Niccolò Machiavelli
Ten artykuł zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| ||
![]() Fragment portretu, Santi di Tito | ||
Imię i nazwisko | Niccolò di Bernardo dei Machiavelli | |
Data i miejsce urodzenia | 3 maja 1469 Florencja | |
Data i miejsce śmierci | 21 czerwca 1527 Florencja | |
Narodowość | Florencja (Włochy) | |
Dziedzina sztuki | pisarz | |
![]() |
Niccolò di Bernardo dei Machiavelli [nikkoˈlɔ makjaˈvɛlli] (ur. 3 maja 1469 r. we Florencji, zm. 21 czerwca 1527 r. w Sant'Andrea in Percussina k. Florencji[1]) – prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli renesansowej myśli politycznej[2]. Napisał traktat o sprawowaniu władzy pt. Książę, który sprawił, że od jego nazwiska powstał termin makiawelizm. Opisywał funkcjonowanie zarówno republik, jak i królestw. W 1559 jego pisma znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych.
Życiorys
W okresie życia Machiavellego Włochy były zbiorem małych miast-państw, których władcy nieustannie walczyli ze sobą o utrzymanie wpływów. Na porządku dziennym były zarówno oblężenia, jak i otrucia. Jednocześnie Włochy wiodły prym w kulturze. Tak w polityce, jak i w kulturze, ważną rolę odgrywała Florencja, z którą Machiavelli związany był przez całe życie.
Tam właśnie urodził się w 1469 roku w sprzyjającej gwelfom zubożałej rodzinie szlacheckiej prawnika Bernarda di Niccolò Machiavelli i jego żony Bartolomei di Stefano Nelli. Po zakończeniu edukacji, w 1494 roku rozpoczął karierę polityczną w II kancelarii Republiki Florenckiej. Był to okres republikańskiej rewolucji słynnego kaznodziei Girolamo Savonaroli. Choć Savonarola został powieszony w 1498 roku, republika trwać miała jeszcze do 1512 roku.
W tym czasie Machiavelli zajmował się sprawami wojny i administracji. Wkrótce stanął na czele kancelarii i będąc bliskim współpracownikiem Piera Soderiniego, miał duży wpływ na politykę miasta. Odbył liczne misje dyplomatyczne, m.in. na dwory Ludwika XII, Maksymiliana I i Juliusza II. Poznał też Cezara Borgię, syna papieża Aleksandra VI.
W 1512 roku po upadku republiki i odzyskaniu władzy przez ród Medyceuszy popadł w niełaskę. Został oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia musiał wyjechać z miasta. Osiedlił się w posiadłości wiejskiej w San Casciano i skoncentrował się na pisaniu traktatów politycznych, które w większości wydano pośmiertnie.
W 1520 roku powrócił częściowo do łask dworu, dostając od uniwersytetu florenckiego, kierowanego wówczas przez kardynała Giulia de' Medici, zlecenie napisania historii miasta. Zmarł we Florencji w 1527 roku i został pochowany we Florencji w kościele Santa Croce.
Choć przez całe życie koncentrował się na robieniu kariery politycznej, nie zdołał zaspokoić swoich ambicji i ostatecznie musiał uznać swoją porażkę. To paradoks zważywszy na fakt, że Książę, który przyniósł mu nieśmiertelną sławę, jest poradnikiem sprawowania władzy. Ale stało się tak być może dlatego, że w życiu Machiavelli nie stosował się do opisanej przez siebie zasady, iż w działaniu cel uświęca środki, a jego osobiste sympatie polityczne prawdopodobnie były republikańskie.
Amoralizm
Prawdziwy Machiavelli różni się od tego obecnego w zbiorowej świadomości jako autor Księcia (1513). Choć przez to ocena jego postaci jest raczej negatywna, to na przykład Stendhal powiedział o Machiavellim, że "pozwolił nam poznać człowieka".
Jako autor Księcia i słynnej maksymy, że cel uświęca środki, Machiavelli jest czasami zaliczany do tradycji amoralistycznej (por. Protagoras, Kallikles, Stirner, Nietzsche). Z drugiej strony wielu[potrzebny przypis] badaczy podkreśla, że dosłowna interpretacja tej maksymy wskazuje na brak głębszego zrozumienia traktatu. Podkreślają oni[potrzebny przypis], że w wielu miejscach Machiavelli wyraźnie stwierdza, że stosowanie tej zasady jest ograniczone: "okrucieństwo i terror należy stosować, ale rozsądnie i tylko w miarę potrzeby".
