Długoszpon białobrewy

Długoszpon białobrewy
Metopidius indicus[1]
(Latham, 1790)
Ilustracja
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwozwierzęta
Typstrunowce
Podtypkręgowce
Gromadaptaki
Infragromadaptaki neognatyczne
Rządsiewkowe
Podrządbekasowce
ParvordoJacanida
NadrodzinaJacanoidea
Rodzinadługoszpony
RodzajMetopidius
Wagler, 1832
Gatunekdługoszpon białobrewy
Synonimy

Parra indica Latham, 1790

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Długoszpon białobrewy (Metopidius indicus) – gatunek ptaka z rodziny długoszponów. Występuje w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej – zarówno w części kontynentalnej, jak i na niektórych spośród wysp Indonezji – na nieregularnym obszarze. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał John Latham w 1790. Holotyp pochodził z nieokreślonej lokalizacji w Indiach. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Parra indica[3]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza długoszpona białobrewego w rodzaju Metopidius, którego jest jedynym przedstawicielem. Nie wyróżnia podgatunków[4], podobnie jak autorzy HBW[5]. Monotypowy rodzaj Metopidius opisał Johann Georg Wagler w 1832[6].

Kariotyp długoszpona białobrewego poznano po raz pierwszy w 1982 roku, kiedy opublikowano wyniki badań nad różnymi indyjskimi ptakami siewkowymi. Dla Metopidius indicus 2n=84[7]. Jest to wynik odmienny od otrzymanego w późniejszym badaniu innego autora, opublikowanego w 1992 – 2n=88[8]. Długoszpony białobrewe, podobnie jak koralowe (Irediparra gallinacea) i te z rodzaju Actophilornis, mają unikatową kość promieniową o kształcie podobnym do ostrza. Prawdopodobnie jest to związane z chronieniem skrzydłami jaj i pokrytych puchem piskląt[9]. Poniżej przedstawiono pozycję gatunku i rodzaju na kladogramie rodziny długoszponów (Jacanidae), jaki opracowali Whittingham, Sheldon i Emlen (2000) na podstawie badań mtDNA[9]:





Microparra



Irediparra




Metopidius




Actophilornis





Jacana



Hydrophasianus



Morfologia

Długość ciała wynosi 28–31 cm[5]; masa ciała samców (n=43) – 147–202 g, samic (n=25) – 226–354 g[10]; rozpiętość skrzydeł – około 54 cm[5]. Nie są znane różnice w upierzeniu zależne od miejsca występowania. Samice są większe od samców, ale w upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje. Prawdopodobnie płeć długoszponów białobrewych można określić na podstawie samych wymiarów, jednak utrudniają to dane pozyskane z błędnie oznaczonych okazów muzealnych[11]. Wymiary szczegółowe dla 43 samców i 25 samic (mierzone podczas badań terenowych w Kanyakumari na południowym krańcu Indii) podane w milimetrach przedstawia poniższa tabela[10]:

PłećDługość dziobaDługość skrzydłaDługość skokuDługość ogona
Samce21,6–23,8154–16865,5–7641–55
Samice23,9–27,3164–19072,5–84,541–59

Większość upierzenia jest czarna, opalizująca ciemnozielono. Na głowie obecna szeroka czysto biała brew, ciągnie się po boki tylnej części szyi. U nasady tylnej części szyi widoczny jest intensywny fioletowoniebieski połysk. Płaszcz, barkówki, lotki III rzędu i pokrywy skrzydłowe wyróżniają się zielonkawą barwą. Niekiedy pokrywy skrzydłowe większe, zewnętrzne lotki III rzędu i wewnętrzne II rzędu mają wąskie jasnopłowe obrzeżenia. Grzbiet, kuper, pokrywy nad- i podogonowe oraz ogon są intensywnie rdzawe z fioletowym połyskiem. Tylna część boków ciała jest bardzo ciemna, rdzawobrązowa z fioletowawym połyskiem. Dziób masywny, o barwie żółtej lub żółtozielonej. Płytka czołowa czerwona. Tęczówka brązowa. Nogi i stopy ciemnozielone. Na zgięciu skrzydła obecna niewielka tępo zakończona ostroga[11].

