Hanriot H.28

Hanriot H.28
Ilustracja
Dane podstawowe
Państwo

 Polska

Producent

Centralne Warsztaty Lotnicze
Wielkopolska Wytwórnia Samolotów Samolot

Typ

samolot szkolno-treningowy

Konstrukcja

dwupłat o konstrukcji mieszanej

Załoga

2

Historia
Data oblotu

grudzień 1924

Lata produkcji

1924–1928

Wycofanie ze służby

1937

Liczba egzemplarzy

235

Dane techniczne
Napęd

1 Le Rhône 9C

Moc

80 KM (59 kW)

Wymiary
Rozpiętość

10,26 m

Długość

7,25 m

Wysokość

2,95 m

Powierzchnia nośna

34 m²

Masa
Własna

575 kg

Użyteczna

255 kg

Startowa

830 kg

Zapas paliwa

94 l

Osiągi
Prędkość maks.

115 km/h

Pułap

3200 m

Zasięg

260 km

Długotrwałość lotu

3 h

Rozbieg

90 m

Dobieg

110 m

Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska

Hanriot H.28francuski samolot szkolno-treningowy z okresu międzywojennego produkowany na licencji w Polsce.

Historia

Z inicjatywy Szefa Departamentu Żeglugi Powietrznej MSWojsk. Polska Wojskowa Misja Zakupów w Paryżu zdecydowała o zakupieniu na potrzeby polskiego lotnictwa samolotu szkolnego Hanriot HD.14[1]. 30 sierpnia 1923 roku zawarto umowę na zakup 50 egzemplarzy samolotu w wersji Hanriot HD.14E2 typ 1923, prawa do produkcji licencyjnej oraz egzemplarza wzorcowego[2].

We wrześniu 1923 roku przystąpiono do przygotowania produkcji licencyjnej w Centralnych Zakładach Lotniczych w Warszawie[3]. Dokumentacja przekazana przez stronę francuską zawierała wiele nieścisłości i różnic w stosunku do egzemplarza wzorcowego, dlatego też około roku trwały prace nad jej uzupełnieniem. Produkcja seryjna ruszyła w sierpniu 1924 roku. Egzemplarze powstałe na podstawie polskiej dokumentacji był cięższe o 50 kg od samolotu wzorcowego oraz miały niższą prędkość maksymalną[2]. Dla odróżnienia od egzemplarzy HD.14 zakupionych we Francji samoloty produkowane w Polsce oznaczono jako Hanriot H.28. Pierwszy egzemplarz seryjny (o numerze fabrycznym 30.2) został oblatany w grudniu 1924 roku przez por. pil. Karola Fiałkowskiego[4] i por. pil. Kazimierza Kalinę[5]. W CWL-PZL wyprodukowano łącznie 75 egzemplarzy tego samolotu[6]. Jeden z nich został zaprezentowany publicznie 25 kwietnia 1925 roku podczas pokazów na lotnisku mokotowskim[7].

W 1924 roku dokumentacja została przekazana do nowo powstałej Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” w Poznaniu, gdzie uruchomiono produkcję seryjną. Ponadto zlecono WWS „Samolot” wykonanie standaryzacji części samolotów H.28 i H.19, w trakcie tych prac ujednolicono 128 części[7]. Pierwszy egzemplarz seryjny został oblatany przez pilota doświadczalnego Edmunda Hołodyńskiego[8]. 22 lutego 1925 roku został uroczyście „ochrzczony” przez szefa Departamentu IV Lotnictwa gen. Włodzimierza Zagórskiego. Stało się to w obecności wojewody poznańskiego Adolfa Bnińskiego, starosty poznańskiego Ludwika Begale i przedstawicieli władz wojskowych: gen. Edmunda Hausera i gen. Anatola Kędzierskiego[9]. 8 września 1925 roku jeden z egzemplarzy wyprodukowanych w Poznaniu został zaprezentowany podczas wystawy Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej na krakowskim Barbakanie[7]. W latach 1925-1928 w WWS „Samolot” wyprodukowano łącznie 160 egzemplarzy tego samolotu (60 egz. w 1925, 84 egz. w 1926, 10 w 1927 oraz 6 egz. w 1928 roku)[6].

