Kajetan Dzierżykraj-Morawski
Data i miejsce urodzenia | 19 kwietnia 1892 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 2 listopada 1973 |
Minister spraw zagranicznych (p.o.) | |
Okres | od 10 maja 1926 |
Przynależność polityczna | bezpartyjny |
Poprzednik | |
Następca | |
Komisarz Generalny RP w Wolnym Mieście Gdańsku (p.o.) | |
Okres | od 1 października 1923 |
Poprzednik | |
Następca | |
Odznaczenia | |
Kajetan Dzierżykraj-Morawski, ps. Jan Chomęcki (ur. 19 kwietnia 1892 w Jurkowie, zm. 2 listopada 1973 w Lailly-en-Val) – polski dyplomata, polityk, działacz społeczny i publicysta.
Życiorys
Syn Stanisława Morawskiego i Teresy z Morawskich. Ojciec Hieronima Morawskiego, Marii Barbary Ledóchowskiej, Magdaleny Morawskiej i Macieja Morawskiego. Uczył się w Gimnazjum im. Jana Ámosa Komeńskiego w Lesznie. W 1910 rozpoczął studia w Instytucie Rolniczym w Lipsku, a następnie w Monachium, studiując ponadto prawo i ekonomię. W 1914 powrócił do Jurkowa i objął majątek rodzinny po zmarłym ojcu. W 1915 poślubił Marię Turno (1893–1971), został też powołany do służby wojskowej, którą odbył w administracji niemieckiej jako rzeczoznawca gospodarczy na powiat rypiński (Wielkopolska).
Od 1 września 1918 pracował w Departamencie Stanu rządu Rady Regencyjnej, przekształconym w miesiąc później w Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Pracował tam jako kierownik referatu niemieckiego, a później referent spraw zachodnich w Departamencie politycznym MSZ. W 1919 był członkiem Komitetu Plebiscytowego, przygotowującego polską akcję plebiscytową na Warmii, Mazurach i Powiślu. Od 1920 był naczelnikiem Wydziału Północnego MSZ, w 1921 objął funkcję wicedyrektora a w 1924 – dyrektora Departamentu Politycznego MSZ. W latach 1923–1924 był pełniącym obowiązki Komisarza Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku, następnie Ministrem-Rezydentem przy Lidze Narodów w Genewie. W 1925 został wiceministrem Spraw Zagranicznych; w trzecim gabinecie Wincentego Witosa krótko kierował ministerstwem (10–15 maja 1926). Po przewrocie majowym urlopowany ze służby dyplomatycznej, powrócił do Jurkowa. W 1929 mianowany członkiem polsko-niemieckiej Komisji Mieszanej dla Górnego Śląska (w randze wiceministra). W 1934 przeniesiony w stan spoczynku, został wybrany prezesem Wielkopolskiej Izby Rolniczej (1934–1935), a następnie prezesem Ogólnopolskiego Związku Eksporterów Zboża (1935–1936) i prezesem Związku Izb i Organizacji Rolniczych RP (1935–1936[1]). W listopadzie 1936 został powołany na wiceministra skarbu. W 1938 objął ponadto nadzór nad Departamentem Ceł i Departamentem Podatków i Opłat.
Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się wraz z rządem do Rumunii, przebywał krótko w obozie dla internowanych w Slanic. W październiku 1939 zajmował się reorganizacją ambasady polskiej w Bukareszcie (którą kierował wówczas Roger Raczyński). Od listopada 1939 w Paryżu, gdzie został zaangażowany jako kierownik Oddziału Politycznego w Biurze Badań Celów Wojny przy Rządzie Polskim. Po zajęciu Francji przez wojska niemieckie pojechał m.in. do Vichy i Nicei. W lutym 1941 opuścił Francję i przedostał się do Londynu. Od maja do września 1941 kierował poselstwem RP przy emigracyjnym rządzie czechosłowackim Edwarda Benesza. Od października 1941 był sekretarzem generalnym MSZ. Od 1 października 1943 został pierwszym zagranicznym ambasadorem przy Komitecie Wolnej Francji w Algierze. Następnie ambasador rządu RP w Paryżu, oficjalnie uznawany przez Francję do początku lipca 1945. Po cofnięciu uznania Rządowi RP na Wychodźstwie pozostał we Francji jako (nienazwany tak zresztą oficjalnie) „Ambasador Wolnych Polaków” – przedstawiciel polskiego ośrodka politycznego emigracji w Londynie. Funkcję tę pełnił do swojej choroby (1969). Nigdy – jak pisano w wielu publikacjach – nie był pracownikiem Biblioteki Polskiej w Paryżu, walczył natomiast o jej niezależność, przeciwstawiając się m.in. różnym działaniom władz PRL. Z jego inicjatywy założono w 1957 Dom Spokojnej Starości Polskiego Funduszu Humanitarnego w Lailly-en-Val, gdzie mieszkał wraz z żoną w ostatnich latach życia. Współpracował z polskimi czasopismami emigracyjnymi (np. londyńskimi „Wiadomościami”, „Myślą Polską” i monachijską „Na Antenie”), był autorem kilku książek. Był związany z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa, biorąc udział w wielu audycjach dokumentalnych („Świadkowie historii”) i pogadankach historycznych.