Machiavelli jest bardzo sceptyczny jeżeli chodzi o naturę człowieka. Jego zdaniem ludźmi kierują niskie pobudki i egoizm. Nawet jeśli ktoś chciałby postępować moralnie, będzie mu bardzo trudno obronić się przed powszechną niegodziwością. "Racja nic nie znaczy, gdy nie jest poparta siłą", pisał, a gdzie indziej: "w polityce bezbronni prorocy nie zwyciężają".
Nowatorstwo podejścia
Amoralizm, cynizm i wyrachowanie, które przypisuje się postawie makiawelicznej, u samego Machiavellego wynika ze specyficznego podejścia do zagadnień związanych z problematyką państwa.
Machiavelli, rozumiejąc państwo jako twór złożony z władcy i podporządkowanych mu jednostek, mało interesował się społeczeństwem, bardziej warunkami działania w danym ustroju politycznym, do czego przydatna jest według niego wiedza psychologiczna.
Jego absolutne nowatorstwo polegało na tym, że traktował państwo jako twór całkowicie ludzki, bez pierwiastka boskiego. Jego poprzednikiem w tej kwestii był Marsyliusz z Padwy, który w sporze między papiestwem a cesarstwem, odwołując się do awerroistycznej teorii dwóch prawd: wiary i rozumu, dowodził niezależności państwa.
Realizm polityczny
Słowo "polityka" używał w sensie trochę węższym niż rzecz się ma w powszechnym użyciu. Polityka w jego mniemaniu dotyczyła bezpieczeństwa zewnętrznego, pokoju wewnętrznego, stabilności i poziomu zamożności. Ale nie obejmowała już wychowania, realizacji ideałów czy moralności.
Realizm polityczny to metoda badania zjawisk życia społecznego i politycznego. Odrzucamy model postrzegania rzeczywistości przez pryzmat tego, jak powinna ona wyglądać. Kluczowa staje się wiedza czerpana z doświadczenia historycznego, jak również z obserwacji empirycznej.
Takie rozumienie polityki wykluczało myślenie utopijne. Machiavelli podszedł do problematyki państwa w sposób naukowo-techniczny. Nie oceniał, lecz opisywał politykę tak, jakby mówił o mechanizmie. Dlatego tradycja anglosaska powszechnie uznaje go za ojca nauk politycznych. Nazywa się go też założycielem nowożytnej filozofii polityki i odkrywcą "nowego moralnego kontynentu"[3].
Skupiał się na odkryciu reguł skutecznego działania. Jest to jego zdaniem możliwe, bo zdarzenia się powtarzają, a natura ludzka jest stała. Zachowanie człowieka da się przewidzieć, jeśli tylko rozporządzamy wiedzą, którą daje nam studiowanie historii.
Virtù
Ważnym dla zrozumienia filozofii Machiavellego pojęciem jest cnota virtù – zbiór specyficznych sprawności politycznych: energii, inicjatywy, zdolności do podejmowania decyzji i szybkiego działania. To ona pozwala nam choć częściowo zapanować nad naszym losem, którym jednak i tak w znacznej mierze rządzi przypadek. W ten sposób projekt Machiavellego przeciwstawia się dominującej w średniowieczu koncepcji boskiej opatrzności.
Armia narodowa
Poszczególne państewka włoskie przełomu XV i XVI wieku toczyły między sobą niekończące się batalie. Pomyślność ekonomiczna pozwalała na wynajmowanie oddziałów wojsk zaciężnych. Zdaniem Machiavellego najbardziej pożyteczną dla kraju jest armia złożona z własnych obywateli, kierujących się patriotyzmem, nie zaś chęcią zysku.
Krytyka
Głównymi opozycjonistami wobec poglądów Machiavellego byli XVII-wieczni hiszpańscy katolicy. Powodem krytyki było uznawanie przez twórcę Księcia wartości politycznych jako niezależnych, w niektórych przypadkach nawet nadrzędnych nad religijnymi. Claudio Clemente w El Machiavelismo degollado, 1637 czy Alvia de Castro w Verdadera razon de Estado, 1616 dowodzili, że przeciwne rozumowaniu Machiavellego działanie, zgodnie z moralnością, jest podstawą powodzenia władców w rządzeniu państwem. Pedro Rivandeyra wysunął pogląd potępiający makiawelistów, jako ludzi bezbożnych, heretyków, którzy nie mają szacunku dla religii, skupiając się wyłącznie na racji stanu[4].
Nawiązania w kulturze
- Postać Machiavellego pojawiła się w grach komputerowych Lionheart: Legacy of the Crusader, Assassin’s Creed II, Assassin’s Creed: Brotherhood i Dying Light. Jest też wymieniony jako autor książki w grze Portal 2.
