Archikatedra Chrystusa Króla w Katowicach
 A/1658/97 z 15 grudnia 1997[1] | |||||||||||||||
| archikatedra | |||||||||||||||
 Archikatedra katowicka (2012) | |||||||||||||||
| Państwo |  Polska | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo |  śląskie | ||||||||||||||
| Miejscowość | Katowice | ||||||||||||||
| Adres | Plac Katedralny | ||||||||||||||
| Wyznanie | katolickie | ||||||||||||||
| Kościół | rzymskokatolicki | ||||||||||||||
| Parafia | Chrystusa Króla w Katowicach | ||||||||||||||
| Wezwanie | Chrystusa Króla | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||
 50°15′05,76″N 19°01′08,80″E/50,251600 19,019110 | |||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||
Archikatedra Chrystusa Króla w Katowicach – kościół zbudowany w latach 1927–1955 w stylu klasycyzującym według projektu architektów Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego[2]. Wznosi się w południowej części centrum Katowic, w prostokącie zamkniętym ulicami Powstańców, Wita Stwosza, Jordana i Plebiscytową.
Historia
Do budowy katedry przystąpiono oficjalnie 5 czerwca 1927[3]. Miejsce pod budowę kościoła i kurii biskupiej, o powierzchni 90 tys. m², objęło teren dawnej cegielni[4]. Już w 1924 r. zakup tego gruntu wsparł kwotą 500 tys. zł. Wydział Budżetowo-Gospodarczy autonomicznego Województwa Śląskiego[5]. Pierwszym magister fabricae a zarazem przewodniczącym Komitetu Budowy Katedry w Katowicach wybrany został ks. dr Emil Szramek[6]. Kamień węgielny wmurowano 4 września 1932. W uroczystości uczestniczyli: abp Adam Stefan Sapieha, bp Antoni Szlagowski, bp Bernard Dembek, nuncjusz abp Francesco Marmaggi, wojewoda Michał Grażyński i członkowie kapituły katedralnej[7]. W poniedziałek 15 października 1934 z rusztowań spadli z wysokości 8 m ponad 100 osób, m.in. ksiądz, budowniczy[8].
Do września 1939 roku wybudowano prezbiterium, kilkumetrowe mury i schody, jednak po rozpoczęciu okupacji władze niemieckie zabroniły dalszej budowy. Po zakończeniu II wojny światowej budowę wznowiono w połowie 1947 r. pod kierunkiem ks. Rudolfa Adamczyka. W 1948 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach zażądało obniżenia wysokości kopuły katedry o 40 m, aby nie dominowała w pejzażu Katowic, jednak ks. Adamczyk to żądanie odrzucił[9]. Projekt przedwojennych architektów na skutek żądania władz wojewódzkich Polski Ludowej uległ jednak modyfikacji około 1954 roku (m.in. aż o 38 m obniżono kopułę i ostatecznie katedra osiągnęła wys. 64 m, dł. 101 m, szer. 50 m). Główny wpływ na zmniejszenie kopuły miał formalnie zastępujący biskupów katowickich ks. Jan Piskorz (ksiądz patriota, posłuszny komunistycznym władzom)[10]. Dzięki zgodzie na obniżenie kopuły budowa nabrała tempa[9]. Konsekracji świątyni dokonał 30 października 1955, podczas tzw. wysiedlenia biskupów katowickich, ordynariusz częstochowski Zdzisław Goliński, jednak prace wykończeniowe trwały jeszcze prawie do drugiej połowy lat 60.
Architektura
Mury świątyni wzniesiono w większości z żelazobetonu, a zewnętrzne okładziny ścian wykonano z dolomitu wydobywanego i obrabianego w kamieniołomach Imielina (woj. śląskie). Do budowy schodów wykorzystano m.in. kamień z rozebranej w 1933 r. Wieży Bismarcka w Mysłowicach[10]. Witraże zaprojektował prof. Stanisław Pękalski[4]. Wyposażenie i aranżację wnętrza zaprojektował w 1973 arch. Mieczysław Król, a elementy rzeźbiarskie Jerzy Egon Kwiatkowski, realizację ukończono w 1987. Archikatedra Chrystusa Króla jest największą archikatedrą w Polsce.
20 czerwca 1983 w katowickiej katedrze gościł papież Jan Paweł II. Dziewięć lat później w obecności biskupów śląskich odczytano w niej bullę Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992, erygującą metropolię katowicką i tworzące archikatedrę.
W archikatedrze wręczana jest każdego roku nagroda Lux ex Silesia.
W krypcie Archikatedry Chrystusa Króla w Katowicach pochowani zostali śląscy biskupi: Arkadiusz Lisiecki, Stanisław Adamski oraz Herbert Bednorz.
Archidiecezja katowicka obchodzi wspomnienie liturgiczne rocznicy poświęcenia kościoła metropolitalnego 30 października.
W lutym 2020 premier Mateusz Morawiecki, przedstawiciele województwa śląskiego, miasta Katowice i archidiecezji katowickiej podpisali umowę w sprawie sfinansowania budowy w archikatedrze tzw. Panteonu Górnośląskiego. Wkład finansowy ze środków publicznych wyniesie minimum 46 mln złotych. Strona kościelna ma wnieść 3 mln zł[11].