Osobnik dorosły
Osobnik młodociany

U osobników młodocianych na wierzchu głowy obecna matowa rdzawobrązowa czapeczka. Krótka biała brew nie sięga za oko. Przez kantarek przebiega cienka ciemna linia. Za pokrywami usznymi popielata plama. Gardło i broda białawe, ich barwa płynnie przechodzi w intensywnie płowy kolor na przodzie szyi i jasny żółtawopłowy po jej bokach. Niższa część piersi, brzuch i pokrywy podogonowe białawe. Boki ciała, zewnętrzne części nogawic, wewnętrzne lotki III rzędu i spód ciała są czarne ze słabym zielononiebieskim połyskiem. Tył szyi smoliście czarny z wątłym zielonkawym połyskiem, lecz już nasada szyi intensywnie mieni się fioletowoniebiesko. Płaszcz, barkówki i skrzydła ubarwione jak u dorosłych osobników, okazjonalnie pojawia się kilka rdzawo obrzeżonych barkówek lub fioletowo połyskujących piór płaszcza. Grzbiet matowy, zielonobrązowy. Kuper i pokrywy nadogonowe smoliście brązowe, intensywnie rdzawo paskowane i z nieznaczną opalizacją. Sterówki głównie białe, wyróżniają się rdzawe plamy u nasady i nieregularne czarniawe paski[11].

Zasięg występowania

Zasięg występowania długoszponów białobrewych według szacunków BirdLife International zajmuje 11,6 mln km²[12]. Rozciąga się od południowo-wschodniego Pakistanu (południowa prowincja Sindh; wyłącznie zalatujące ptaki, które jednak do kolejnych 2 lat zostają[13]) i Indii (na południe do Kanyakumari[14]) przez Azję Południowo-Wschodnią po południowe Chiny (Junnan), południową Sumatrę i zachodnią Jawę[5]. Na północ od Indii zasięg długoszponów białobrewych sięga także do Nepalu[15][14]. Zalatują do Bhutanu[16].

Nie występują na całym terytorium Indii – są nieobecne w zachodnim Pendżabie i zachodnim Radżastanie[14]. W południowo-wschodniej Azji zamieszkują Mjanmę poza jej zachodnią częścią, Tajlandię poza południowym wschodem oraz dawne Indochiny (współcześnie Laos, Kambodża i Wietnam) z wyjątkiem wschodniego i zachodniego Tonkinu (współcześnie północny Wietnam) oraz północnego i środkowego Annamu[17]. W Laosie występują na północy i południu kraju, w środkowej części były odnotowywane w czasach historycznych[18]. Dawniej zamieszkiwały północno-zachodnią część Malezji[17]. Współcześnie zalatują tam[19]. Informacja o tym, jakoby długoszpony białobrewe występowały na Celebesie, pojawiająca się zarówno w starszych (końcówka XIX wieku)[20][21], jak i nowszych (początek XXI wieku)[19] źródłach jest błędna[22][21][12].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia długoszponów białobrewych są nizinne słodkowodne jeziora i rezerwuary z roślinnością unoszącą się na wodzie lub wyrastającą z niej. Pojawiają się również na podmokłych terenach trawiastych i zapuszczonych polach ryżowych. Częściej niż długoszpony chińskie (Hydrophasianus chirurgus) korzystają z pofragmentowanych środowisk[11]. W Nepalu odnotowywane były do 915 m n.p.m., lecz najpospoliciej zasiedlają niziny[15]. W Azji Południowo-Wschodniej występują do 1000 m n.p.m.[17] Prowadzą osiadły tryb życia, podejmują jedynie lokalne wędrówki w odpowiedzi na zmieniające się stany wód[5].

Chociaż długoszpony białobrewe były opisywane jako żywiące się głównie pokarmem roślinnym, prawdopodobnie powszechnie zjadają także owady, ślimaki i inne bezkręgowce[5]. Poza sezonem lęgowym przebywają czasami w grupach liczących kilkanaście osobników. W sezonie lęgowym samce, odpowiedzialne za opiekę nad młodymi, ochoczo bronią swojego terytorium[11]. Samice, często poliandryczne[11][10], swoim zachowaniem dominują nad samcami[10]. Im więcej samców mają w swoim haremie, tym większe są ich terytoria, a tym mniejsze są terytoria samców. W jednym z badań średnia wielkość terytorium samca wyniosła 7220 ± 740 m², a samicy – 11 970 ± 1670 m²[23]. Długoszpony białobrewe bronią swoich terytoriów nie tylko przed innymi osobnikami swojego gatunku i drapieżnikami, jak błotniaki stawowe (Circus aeruginosus). Obserwowano również ich agresywne zachowania względem niezagrażających im oraz ich lęgom ptaków, jak łowiec krasnodzioby (Halcyon smyrnensis), kaczuszka azjatycka (Nettapus coromandelianus) i bagiewnik białopierśny (Amaurornis phoenicurus). Takie interakcje notowano wyłącznie w sezonie lęgowym[24].

