Pardwa białosterna
| ||
Lagopus leucura[1] | ||
(Richardson, 1831) | ||
Pardwa białosterna w letniej szacie | ||
Systematyka | ||
Domena | eukarionty | |
Królestwo | zwierzęta | |
Typ | strunowce | |
Podtyp | kręgowce | |
Gromada | ptaki | |
Podgromada | Neornithes | |
Nadrząd | neognatyczne | |
Rząd | grzebiące | |
Rodzina | kurowate | |
Podrodzina | bażanty | |
Plemię | Tetraonini | |
Rodzaj | Lagopus | |
Gatunek | pardwa białosterna | |
Synonimy | ||
| ||
Podgatunki | ||
| ||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
![]() najmniejszej troski | ||
Zasięg występowania | ||
Pardwa białosterna – zasięg[3]. |
Pardwa białosterna (Lagopus leucura) – gatunek małego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae). Najmniejszy przedstawiciel plemienia Tetraonini. Gatunek borealny. Żyje w wysokich szerokościach geograficznych lub powyżej górnej granicy lasu w Ameryce Północnej – na Alasce, w górzystych rejonach Kanady oraz w zachodniej części Stanów Zjednoczonych. Został także introdukowany w pasmach górskich: Sierra Nevada w Kalifornii, Wallowa Mountains w Oregonie oraz Uinta Mountains w stanie Utah.
Gatunek ten ma maskujące upierzenie, które zmienia w ciągu roku. Typowe dla szaty letniej szare, brązowe i białe plamy zimą przechodzą w całkowicie białe upierzenie. O każdej porze roku skrzydła, brzuch i ogon są białe. Pardwa białosterna żywi się pąkami, liśćmi, kwiatami i nasionami. W gnieździe, które jest płytkim zagłębieniem w ziemi, składa do ośmiu jaj. Po wykluciu pisklęta szybko opuszczają gniazdo. Początkowo młode jedzą owady, później przechodzą na dietę dorosłych ptaków. Ich matki używają wokalizacji, pomagając im w znajdowaniu odpowiedniego pożywienia roślinnego.
Globalna populacja L. leucura jest stabilna, gatunek nie jest zagrożony wyginięciem.
Systematyka
Pardwie białosternej naukową nazwę Tetrao (Lagopus) leucurus nadał w 1831 polarnik John Richardson[4]. Później ustalono, że rodzaj Lagopus ma cechy wystarczające do uznania go za oddzielny rodzaj i ptak otrzymał nazwę Lagopus leucurus. Badania molekularne wskazują na to, że rodzaj Lagopus jest monofiletyczny, a pardwa białosterna i pardwa górska (Lagopus muta) to gatunki siostrzane[5].
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa rodzaju Lagopus pochodzi od greckiego lagos (λαγως) – "zając" – i pous (πους) – "stopa". Epitet gatunkowy leucura był przez długi czas zapisywany błędnie: leucurus, w przekonaniu, że końcówka -us oznacza rodzaj męski. Jednak tak jak grecki termin λαγωπους jest rodzaju żeńskiego, a rodzaj gramatyczny epitetu gatunkowego musi się z tym zgadzać, żeńska końcówka -a jest prawidłowa[6]. Nazwa gatunkowa pochodzi od zlatynizowanej wersji greckiego leukos, czyli "biały" i oura – "ogon ". Odnosi się do białego ogona tego ptaka[7].
Podgatunki
Wyróżniono pięć podgatunków L. leucura[8]:
- L. leucura peninsularis – południowo-środkowa Alaska, Jukon;
- L. leucura leucura – zachodnia Kanada;
- L. leucura rainierensis – środkowy i południowy Waszyngton;
- L. leucura saxatilis – Wyspa Vancouver;
- L. leucura altipetens – Góry Skaliste z Montaną do Nowego Meksyku.