Rządcy i proboszczowie
- Ks. Karol Skupin, administrator (1938–1939)
- Ks. Stefan Szwajnoch, kuratus (X 1939)
W czasie II wojny światowej parafią zarządzali:
- Ks. Karol Skupin (X 1939)
- Ks. Rudolf Adamczyk (XI 1939-1941)
- Ks. Franciszek Woźnica (II 1941–IV 1945)
- Ks. Wilhelm Lizura (V 1941–II 1945)
Po wojnie parafią zarządzał ks. Rudolf Adamczyk. W czasie jego uwięzienia w latach 1952–1956 parafią zarządzali:
- Ks. Franciszek Pisula (I 1952–I 1953)
- Ks. Józef Koterla (1953–XI 1956)
Po powrocie biskupów z wygnania do diecezji parafią zarządzali:
- Ks. Rudolf Adamczyk (1956–1973, proboszcz od 1958)
- Ks. Henryk Zganiacz, proboszcz (1973–1998)
- Ks. Stanisław Puchała, proboszcz (1998–2013)
- Ks. Andrzej Marcak, administrator (2013–2015)
- Ks. Łukasz Gaweł, proboszcz (2015-nadal)
Z tej parafii pochodzi biskup Piotr Libera − w latach 1997–2007 biskup pomocniczy katowicki, obecnie ordynariusz płocki.
Organy
Instrument został wybudowany w 1980 roku przez Gregora Hradetzky'ego z Krems an der Donau. Powstał w miejsce poprzednich organów firmy Klimosz i Dyrszlag przebudowanych przez Wacława Biernackiego. To jeden z dwóch instrumentów w archikatedrze. Drugi, 17-głosowy, także tego samego budowniczego z 1977 roku, znajduje się w prezbiterium.
Dyspozycja instrumentu[12]
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Subbas 16' | |||
| 1. Holzgedackt 8` | 1. Pommer 16' | 1. Bourdon 16' | 2. Principal 16' |
| 2. Quintadene 8' | 2. Principal 8' | 2. Violprincipal 8' | 3. Quintbas 10 2/3' |
| 3. Principal 4' | 3. Rohrflöte 8' | 3. Vox coelestis 8' | 4. Flötenbas 8' |
| 4. Rohrflöte 4' | 4. Spitzgambe 8' | 4. Octave 4 | 5. Octave 8' |
| 5. Blockflöte 2' | 5. Octave 4' | 5. Nachthorn 4' | 6. Choralbas 4' |
| 6. Spitzquinte 1 1/3' | 6. Gedakt 4' | 6. Nasat 2 2/3' | 7. Hintersatz 2 2/3' |
| 7. Sesquialtera 2 f. | 7. Quinte 2 2/3' | 7. Doublette 2' | 8. Nachthorn 2' |
| 8. Scharf 1 | 8. Octave 2' | 8. Terz 1 3/5' | 9. Posaune 16' |
| 9. Krummhorn 8' | 9. Mixtur 1 1/3' | 9. Cornet 5 f. | 10. Trompete 8' |
| Tremulant | 10. Trompete 16' | 10. Plein Jeu 1 1/3' | |
| 11. Trompete 8` (horyzontalna) | 11. Fagott 16' | ||
| 12. Trompette harm. 8' | |||
| 13. Clairon 4' | |||
| Tremulant |
Dzwony
Nad szczytem katedry wisi łącznie 5 dzwonów[13]. Wszystkie uruchamiane są z okazji ważnych uroczystości, jak Wigilia Paschalna, święcenia kapłańskie, Msze pontyfikalne, natomiast trzy z nich usłyszeć można przed Mszami.
W 2021 roku w związku z budową tarasu widokowego na dachu katedry dzwony przeszły remont, w którym zmieniono między innymi ich zawiesia[14][15].
| Imię | Waga (kg) | Ton | Średnica (cm) | Rok odlania | Odlewnia | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Jubilaeum | ~3500 kg | h0 | 173 cm | 1999 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 2 | Chrystus Król | ~1550 kg | d' | 142 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 3 | Matka Boża Piekarska | ~841 kg | fis' | 105 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 4 | Św. Józef Robotnik | ~473 kg | a' | 97 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 5 | Św. Michał Archanioł | ~348 kg | h' | 85 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 18 sierpnia 2003 r. znaczek pocztowy przedstawiający katowicką archikatedrę o nominale 3,40 zł. Okazja była odbywająca się w 2003 r. w Katowicach XIX Ogólnopolska Wystawa Filatelistyczna. Autorem projektu znaczka była Magdalena Jończyk. Ryt wykonała Wanda Zajdel. Dwie różne formy znaczka wydrukowano techniką rotograwiury i stalorytu, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 530.000 szt. Obok archikatedry na znaczku znalazł się też Pomnik Powstańców Śląskich, a na okolicznościowym bloczku gmach Biblioteki Śląskiej[16].