W 1927 roku polskie lotnictwo wojskowe zakupiło we Francji dwa egzemplarze wersji sanitarnej H.28, które otrzymały numery 30S-1 i 30S-2[10]. W sierpniu 1927 roku w WWS „Samolot” oblatano wersję sanitarną oznaczoną jako Hanriot H.28S[11]. Konstruktorem tej wersji był inż. Ryszard Bartel. Zmieniona konstrukcja samolotu pozwalała na transport jednego chorego w specjalnym przedziale sanitarnym. Od egzemplarzy francuskich różniły się konstrukcją kabiny chorego, którą wykonano ze sklejki zamiast blachy duralowej. Wyprodukowano 16 egzemplarzy tej wersji[12].

Wykorzystanie w polskim lotnictwie

Lotnictwo wojskowe

Samoloty H.28 trafiły do wojskowych szkół lotniczych, gdzie używano ich do szkolenia wstępnego. W innych jednostkach lotniczych służyły jako samoloty treningowe w eskadrach pułków liniowych oraz jako łącznikowe dowódców różnych szczebli[3]. Kilka egzemplarzy przystosowano do holowania rękawa do strzelań powietrznych[7]. Samoloty H.28 zaczęto wycofywać z lotnictwa wojskowego latem 1929 roku, ostatecznie zeszły ze stanów jednostek z końcem 1935 roku.

Lotnictwo cywilne

Samoloty HD.14 i H.28 były przekazywane przez wojsko do ośrodków cywilnego lotnictwa. Pierwsze z nich trafiły do LOPP i szkoły pilotów cywilnych na lotnisku Poznań-Ławica. Kolejne maszyny wycofywane z wojska zostały przekazane aeroklubom i innym ośrodkom lotniczym (np. Lotniczego Przysposobienia Wojskowego), gdzie służyły do końca 1937 roku[13]. Kilka z nich było następnie wykorzystywane jako pomoce naukowe przy nauce konstrukcji lotniczych. Część samolotów będących w posiadaniu aeroklubów została ufundowana przez różne organizacje społeczne i LOPP, m.in. 4 samoloty ufundował Związek Harcerstwa Polskiego, 5 Zrzeszenie Przemysłowców Polskich, po jednym magistraty Warszawy, Poznania, Krakowa i Lublina[14]. Jeden z cywilnych egzemplarzy H.28 został przystosowany do holowania szybowców. Przy jego pomocy w listopadzie 1932 roku dokonano oblotu szybowca ITS-II na lotnisku w Skniłowie[15]. Łącznie użytkowano w lotnictwie cywilnym 134 samoloty typu HD.14E2 i H.28, ostatnie z nich skasowano w 1937 roku.

Lotnictwo sanitarne

Wykorzystując 18 samolotów HD.14S i H.28S Wojsko Polskie stworzyło sieć lotnictwa sanitarnego pokrywającego większą część kraju. Loty z chorymi obsługiwały jednostki: 1 pułk lotniczy w Warszawie, 2 pułk lotniczy w Krakowie, 3 pułk lotniczy w Poznaniu, 4 pułk lotniczy w Toruniu, 5 pułk lotniczy w Lidzie, 6 pułk lotniczy we Lwowie, Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie, Centralna Szkoła Podoficerów Pilotów Lotnictwa w Bydgoszczy, Lotnicza Szkoła Strzelania i Bombardowania w Grudziądzu i morski dywizjon lotniczy w Pucku. Samoloty sanitarne były użytkowane do 1936 roku i zostały skasowane.

Inne

Elementy konstrukcyjne samolotu Hanriot H.28 były wykorzystywane przy konstruowaniu szybowców i samolotów. Płat i inne elementy konstrukcyjne zostały wykorzystane w szybowcach: Miś[16], S-III[17] i Ikar[18]. We wrześniu 1931 roku w Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz dokonano przebudowy jednego H.28 (nr fabr. 30.83) na samolot z usterzeniem Rudlickiego[19].

