Język słowacki

slovenský jazyk
slovenčina

Obszar	Słowacja, Czechy i inne
Liczba mówiących	7 milionów
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki bałtosłowiańskie Języki słowiańskie Języki zachodniosłowiańskie Języki czesko-słowackie Język słowacki
Status oficjalny
język urzędowy	Słowacja,  Wojwodina w Serbii, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Organ regulujący	Słowacka Akademia Nauk
UNESCO	1 bezpieczny↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
Kod ISO 639-1↗	sk
Kod ISO 639-2↗	slk/slo
Kod ISO 639-3↗	slk
IETF	sk
Glottolog	slov1269
Ethnologue	slk
GOST 7.75–97	сло 605
WALS	svk
SIL	SLO
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku słowackim Słownik języka słowackiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

(c) Zaragoza, CC-BY-SA-3.0

Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Język słowacki (słow. slovenský jazyk, też slovenčina) należy do zachodniosłowiańskiej grupy językowej. Językiem tym posługuje się ponad 6 mln osób – przede wszystkim na Słowacji, gdzie jest językiem urzędowym. Dodatkowo język słowacki jest jednym z języków urzędowych w serbskiej Wojwodinie. Używają go także Słowacy mieszkający w Polsce, Rumunii, na Węgrzech, w USA i Kanadzie. W Polsce istnieje możliwość zdawania matury z języka słowackiego.

Język słowacki jest blisko spokrewniony z językiem czeskim (zob. język czeski a język słowacki), jest również zbliżony do języka polskiego (w mniejszym stopniu aniżeli do języka czeskiego) pod względem gramatyki i słownictwa^[1]. Dialekty słowackie znacznie różnią się między sobą^[2], w ich obrębie wyróżnia się trzy zespoły^[3]:

• zachodniosłowacki (najbliższy językowi czeskiemu),
• środkowosłowacki (mający wiele cech wspólnych z językami południowosłowiańskimi, zwłaszcza słoweńskim),
• wschodniosłowacki (najbliższy językowi polskiemu).

Historia i piśmiennictwo

Dwujęzyczna (najpierw po słowacku, później po węgiersku) nazwa ulicy Józefa Bema w Štúrovie przy granicy z Węgrami

Współczesny słowacki język literacki powstał w połowie XIX wieku. Do jego zapisu stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, który składa się z 46 liter^[4]:

a á ä b c č d ď dz dž e é f g h ch i í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p q r ŕ s š t ť u ú v w x y ý z ž^[5]

Używa się trzech dwuznaków: dz dž ch.

Fonetyka i fonologia

Język słowacki zachował w fonetyce pewne elementy języka prasłowiańskiego, które w polskim już zanikły. Jednym z nich jest iloczas, tj. występowanie samogłosek długich i krótkich. Te pierwsze są w piśmie wyróżnione kreseczką umieszczoną nad literą, tzw. znak długości (dĺžeň). Dla przykładu, słowackie a wymawia się podobnie jak w języku polskim przy dosyć szybkim wypowiadaniu słów, natomiast á wymawia się długo, mniej więcej tak, jak polskie aa. Iloczas posiada w języku słowackim funkcję dystynktywną (czasami przesądza o znaczeniu wyrazu), np. krik/krík („krzyk/krzak”). Ponadto w języku słowackim głoski l i r mogą być zgłoskotwórcze, a wtedy funkcjonują w identyczny sposób, jak samogłoski, to znaczy może padać na nie akcent wyrazowy (np. w dwusylabowych wbrew pozorom słowach vlhký, štvrtok „wilgotny, czwartek”) i posiadają iloczas (krótkie l, r i długie ĺ, ŕ). Ta właściwość umożliwia tworzenie zdań, w których nie ma ani jednej samogłoski, takich jak słynne, choć mało sensowne strč prst skrz krk, srsť, krv („włóż palec przez szyję, sierść, krew”). Zanikła w języku słowackim samogłoska y, która jest już od wielu wieków wymawiana jak i (choć nadal zapisywana przy pomocy litery y). Istnieje natomiast rozróżnienie między dźwięcznym laryngalnym h a bezdźwięcznym welarnym ch (to pierwsze dla Polaków brzmi jak dźwięk pośredni między ch a g – odpowiada dialektalnej, kresowej wymowie h).