Morfologia
Pardwa białosterna jest najmniejszym przedstawicielem rodzaju Lagopus i najmniejszym ptakiem z plemienia Tetraonini. Jest to krępy ptak z zaokrąglonymi skrzydłami, tępo zakończonym ogonem, małym czarnym dziobem i krótkimi nogami z piórami na palcach stóp[9]. Dorosłe ptaki mają 30–31 cm długości, przy czym samce są tylko nieznacznie większe od samic. Przeciętna waga wynosi 330–480 g[10]. Latem upierzenie pardwy białosternej jest nakrapiane, z szarymi, brązowymi i białymi piórami na spodniej stronie ciała, ogonie i skrzydłach. Jesienią upierzenie zmienia odcień na czerwonawobrązowy, zaś spod skrzydeł zaczynają wyrastać białe pióra. Zimą wszystkie brązowe pióra okrywy letniej wypadają i ptak staje się całkowicie biały. Wiosenne pierzenie poprzedza sezon lęgowy i ptaki powracają do swojego letniego upierzenia[7][11]. Delikatnie nakrapiane szarawe ubarwienie na grzbiecie sprawia, że łatwo odróżnić ten gatunek od intensywnie brązowej pardwy mszarnej czy pardwy górskiej[12]. Obydwie płci zachowują białe pióra ogona i skrzydeł przez cały rok, a samce mogą być identyfikowane dzięki całorocznym czerwonawym obwódkom oczu (mięsiste narośle nad okiem)[11][13]. Zasadniczo ptak ten milczy, jednak czasami wydaje ciche i niskie gwizdy i miękkie dźwięki gdakania[14].
Występowanie
Środowisko
L. leucura jest jedynym ptakiem w Ameryce Północnej, który stale rezyduje w strefie klimatu górskiego[11]. Jego siedlisko obejmuje obszary głazów, górskich zarośli typu krummholz, pola śnieżne, osuwiska skalne, pagóry mrozowe i wyżynne zbiorowiska zielne[11][12]. Nawet zimą pozostaje w dolinach wysokogórskich i na zboczach górskich, gdzie olcha, wierzba, brzoza i świerk przebijają się przez pokrywę śniegu[12].
Zasięg występowania
Pardwa białosterna jest gatunkiem alpejskim, zasiedlającym wysokie góry w okolicach lub ponad granicą lasu. Zajmuje otwarte przestrzenie i lata znacznie częściej niż leśne głuszcowate, ale nadal bardziej preferuje bieganie od latania. Zasiedla tereny od Alaski i zachodniej Kanady po północną część Nowego Meksyku[10]. Samce powracają w kwietniu ze swoich zimowisk i ustalają terytoria lęgowe na granicy występowania świerka i wierzby. Samice przylatują na początku maja i wtedy ptaki dobierają się w pary[15].
Pardwa białosterna została wprowadzona na obszarze masywu Sierra Nevada w Kalifornii, masywu Wallowa Mountains w stanie Oregon i masywu Uinta Mountains w Utah w 1970 roku. Prawdopodobnie L. leucura mogła zasiedlać te tereny podczas wczesnego plejstocenu, ale albo wyginęła lokalnie z powodu zmian klimatycznych, gdy grubsza i dłużej zalegająca tam pokrywa śnieżna mogła wpłynąć na skrócenie jej sezonu lęgowego, albo też naturalne bariery, w postaci dolin rzek Kolumbia i Wielkiej Kotliny spowodowały, że gatunek ten nie był w stanie skolonizować gór Sierra Nevada[16].