Ocena użytkowa

Samolot był oceniany przez pilotów jako poprawny i łatwy w pilotażu, jego problemem była mała wrażliwość na ruchy sterów, wrażliwość na boczny wiatr oraz skomplikowana regulacja obrotów silnika. Z uwagi na konstrukcję podwozia sprawiał problemy początkującym pilotom podczas lądowania, miał tendencję do tzw. kangurów - samolot kilkakrotnie odbijał się od ziemi, co czasem kończyło się uszkodzeniem konstrukcji maszyny[7]. Szacowano, że wyszkolenie 11 pilotów wiąże się średnio z rozbiciem jednego samolotu szkolnego i uszkodzeniem podwozi w czterech innych[20].

Opis konstrukcji

Dwumiejscowy samolot szkolno-treningowy, dwupłat o konstrukcji mieszanej[21][3].

Kadłub o konstrukcji kratownicowej, oprofilowany listwami, usztywnionej wewnątrz naciągami z drutu. Osłona silnika i przednia część kryta blachą aluminiową, dalsze pokrycie wykonano z płótna. W kadłubie znajdował się zbiornik paliwa o pojemności 94 dm3 oraz bezpośrednio za silnikiem zbiornik oleju o pojemności 21 dm3. Kabina pilotów odkryta, z miejscami w układzie tandem, przyrządy sterownicze zdublowane. Pierwsza kabina osłonięta szklanym wiatrochronem. W wersji sanitarnej w kadłubie znajdował się przedział sanitarny (wyposażony w okna) do przewozu chorego na noszach lub w pozycji siedzącej. Chorego wkładano do samolotu przez duży otwór drzwiowy w prawej burcie.

Płat dwudźwigarowy o obrysie prostokątnym, o jednakowej rozpiętości i cięciwie (istniała możliwość wymiennego stosowania płatów), kryty w całości płótnem. Płat dolny dwudzielny, płat górny trójdzielny z centralnym baldachimem. Lotki znajdowały się na obu płatach. Komora płatów połączona była czterema parami międzyskrzydłowych zastrzałów równoległych i usztywniona krzyżowymi naciągami z drutu. Baldachim był połączony z kadłubem piramidką usztywnioną naciągami z drutu.

Usterzenie klasyczne, krzyżowe o konstrukcji drewnianej. Statecznik poziomy dwudzielny podparty zastrzałami w układzie V, statecznik pionowy usztywniony naciągami z drutu.

Podwozie wielogoleniowe, płozowo-kołowe, ze zdublowanymi kołami podwozia głównego i płozą ogonową, amortyzowane sznurami gumowymi.

Napęd - dziewięciocylindrowy gwiazdowy silnik rotacyjny Le Rhône 9C o mocy 80 KM (59 kW) napędzający stałe, dwułopatowe drewniane śmigło Fabryki Śrub i Towarów Metalowych Bartelmuss w Bielsku Wapiennicy. W 1930 roku na 5 samolotach zamontowano silnik „Peterlot” o mocy 80 KM. Okazał się konstrukcją nieudaną i wycofano go z użytku[22].

Malowanie

Samoloty seryjne latały w barwie naturalnego cellonowanego płótna z przednią częścią kadłuba w kolorze naturalnej blachy aluminiowej. Numer ewidencyjny samolotu (zaczynające się od liczby 30 oznaczającej H.28) malowano w kolorze czarnym na boku kadłuba. Szachownice umieszczano symetrycznie pośrodku skrzydeł, a po remontach na ich końcach. Po remoncie samoloty były przemalowywane na kolor oliwkowozielony, egzemplarze przekazywane lotnictwu cywilnemu pozostawały w barwach wojskowych, zamalowywano jedynie szachownice[23].