Zaniepokojone długoszpony białobrewe chowają się w roślinności lub zanurzają pod wodę[11]. Dobrze nurkują i pływają, gorzej latają[14]. Ich lot jest silny, jednak nie tak zwinny jak u długoszponów chińskich[11]. Długoszpony białobrewe odzywają się piskami siik-siik-siik[5], wydawanymi podczas walki lub zachowań agresywnych[14], i krótkimi ostrymi chrząknięciami[5] lub płaczliwymi dźwiękami używanymi do zwykłej komunikacji[14].

Lęgi

Jajo długoszpona białobrewego. Beaty Biodiversity Museum, Vancouver

Okres lęgowy współwystępuje z monsunami. W południowych Indiach trwa od końca lipca (czasami od połowy maja) do początku września[5], podobnie jak w Nepalu[25], na Jawie – w czerwcu[5] (jaja stwierdzano także w kwietniu i listopadzie[26]). Występuje poliandria. Samce żywo bronią się przed innymi samcami, zaś samice strzegą terytoriów swoich partnerów przed innymi samicami[5]. Według jednego z badań dotyczącego struktury populacji i systemu kojarzenia u tych ptaków – pierwszego szczegółowego, a drugiego w ogóle – 60% samic jest monogamicznych, a 40% – poliandrycznych. Poliandryczne samice utrzymują haremy złożone z maksymalnie 4 samców. Im większa ich masa ciała, tym z większą liczbą samców utrzymują relację[10] (co koreluje z wielkością zajmowanego terytorium[23]) i tym więcej składają zniesień w sezonie[10].

Pisklę

Gniazdo zbudowane jest z niewielkiej ilości roślinności wodnej. Może być umieszczone na pływających liściach grzybieniowatych („lilii wodnych”), lotosów (jak lotos orzechodajny, Nelumbium speciosum)[5] czy kotewki (Trapa)[14] lub w wystających ponad taflę wody trawach. Długoszpony białobrewe gniazdują w gęstszej roślinności niż inne długoszpony[5]. Obserwowano ptaki obojga płci przy zbieraniu materiałów na gniazdo[5][14], jednak nie wiadomo, czy samice uczestniczą w jego budowie[5]. Zniesienie liczy zwykle 4 jaja[5][14], rzadziej 3[10], jednak czasem dochodzi do utraty jednego lub więcej[5]. Średnie wymiary 120 jaj z Indii: 36,4 na 25,1 mm[14], dla 7 jaj z Jawy: 36,13 na 25,2 mm[27]. Skorupa jest błyszcząca, brązowa, pokryta nieregularnym czarniawym wzorem[14].

Samice składają poszczególne zniesienia w blisko 10-dniowych odstępach[5]. Stosunek masy całego zniesienia do masy ciała samicy jest niewielki (średnio 16,8%), co wskazuje na niski koszt energetyczny wyprodukowania jednego zniesienia i tym samym łatwiejsze zastępowanie tego splądrowanego przez drapieżniki. Tracona może być większość jaj – w jednym siedlisku w południowych Indiach 90% nie dotrwało do momentu klucia; są zjadane przez gryzonie i ptaki[10]. Inkubacja trwa około 26 dni[5] (według innego źródła – 29[10]). Wysiaduje jedynie samiec. Sam opiekuje się młodymi, choć samica pomaga mu w ich obronie[5] (według innych źródeł tak się nie dzieje[10][14]). Podobnie jak u innych długoszponów może przenosić pisklęta, trzymając je między skrzydłem a tułowiem[11]. Z nielicznych obserwacji wynika, że przez pierwsze 5 dni życia piskląt samiec bardzo pilnie ich strzeże (zajmuje mu to około 60% czasu), a gdy młode osiągają 4–6 tygodni, jest już to rzadkie. Długoszpony białobrewe usamodzielniają się po około 70 dniach życia[10]. Nie jest znany wiek, w którym osiągają dojrzałość płciową[5].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje długoszpona białobrewego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za nieznany[12]. Podczas zbierania danych do Asian Waterbird Census w niektórych krajach nie każdego roku obserwowano długoszpony białobrewe[28][29][30]. Według szacunków z AWC 2015 roku globalna populacja może liczyć 50–100 tys. osobników[28]. Tę samą wartość podano dla roku 2004[29]. Dla roku 2001 szacunkowa liczebność populacji była nieznana[30].