Istnienie w Paryżu kierowanej przez Morawskiego „polskiej ambasady bis” drażniło władze PRL. Stąd brały się komunistyczne ataki na Morawskiego, przedstawianie go jako „człowieka przeszłości”, „zdegenerowanego eks-obszarnika”, czy „reakcjonistę” oraz kalumnie rzucane na jego rodzinę. Francuska prasa komunistyczna określała w latach 50. XX w. Morawskiego i jego zespół „Polscy zdrajcy i bandyci spod znaku Andersa”.
Wysoko ceniony przez gen. Charles’a de Gaulle’a. Walczył w interesie Polski na forum organizacji europejskich o Europę opartą „na najpiękniejszych wartościach francuskiej kultury politycznej”. Jerzy Stempowski (Paweł Hostowiec) nazwał Morawskiego „Ambasadorem Atlantydy”. Kazimierz Wierzyński pisał o Morawskim: „Ambasador, który jest instytucją”, publicystka Teresa Błażejewska – o „legendarnym ambasadorze”.
Po śmierci Kajetana Morawskiego wdowa po generale de Gaulle'u stwierdziła: „Generał de Gaulle bardzo cenił Ambasadora Morawskiego i miał doń szczerą sympatię” (list kondolencyjny do Macieja Morawskiego z 10 listopada 1973). Został pochowany na cmentarzu w Lailly-en-Val, gdzie znajduje się kilkaset grobów Polaków, pozostałych na emigracji we Francji po II wojnie światowej. Członek międzynarodowego PEN Clubu (sekcji pisarzy uchodźców) oraz Rady Fundacji im. Kościelskich.
W 1997 powstał o nim film dokumentalny pt.: Ambasador Atlantydy (reż. Piotr Morawski, scen. Ryszard Kaczyński). W 2009 jego imię nadano Liceum Ogólnokształcącemu i Zasadniczej Szkole Zawodowej w Krzywiniu.
Pochowany na cmentarzu miejskim w Lailly-en-Val (kwatera E, gr. 66)[2].