Galeria

Przypisy

  1. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 17.
  2. a b Andrzej Morgała 2014 ↓, s. 211.
  3. a b c Hanriot HD-14 (H-28), 1923 (pol.). samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-10-09].
  4. Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 207.
  5. Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 309.
  6. a b Andrzej Glass 1976 ↓, s. 37.
  7. a b c d e Hanriot H-28 (HD-14E2) (pol.). shinden.org. [dostęp 2019-10-07].
  8. Jerzy Jędrzejewski 2014 ↓, s. 274.
  9. Nasze chrzciny. „Lotnik : organ Związku Lotników Polskich”. 4-5/1925, s. 2-3, 15 marca 1925. Poznań: Związek Lotników Polskich. OCLC 316462134. 
  10. Skrzydlata Polska 26'1972 ↓, s. 19.
  11. Album dziesięciolecia 1930 ↓, s. 183.
  12. Ryszard Bartel 1978 ↓, s. 607.
  13. Jarosław Dobrzyński: Wojskowe samoloty szkolne w Polsce. „Militaria”. 1(70) 2016, s. 35. Lublin: Kagero Publishing. ISSN 2450-8039. OCLC 956615411. 
  14. Skrzydlata Polska 1971 ↓, s. 19.
  15. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 403.
  16. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 353.
  17. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 361-362.
  18. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 361-363.
  19. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 154.
  20. Józef Hendriks: Wyszkolenie Młodzieży na pilotów. „Lotnik : organ Związku Lotników Polskich”. 15/1925, s. 4-7. Poznań: Związek Lotników Polskich. OCLC 316462134. 
  21. Andrzej Morgała 2014 ↓, s. 213.
  22. Andrzej Glass 1976 ↓, s. 48.
  23. Tadeusz Królikiewicz 1981 ↓, s. 57.

Bibliografia

  • Album dziesięciolecia lotnictwa polskiego. Poznań: „Lotnik”, 1930. OCLC 751101296.
  • Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
  • Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2014, s. 173-175. ISBN 978-83-63539-05-4. OCLC 883576680.
  • Tadeusz Królikiewicz: Polski samolot i barwa. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06546-2.
  • Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939. Warszawa: Bellona, 2014, s. 255. ISBN 978-83-11-13381-5. OCLC 894991345.
  • Ryszard Bartel [i in.]: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej, 1978. OCLC 251843974.
  • Ryszard Kaczkowski. Hanriot-28. „Skrzydlata Polska”. 29/1971, 18 lipca 1971. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
  • Andrzej Glass. Hanriot-28S. „Skrzydlata Polska”. 26/1972, 25 czerwca 1972. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1919–1928).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.
Roundel of Poland (1921-1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of Poland (1921–1993).svg
Roundel of the Polish Air Force (1921–1993).
Roundel of Poland (1918-1921).svg
Roundel of the Polish Air Force (1918–1921).
Hanriot H.28 5.jpg
Pokaz akrobaty Kurt-Kunau na samolocie Hanriot H.28
Hanriot H.28 2.jpg
Samoloty Hanriot H.28 Aeroklubu Krakowskiego
Hanriot H.28.jpg
Samolot Hanriot H.28, na skrzydle stoi Jadwiga Pitulanka
H.28-Rudlicki.jpg
Samolot Hanriot H.28 z usterzeniem motylkowym w locie
Wojskowe samoloty sanitarne Hanriot z 2 pułku lotniczego w Krakowie NAC 1-W-1577b.jpg
Wojskowe samoloty sanitarne Hanriot z 2 pułku lotniczego w Krakowie na lotnisku; sierpień 1933 r. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1577b
Le Rhône 9C 2009-07-03.jpg
Autor: Myllyre, Licencja: CC BY-SA 3.0
Le Rhône 9C rotary piston radial aircraft engine in Aviation Museum of Central Finland
Hanriot H.28S 4.jpg
Samolot Hanriot H.28S podczas pokazów
Hanriot H.28 1.jpg
Samolot Hanriot H.28 po wylądowaniu
Flag of Poland (1919–1927).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 1919-13 grudnia 1927 ustanowiona ustawą z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1919 r. Nr 69, poz. 416. Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "crimson" (#D91E3D, karmazyn). Proporcje 5:8.