Pod koniec lat 90. XX wieku długoszpony białobrewe były pospolite w Tajlandii[5] oraz bardzo rzadkie na Jawie[5]. W drugiej dekadzie XXI w Nepalu były stosunkowo pospolite[15]. W 2016 roku otrzymały tam lokalnie status gatunku najmniejszej troski (LC)[31], podobnie jak w 2015 w Bangladeszu[32] i w 2005 w Tajlandii (w ogóle nie zostały wymienione na czerwonej liście[33]). W 2015 na czerwonej liście Chin nadano im status niedostateczne dane (DD, Data Deficient)[34]. Zagrożeniami dla długoszponów białobrewnych są: utrata lub niszczenie środowiska ich życia, niepokojenie przez człowieka, kłusownictwo i prawdopodobnie używanie środków chemicznych w produkcji roślinnej[31].

Przypisy

  1. ↑ Metopidius indicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ Metopidius indicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. ↑ John Latham, Index ornithologicus, 1790, s. 765.
  4. ↑ Frank Gill & David Donsker (red.): Grebes, flamingos, buttonquail, plovers, painted-snipes, jacanas, plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v9.2), 23 czerwca 2019. [dostęp 15 stycznia 2020].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Jenni, D.A. & Kirwan, G.M.: Bronze-winged Jacana (Metopidius indicus). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
  6. ↑ Johann Georg Wagler, Genus Metodipius, „Isis von Oken”, Lorenz Oken, 1832, s. 279 (niem.).
  7. ↑ Manorama Samanta & R. Prasad, Chromosome complement and C-banding patterns in some Indian charadriiform birds, „Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research”, 20, 1983, s. 101, DOI: 10.1111/j.1439-0469.1983.tb00255.x.
  8. ↑ 4, [w:] Krishna Mohan, Chromosome study of Indian birds, Utkal University, 1992.
  9. ↑ a b L.A. Whittingham, F.H. Sheldon, S.T. Emlen, Molecular phylogeny of jacanas and its implications for morphologic and biogeographic evolution, „The Auk”, 1, 117, 2000, s. 22–32 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  10. ↑ a b c d e f g h i j k SHM Butchart, Population structure and breeding system of the sex-role reversed, polyanduous Bronze-winged Jacana Metopidius indicus, „Ibis”, 142, 2000, s. 93-102, DOI: 10.1111/j.1474-919X.2000.tb07688.x.
  11. ↑ a b c d e f g h i Peter Hayman, John Marchant & Tony Prater: Shorebirds. Londyn: A&C Black, 1986 (druk), 2011 (online), s. 40, 218–219. ISBN 978-0-7136-3509-6.
  12. ↑ a b c Bronze-winged Jacana Metopidius indicus. BirdLife International. [dostęp 20 stycznia 2020].
  13. ↑ Richard Grimmett, Tom J. Roberts, Tim Inskipp & Clive Byers: Birds of Pakistan. A&C Black, 2008, s. 102. ISBN 978-0-7136-8800-9.
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l Salim Ali & S. Dillon Ripley: Handbook of the Birds of India and Pakistan. Wyd. 2. T. 2. Megapodes to Crab Plover. Oxford University Press, 1980, s. 201–202.
  15. ↑ a b c Richard Grimmett, Carol Inskipp, Tim Inskipp & Hem Sagar Baral: Birds of Nepal: Revised Edition. 2016, s. 140.
  16. ↑ Peter Spierenburg: Birds in Bhutan: status and distribution. Oriental Bird Club, 2005, s. 120.
  17. ↑ a b c Craig Robson, Birds of South-East Asia: Concise Edition, Bloomsbury Publishing, 2015, s. 110, ISBN 978-1-4729-2425-4.
  18. ↑ J.W. Duckworth, R. E. Salter & K. Khounboline (red.), Wildlife in Lao PDR. 1999 Status Report, IUCN, 1999, s. 115 [dostęp 2020-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-18].!!!
  19. ↑ a b Allen Jeyarajasingam: A Field Guide to the Birds of Peninsular Malaysia and Singapore. Oxford University Press, 2012, s. 156. ISBN 978-0-19-963942-7.