Twórczość
- Tamten brzeg. Wspomnienia i szkice (Księgarnia Polska, Paryż 1960; wydanie 2: Editions Spotkania 1996, wstęp i przypisy Jerzy Marek Nowakowski, ISBN 83-86802-09-X; wydanie 3: Fundacja Editions Spotkania 2018, ISBN 978-83-7982-288-1; Nagroda Wiadomości, Londyn 1960)
- Wspólna droga (Księgarnia Polska, Paryż 1962; wydanie 2 pt. Wspólna droga z Rogerem Raczyńskim. Wspomnienia: wstęp Janusz Pajewski; przedmowa Marcin Libicki; przygotowanie do druku i objaśnienia Przemysław Matusik; Wydawnictwo Poznańskie 1998, ISBN 83-86138-67-X)
- Wczoraj. Pogadanki o niepodległym dwudziestoleciu (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1967; wydanie drugoobiegowe w Polsce: O niepodległym dwudziestoleciu – II obieg wydawniczy; przedmowa Władysław Żeleński; Głos 1981, 1982)
- Na przełaj (Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1969)
- Prace redakcyjne
- Polska w pamiętnikach gen. de Gaulle’a 1944–1946 (wybór tekstów z przedmową Kajetana Morawskiego; Księgarnia Polska, Paryż 1960)
Ordery i odznaczenia
- Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1996)[3]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)[4]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[5][6]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[5]
- Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii (Rumunia)[5]
- Wielki Oficer Orderu św. Sawy (Jugosławia)[5]
- Krzyż Wielki Orderu św. Sylwestra (Stolica Apostolska)[5]
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)[5]
- Komandor Orderu Korony (Belgia)[5]
- Komandor Orderu Korony Włoch (Włochy)[5]
Zobacz też
- Dom Spokojnej Starości Polskiego Funduszu Humanitarnego
- Komisariat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku
Bibliografia
- Józef Czapski, Czapski o Morawskim, „Wiadomości” (Londyn), 27 stycznia 1974
- Kazimierz Wierzyński, Ambasador, który jest instytucją, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” (Londyn), 2 lutego 1960
- Nie odtrącał nikogo. Rozmowa z Janem Nowakiem-Jeziorańskim o Kajetanie Morawskim, „Gazeta Poznańska”, 10 stycznia 2003
Przypisy
- ↑ Nowy prezes Związku Izby Rolniczych. „Express Lubelski i Wołyński”. Nr 13, s. 1, 21 listopada 1936.
- ↑ MORAWSKI Kajetan (1892-1973) | Polskie groby historyczne we Francji, tombeauxpolonais.eu [dostęp 2022-05-23] .
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 122 „w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej”.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za wybitne zasługi w służbie państwowej”.
- ↑ a b c d e f g h Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 502. [dostęp 2021-05-10].
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 27.
Linki zewnętrzne
- Krzysztof Rutkowski – "Kajetan Morawski: Paradoks błękitnej krwi"; "Twórczość" nr 11/1994 r.. krzysztof-rutkowski.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-23)].
- "Ambasador Atlantydy" – film biograficzny o Kajetanie Morawskim
- Tomasz Stańczyk – "Krew błękitna jak atrament" (recenzja książki Kajetana Morawskiego pt.: "Tamten brzeg"); "Rzeczpospolita", 18.01.1997 r.
- "Raczyńscy i Morawscy" – o książce Kajetana Morawskiego pt.: "Wspólna droga z Rogerem Raczyńskim. Wspomnienia"
- Maciej Morawski – "Tajne archiwum ambasadora Morawskiego a problemy zjednoczenia europejskiego"; "Unia & Polska", nr 22 / wrzesień 1999 r.. unia-polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-25)].
- Andrzej Dobosz – "Krew i atrament" (felieton o Kajetanie Morawskim); "Rzeczpospolita" – "Plus-Minus" nr 272/22.11.2003 r.
- Andrzej Dobosz – "Krok w przeciwną stronę" (felieton o Kajetanie Morawskim). tygodnik2003-2007.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-17)].
- 50-lecie Polskiego Funduszu Humanitarnego we Francji
- Uroczystości jubileuszowe Polskiego Funduszu Humanitarnego (2006) – fotoreportaż
- Kajetan Dzierżykraj-Morawski – polityczny outsider (Polskie Radio, 2.11.2012 r.)
Media użyte na tej stronie
Wincenty Witos, Polish Prime Minister 1920, 1923,1926, Polish politician of Stronnictwo Ludowe ( Polish Peasant Party)
ribbon of the medal of commander of the Order of the Crown of Italy, during the Kingdom of Italy.
Baretka: Order Korony – Komandor (Belgia).
(Ordre de la Couronne – Commandeur).
(De Kroonorde – Commandeur).
Autor: Tohaomg, Licencja: CC0
Polish governmental wall plaque - used to denote the presence of a state governmental organ or diplomatic mission abroad upon a certain premises.
Autor: Mariusz Kubik, http://www.mariuszkubik.pl, Licencja: CC BY 3.0
Paris, 174 rue de l'Universite; Kajetan Morawski's home
Baretka: Order Świętego Sylwestra – Kawaler – Watykan / Stolica Apostolska.
Autor: Mariusz Kubik, Licencja: CC BY 3.0
Kajetan Morawski's grave
Kajetan Morawski(1892-1973), Polish writer and diplomat