Dzieła
- 1499 – Discorso sopra le cose di Pisa,
- 1502 – Del modo di trattare i popoli della Valdichiana ribellati,
- 1502 – Del modo tenuto dal duca Valentino nell’ammazzare Vitellozzo Vitelli, Oliverotto da Fermo, etc.,
- 1502 – Discorso sopra la provisione del danaro,
- 1506 – Decennale primo (poème en terza rima),
- 1508-1512 – Ritratti delle cose dell’Alemagna,
- 1509 – Decennale secondo,
- 1510 – Ritratti delle cose di Francia,
- 1512-1517 – Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio,
- (pl) Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza,
- 1513 (?) – Andria,
- 1513 – Il Principe, pierwsza publikacja w 1532,
- (pl) Książę,
- 1513 – Mandragola,
- (pl) Mandragora,
- 1514 – Della lingua,
- 1515 (?) – Clizia,
- 1515 – Belfagor arcidiavolo,
- (pl) O Belfagorze arcydiable,
- 1517 – Asino d’oro,
- 1519-1520 – Dell’arte della guerra,
- (pl) O sztuce wojny,
- 1520 – Discorso sopra il riformare lo stato di Firenze,
- 1520 – Sommario delle cose della città di Lucca,
- 1520 – Vita di Castruccio Castracani da Lucca,
- 1521-1525 – Istorie fiorentine,
- (pl) Historie florenckie,
- 1525 – Frammenti storici,
Przypisy
- ↑ Biosfera: Niccolo Machiavelli prof. Zbigniew Mikołejko w audycji Karoliny Głowackiej, radio TokFM, 2013.02.14, dostęp 2013.02.16
- ↑ Machiavelli Niccolò, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2019-09-03] .
- ↑ L. Strauss, Czym jest filozofia polityki?, (w:) Demokracja a elitaryzm władzy. Wybór źródeł, Kraków 2006, s. 171.
- ↑ Konstanty Grzybowski; Komentarz; w: Nicholo Machiavelli; Książę Warszawa 1970, s. LXXXII-LXXXIII
Bibliografia
- Konstanty Grzybowski: komentarz Niccolo Machiavelli Książę Warszawa 1970.
- Jan Malarczyk U źródeł włoskiego realizmu politycznego. Machiavelli i Guicciardini. Lublin 1963.
- Antonina Kłoskowska Machiavelli jako humanista na tle włoskiego Odrodzenia Łódź 1954.
- Paweł Fiktus Interpretacje virtu Niccolo Machiavellego w nauce polskiej (w:) Wrocławskie Studia Erazmiańskie (Studia Erasmiana Wratislaviensia) red. Mirosław Sadowski, Piotr Szymaniec Wrocław 2008.
- Marta Baranowska, Cel uświęca środki, czyli Niccolò Machiavellego rozważania o władzy, Toruń 2018
Linki zewnętrzne
- Dzieła Niccolò Machiavellego (ang.)
- Cary Nederman , Macchiavelli, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 20 października 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30] (ang.).
- ISNI: 0000 0001 2144 1233
- VIAF: 95151646
- ULAN: 500208005
- LCCN: n78096105, no90023553
- GND: 118575775
- NDL: 00448380
- LIBRIS: 0xbdffpj1xwn81k
- BnF: 119137957
- SUDOC: 027000168
- SBN: IT\ICCU\CFIV\019140
- NLA: 35319152
- NKC: jn19990005296
- DBNL: mach003
- BNE: XX951763
- NTA: 068445172
- BIBSYS: 90125024
- CiNii: DA00584386
- Open Library: OL23135A
- NLI: 000087249, 001787378, 001787379
- PTBNP: 38840
- CANTIC: a10435347
- LNB: 000002148
- NSK: 000009069
- BNA: 000026109
- CONOR: 7757155
- WorldCat: lccn-n78096105
Media użyte na tej stronie
Autor: Khutuck, vectorization: Razorbliss, color: Sławek Borewicz, Licencja: CC0
icon of references
Niccolò Machiavelli's signature.
The Wikimedia Commons logo, SVG version.
Autor: Nicholas Moreau , Licencja: CC BY-SA 3.0
Wikisource logo, no text variant
Niccolò Machiavelli (3 May 1469 – 21 June 1527) was a Florentine statesman, political philosopher, historian, musician, poet, and comedic playwright. Statue by Lorenzo Bartolini outside the Uffizi, Florence.
SVG version of the Wikiquote logo.