  20. ↑ W.T. Blanford: The fauna of British India, including Ceylon and Burma. T. Birds, v.4. Berlin, Londyn: 1898, s. 218–219.
  21. ↑ a b Mayer, A.B. & Wiglesworth, Lionel W.: The birds of Celebes and the neighbouring islands. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1898, s. 272.
  22. ↑ James Lee Peters: Check-list of birds of the world. T. 2. Cambridge: Oxford University Press, 1934, s. 228.
  23. ↑ a b Butchart i inni, Polyandry and competition for territories in bronze‐winged jacanas, „Journal of Animal Ecology”, 68, 1999, s. 928-939, DOI: 10.1046/j.1365-2656.1999.00341.x.
  24. ↑ N.K. Ramachandran, Interspecific association of jacanas (Hydrophasianus chirurgus and Metopidius indicus) and the role of habitat, „The journal of the Bombay Natural History Society”, 95, 1998, s. 83–84.
  25. ↑ Tej Kumar Shrestha: Birds of Nepal: Field Ecology, Natural History and Conservation. Wyd. 2. Steven Simpson Books, 2001, s. 498.
  26. ↑ Becking, Jan-Hendrik. The Bartels and other egg collections from the island of Java, Indonesia, with corrections to earlier publications of A. Hoogerwerf. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 129, s. 31–32, 2009. 
  27. ↑ A. Hoogerwerf, Een bijdrage tot de oölogie van het eiland Java, 1949, s. 56 (niderl.).
  28. ↑ a b Taej Mundkur, Tom Langendoen & Doug Watkins, The Asian Waterbird Census 2008-2015: Results of coordinated counts in Asia and Australasia, 2015 [dostęp 2020-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-21].
  29. ↑ a b David Li Zuo Wei & Taej Mundkur, Numbers and distribution of waterbirds and wetlands in the Asia-Pacific region: Results of the Asian Waterbird Census: 2002-2004, Wetlands International, 2007 [dostęp 2020-01-21].
  30. ↑ a b David Li Zuo Wei & Taej Mundkur, Numbers and distribution of waterbirds and wetlands in the Asia-Pacific region: Results of the Asian Waterbird Census: 1997-2001, Wetlands International, 2004 [dostęp 2020-01-21].
  31. ↑ a b C. Inskipp i inni, The Status of Nepal’s Birds: The National Red List Series, tom 2, Londyn: The Zoological Society of London, 2016, s. 253–255, ISBN 978-0-900881-75-6 [zarchiwizowane z adresu 2020-01-23].i inni
  32. ↑ IUCN Bangladesh, Red List of Bangladesh, tom 3: Birds, 2015, s. 258, ISBN 978-984-34-0736-8 [zarchiwizowane z adresu 2017-01-11].
  33. ↑ Watchara Sanguansomba, Thailand Red Data: Birds, Bangkok: Office of Natural Resourcesand Environmental Policy and Planning, 2005, ISBN 974-9929-86-1 [dostęp 2020-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-24].
  34. ↑ Red List of China’s Vertebrates, „Biodiversity Science”, 5, 14, 2016, s. 514 [zarchiwizowane z adresu 2017-09-29].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) cs:User:-xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Bronze-winged jacana (Metopidius indicus) Photograph by Shantanu Kuveskar.jpg
Autor: Shantanu Kuveskar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bronze-winged jacana (Metopidius indicus) Photograph by Shantanu Kuveskar Location : Mangaon, Raigad, Maharashtra, India
Bronze-winged Jacana Chick (44587040032).jpg
Autor: Koshy Koshy from Faridabad, Haryana, India, Licencja: CC BY 2.0
Dhanauri Wetland, Greater Noida, UP, India
Bronze-winged jacana egg.jpg
Autor: User:Nikkimaria, Licencja: CC BY-SA 3.0
institution QS:P195,Q4120770
Bronze-winged jacana (Metopidius indicus) 2.jpg
Autor: Charles J Sharp , Licencja: CC BY-SA 4.0
Bronze-winged jacana (Metopidius indicus), Vembanad Lake, Kerala