Galeria
Fasada świątyni
Tył świątyni od strony zakrystii
Kopuła archikatedry widziana od południa
Chrzcielnica
Drzewo Fatimskie
Tabernakulum i mozaika ze złota ufundowana przez Josepha Ratzingera
Kaplica
Panorama wnętrza
Krypta archikatedry
Pomnik Papieża Jana Pawła II na placu archikatedralnym
Przypisy
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie. 2021-09-30. [dostęp 2010-12-31].
- ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010−2013 (pol.) www.slaskie.pl [dostęp 2011-07-19]
- ↑ Michał Bulsa: Ulice i place Katowic. Katowice: Prasa i Książka, 2012, s. 150. ISBN 978-83-933-665-8-3. (pol.)
- ↑ a b Przewodnik po Katowicach, wyd. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Zarząd Okręgu Katowice, wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1962, s. 114.
- ↑ Marjan Władysław Tułacz: Rozwój administracji skarbowej i finansów Województwa Śląskiego [w:] "Województwo Śląskie 1918-1928. Rozwój administracji samorządowej Województwa Śląskiego w zarysie", nakładem Śląskiej Rady Wojewódzkiej w Katowicach, Katowice 1929, s. 215
- ↑ Dorota Głazek: Historia budowy katedry w Katowicach. W: Stanisław Markowski, Stanisław Puchała, Anna Liskowacka: Katedra Chrystusa Króla w Katowicach. Katowice: Parafia Katedralna Chrystusa Króla : „Telemach”, 2000, s. 109. ISBN 83-913632-0-1.
- ↑ Jerzy Myszor: Historia diecezji katowickiej. Katowice: [Kuria Metropolitalna], 1999, s. 101. ISBN 83-86922-60-5.
- ↑ Budiwelna katastorfa. „Diło”. 279, s. 7, 18 października 1934. (ukr.)
- ↑ a b Jak katedrę w Stalinogrodzie zbudowano | W cieniu katedry - strona 3 - Polityka.pl, www.polityka.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ a b Michał Smolorz. Z historii budowy katedry w Katowicach: Opus Dei czy zbieg przypadków?. „Z Tej ziemi: Śląski kalendarz katolicki”. 1985. s. 59-61. ISSN 0239-5630.
- ↑ Teresa Semik: To zły czas dla Panteonu Górnośląskiego, ale zacznie działać jeszcze w maju. dziennikzachodni.pl, 7 maja 2020. [dostęp 2020-05-10].
- ↑ Tomasz Barcik, Katowice ( Archikatedra Chrystusa Króla (organy wielkie)), musicamsacram.pl [dostęp 2021-03-03].
- ↑ Wyborcza.pl, Katedra Chrystusa Króla w Katowicach, największa w Polsce, ma 60 lat, katowice.wyborcza.pl [dostęp 2021-09-26].
- ↑ Instytut Gość Media, Katowice. Katedralne dzwony zostały opuszczone na ziemię, katowice.gosc.pl, 27 września 2021 [dostęp 2022-03-28].
- ↑ Instytut Gość Media, Dzwony katedry - remontu czas..., Instytut Gość Media, 27 września 2021 [dostęp 2022-03-28].
- ↑ Marek Jedziniak: 2003.08.18. XIX Ogólnopolska Wystawa Filatelistyczna Katowice 2003 (pol.). www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03].
Bibliografia
- Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 392.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 42. ISBN 83-85831-35-5.
Linki zewnętrzne
- Strona archikatedry katowickiej
- Sprawozdanie z budowy Katedry i innych gmachów diecezjalnych za rok 1931
- Strona ministrantów archikatedry katowickiej
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
- N: 50.30 N
- S: 50.125 N
- W: 18.885 E
- E: 19.125 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
- N: 51.1617 N
- S: 49.2956 N
- W: 17.8872 E
- E: 20.0559 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
icone pour église
Logo Pomników Historii Polski
(c) PetrusSilesius, CC-BY-SA-3.0
Backside of Katowice Cathedral. (zabytek nr rejestr. A/1658/97)
Autor: Jakub Wadas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok na ołtarz
Autor: PetrusSilesius, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
The Christ-The-King cathedral of the archdiocese in Katowice. Built from 1932 to 1955.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kaplica w archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Drzewo fatimskie w archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Chrzcielnica w archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Krypta w katedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Pomnik pap. Jana Pawla II w Katowicach, art. rzeźbiarz Zemła
.jpg)
Autor: PiotrMig, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice, Archikatedra Chrystusa Króla. Panorama w wnętrza bazyliki.
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Piotrus (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 3.0
Photo by myself, Dec'06.
Dome of the cathedral in the background.Autor: Christophorus ex Silesia, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Archikatedra Chrystusa Króla zbudowana w latach 1927−1955 w stylu klasycyzującym według projektu architektów Z. Gawlika i F. Mączyńskiego (zabytek nr A/1658/97)
Autor: PetrusSilesius, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
The mosaic in the cathedral of Katowice was donated by the then Cardinal Ratzinger, now Pope Benedict XVI.