Barbara z Nikomedii

Święta
Barbara z Nikomedii

dziewica i męczennica
Ikona św. Barbary
Miejsce urodzenia	Heliopolis
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 305 (?) Nikomedia (?)
Czczona przez	Kościół katolicki, Cerkiew prawosławną
Wspomnienie	4 grudnia[a], 17 grudnia[b]
Atrybuty	anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałąź palmowa[1], krzyż, pawie pióro, miecz, kielich z hostią, wieża
Patronka	dobrej śmierci, trudnej pracy: górników, marynarzy, rybaków, żołnierzy, więźniów, kamieniarzy, AGH w Krakowie

Atrybutem świętej Barbary jest kielich

Barbara z Nikomedii, św. Barbara (cs. великомученица Варвара) – według legendy dziewica i męczennica chrześcijańska, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego.

Świętej Barbary nie odnotowują ani antyczni Ojcowie Kościoła, ani Martyrologium Hieronima; znana jest jedynie ze średniowiecznej legendy^[2].

Żywot

Życie i śmierć św. Barbary najczęściej datowane są na przełom III i IV wieku. Próby łączenia jej z wcześniejszymi czasami (np. lata 235–238) nie mają podstaw, z racji wątpliwej autentyczności przekazów o Barbarze^[2].

Legenda

Męczeństwo świętej Barbary na obrazie Lucasa Cranacha

Według średniowiecznej legendy^[2], Barbara pochodziła z pogańskiej rodziny z Heliopolis. Ojciec Dioskuros wysłał ją na naukę do Nikomedii. Tam zetknęła się z chrześcijaństwem. Gdy ojciec dowiedział się, że Barbara została chrześcijanką, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary. Kiedy to nie poskutkowało, doniósł na nią do władz prześladujących wówczas chrześcijan. Została uwięziona w wieży, gdzie miał przed śmiercią objawić się jej anioł z kielichem i hostią. Ścięta mieczem prawdopodobnie około roku 305 w Nikomedii lub Heliopolis, podczas prześladowań za panowania cesarza Galeriusza (305–311)^[3].

Istnieje również legenda, według której święta Barbara, uciekając przed ojcem, schroniła się w skale, która się przed nią rozstąpiła.

Kult

Wielkim orędownikiem św. Barbary był papież Grzegorz I, znanym jej admiratorem był św. Stanisław Kostka. Również w Polsce kult św. Barbary był zawsze bardzo żywy. W modlitewniku Gertrudy, córki Mieszka II (XI w.), wspominana jest pod datą 4 grudnia. Ze względu na niepewną historyczność jej postaci, podczas reformy katolickiej liturgii w 1969 roku kult Barbary został ograniczony, papież Paweł VI zastosował jej wspomnienie jedynie do czci lokalnej, a imię usunął z litanii świętych Kościoła powszechnego. Wciąż jednak Barbara jest uznawana za świętą, ponieważ w Kościele katolickim nie jest możliwa dekanonizacja^[5][6][2][7]. Jej imieniem nazwano gorczycznik pospolity, łac. Barbarea vulgaris, potocznie zwany „barbarką” lub „zielem św. Barbary”^[8].

W tradycji w święto św. Barbary wkłada się ziarnka zboża i gałązki czereśni lub wiśni do wody, które mają zakwitnąć na Boże Narodzenie. Są to gałązki św. Barbary^[8].

W Kościele prawosławnym nadal jest powszechnie czczona.

Tradycyjne przedstawienie św. Barbary (kapliczka na terenie parafii Bączal Dolny)

Relikwie

W VI wieku cesarz wschodniorzymski Justynian sprowadził rzekome relikwie św. Barbary do Konstantynopola, a w 1108 umieszczono je w Kijowie, gdzie znajdują się do dnia dzisiejszego^[9]. Z kolei w 1202 roku wenecjanie część relikwii przekazali miastu Torcello (Republika Wenecka), gdzie znajdują się w kościele św. Jana Ewangelisty.

W Polsce znajduje się relikwia czaszki św. Barbary będąca do 1242 roku w posiadaniu książąt pomorskich, a następnie wykradziona z grodu w Sartowicach przez Krzyżaków, była przechowywana w kaplicy na zamku w Starogrodzie, a podczas wojny trzynastoletniej ukryta na zamku w Malborku, skąd król Kazimierz Jagiellończyk po zajęciu zamku przekazał ją do klasztoru w Czerwińsku nad Wisłą^[10].

Patronat

Św. Barbara jest współpatronką archidiecezji katowickiej. Jest patronką dobrej śmierci i trudnej pracy^[11] m.in. górników, hutników, flisaków, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, ludwisarzy, więźniów i wielu innych^[3][12]. Orędowniczka w czasie burzy i pożarów.

Św. Barbara patronuje również Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Dzień obchodów

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 4 grudnia^[3], natomiast Cerkiew prawosławna wspomina wielką męczennicę 4/17 grudnia^[c], tj. 17 grudnia według kalendarza gregoriańskiego.

W dniu wspominania Świętej obchodzone jest tradycyjne święto górnicze – Barbórka.

Ikonografia

Św. Barbara z grupy rzeźb, Křinice

W ikonografii św. Barbara przedstawiana jest w długiej tunice i w płaszczu, z koroną na głowie, niekiedy w czepku. W ręku trzyma kielich i hostię (symbol Eucharystii).

Według legendy tuż przed śmiercią anioł przyniósł jej Komunię Świętą. Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona (wieża ma zwykle 3 okienka, które miały przypominać Barbarze dogmat o Trójcy Świętej), oraz z mieczem, od którego zginęła^[13].

Atrybuty

Atrybutami Barbary z Nikomedii są: anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałązka palmowa, kielich, księga, lew u stóp, miecz, monstrancja, pawie lub strusie pióro, wieża^[3].

Film

O Barbarze z Nikomedii powstał film:

• Święta Barbara (wł. Santa Barbara) (2012), w reżyseria Carmine Elia, z Vanessą Hessler w roli tytułowej^[14].

Zobacz też

• Barbórka
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• Barbarka (Toruń)
• święta Barbara – inne postaci święte o tym imieniu
• „Święta Barbara” – obraz Jana van Eycka
• Sztandar 14 dywizjonu artylerii konnej

Obrazy

• 

  Wizerunek św. Barbary na kopule kaplicy pw. św. Jana Nepomucena w Pałacu w Sarnach

• 

  Święta Barbara – rysunek Jana van Eycka

• 

  Tradycyjne przedstawienie Barbary na obrazie Giovanniego Antonio Boltraffio

• 

  Barbara z krakowską Basztą Stolarzy (detal), witraż autorstwa Józefa Mehoffera

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Święta Barbara, dziewica i męczennica. [w:] Brewiarz [on-line]. Internetowa Liturgia Godzin.
• JarosławJ. Charkiewicz JarosławJ., Wlk. męcz. Barbara, Cerkiew.pl .
• Johann PeterJ.P. Kirsch Johann PeterJ.P., St. Barbara, [w:] The Catholic Encyclopedia, New York: Robert Appleton Company, 1907  (ang.).