Akcent w języku słowackim jest dynamiczny, stały i zawsze pada na pierwszą sylabę wyrazu (również w słowach obcego pochodzenia). Jeśli wyraz poprzedzony jest przyimkiem, akcent pada zawsze na przyimek, np. na Slovensku („na Słowacji”). Dotyczy to również przeczenia ne- („nie”) przed czasownikiem, które po słowacku zapisujemy łącznie z czasownikiem, np.: nečítať (nie czytać), nepracovať („nie pracować”), nepísať („nie pisać”). Wyjątek stanowi tylko oddzielna pisownia przeczenia z czasownikiem byť („być”), np.: nie som („nie jestem”), nie si („nie jesteś”), nie ste („nie jesteście”), nie sú („nie są”).

Gramatyka

Gramatyka języka słowackiego bardzo przypomina polską. Również jeśli chodzi o jej złożoność – podobnie jak w języku polskim rzeczowniki i czasowniki ze względu na typ odmiany dzieli się na kilkanaście grup. Rzeczownik odmienia się przez liczby (liczba pojedyncza i mnoga) oraz przypadki. Zazwyczaj przyjmuje się, że przypadków jest sześć, ponieważ nie rozdziela się mianownika i wołacza, które poza bardzo nielicznymi wyjątkami posiadają identyczne formy. W liczbie pojedynczej występują trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej to rozróżnienie zanika, a jego miejsce zajmuje inne: między formą męskoosobową a niemęskoosobową. W odmianie czasownika występują te same tryby i czasy co w języku polskim, przy czym w formach czasu przeszłego i trybu przypuszczającego język słowacki zachował formy odpowiedniej osoby czasu teraźniejszego czasownika byť („być”) (we współczesnej polszczyźnie są one zredukowane do końcówek, utworzonych od staropolskich form: robił jeśm → „robiłem”; robili jeśmy → „robiliśmy” itp.):

som = jestem
sme = jesteśmy
ste = jesteście
dal som = dałem
dala som = dałam
dali sme = daliśmy/dałyśmy
dali ste = daliście/dałyście
dal by som = dałbym
dala by som = dałabym
dali by sme = dalibyśmy/dałybyśmy

Rzeczowniki

Istnieje podział na rzeczowniki pospolite pisane małą literą i nazwy własne pisane wielką literą. Nazwy własne to między innymi imiona i nazwiska, nazwy geograficzne, nazwy świąt. Nazwy miesięcy i dni tygodnia tak jak w języku polskim zapisuje się małą literą. Drugi podział to rzeczowniki konkretne i abstrakcyjne, te pierwsze odnoszą się do rzeczy które można fizycznie odczuć za pomocą zmysłów (np. ryba, zajac, dom), a te drugie odnoszą się do rzeczy, których nie da się bezpośrednio dotknąć (np. zdravie, múdrosť)^[6]. W odmianie rzeczowników istnieje też podział na żywotne (ludzie i zwierzęta) oraz nieżywotne oraz na rodzaj męski, żeński i nijaki. Tak jak w języku polskim końcówka rzeczownika zmienia się w zależności od przypadku, podobnie jak w języku polskim istnieje też inna odmiana rzeczowników żywotnych i nieżywotnych^[7].

Przymiotniki

Odmiana przymiotników jest bardzo podobna do tej, jaka funkcjonuje w języku polskim. Zasady stopniowania przymiotników są identyczne jak w języku polskim, np.

Podobnie jak w języku polskim występują wyjątki dla wyrazów: dobrý, zlý, malý, veľký. Oprócz tego we współczesnym standardowym języku słowackim są jeszcze wyjątki nieobecne w języku polskim: przymiotnik pekný („ładny”) posiada dalsze stopnie: krajší, najkrajší^[8], tożsame ze stopniami przymiotnika krásny („piękny”)^[9].

Zdradliwe słowa

(c) Matshadow z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Przykład zdradliwego słowa polsko-słowackiego (w południowej części województwa podkarpackiego „czerstwy” gwarowo znaczy tyle co „zdrowy”, „krzepki”)

W języku słowackim, jak w każdym języku słowiańskim, są dla innych Słowian zdradliwe słowa, których niepełna lista jest dostępna na Wikibooks.

Zobacz też

• język czeski a język słowacki
• polityka językowa na Słowacji

Przypisy

Linki zewnętrzne

• D.Sieczkowski – Podstawowy słownik frazeologiczny słowacko-polski
• slovake.eu – bezpłatny wielojęzyczny portal do nauki słowackiego
• Deklinacja w języku słowackim