Pożywienie
Pardwa białosterna jest roślinożercą, a jej dieta zmienia się sezonowo. Bogate w azot liście jaskra z gatunku Ranunculus nivalis są preferowane w sezonie wiosennym, podczas gdy kotki wierzby, kwiaty dębika ośmiopłatkowego (Dryas octopetala) i rogownicy (Cerastium) oraz inne kwiaty, liście, porosty i jagody stanowią większość pokarmu pardwy w lecie[7][17]. Po jesiennym i zimowym przylocie na zimowiska pardwa białosterna żywi się igliwiem i nasionami sosny, pąkami i gałązkami wierzby i olchy[7]. Zimowe źródła pożywienia mają znacznie większą zawartość celulozy niż letnie, tak więc ptak przestawia się na wspomagane bakteriami trawienie w jelicie ślepym, by dostarczyć organizmowi niezbędnych składników odżywczych[17]. Latem zjada kamienie, które już jako gastrolity wspomagają trawienie materiału roślinnego[18].
Rozród
Samce pardwy białosternej są zazwyczaj monogamiczne i wybierają partnerkę na cały sezon lęgowy. By zachęcić samicę, napuszają się i prezentują pióra swojego ogona[19]. Samica buduje gniazdo na bezśnieżnym podłożu, drążąc je w ziemi, podczas gdy samiec pilnuje okolicznych terenów, przejmując rolę strażnika[17]. Gniazdo w formie płytkiego zagłębienia na ogół chronione jest przed wiatrem i wyścielone trawą oraz piórami[20]. Gniazdo zbudowane jest zwykle tak, że z jednej strony zapewnia szybką drogę ucieczki[17].
W lęgu samica znosi od dwóch do ośmiu jaj, które przez większą część inkubacji mają kolor cynamonowy, a pod koniec tego okresu pojawiają się na nich brązowe plamy[10][19]. Samce pozostają blisko gniazda aż do wyklucia się piskląt, po około 23 dniach od złożenia jaj. Będąc zagniazdownikami, pisklęta opuszczają gniazdo po 6-12 godzinach po wylęgu[10]. Początkowo pokryte są puchem, ale w ciągu 7-10 dni stają się w pełni opierzone[9].
Pisklęta pardwy zaczynają się odżywiać, jedząc owady. Kiedy już ich przewód pokarmowy i jelito ślepe są bardziej rozwinięte, zaczynają spożywać również kwiaty i liście[17]. Kury wybierają żerowiska, w których obficie występują gatunki roślin bogatych w białka. Matki nawołują młode w te miejsca, gdzie występują rośliny niezbędne dla ich wzrostu i rozwoju. To sugeruje, że nawoływania kur pomagają zwiększyć przeżywalność piskląt[19] do pierwszego roku życia, która wynosi 71%[21]. Młode ptaki pozostają z matką w okresie letnim i jesiennym[17].
Adaptacje
Pardwa białosterna jest dobrze zamaskowana na ziemi. Amerykański artysta Abbott Thayer w swej książce na temat maskowania u zwierząt (Concealing-Coloration in the Animal Kingdom, 1909; ang.: Maskujące ubarwienie w świecie zwierząt), napisał:
Nie ma chyba innego ptaka, który pierzy się tak stopniowo, jak pardwa, (...) co wzmacnia przypuszczenie, że wykształciła ona niezwykle płynną i doskonałą strategię sezonowego maskowania. (...) Niezwykle piękny i skuteczny jest wzór tego gatunku, upodabniający go do trawy, w letnim upierzeniu (...) Ten wzór (...) uzyskuje przez jasnobrązowe, marginalne pasma, z kilkoma małymi, wewnętrznymi plamami na ciemnych piórach górnych części ciała; przewaga koloru jasnego i ciemnego jest stopniowo odwracana w kierunku dolnej części piersi. Brzuch jest całkowicie biały, podobnie jak lotki skrzydeł i ogona. —Thayer[22].
Pardwa białosterna ma pióra na nogach, które chronią ptaka przed skrajnym mrozem, często występującym w alpejskim środowisku tundry. Ponadto ptaki te mają pióra w okolicy nozdrzy, pełniące funkcję osłonową, które utrudniają dopływ zimnego, nieogrzanego powietrza do układu oddechowego[18]. Najbardziej oczywistą adaptacją jest maskujące upierzenie tego ptaka, pozwalające mu zlać się z otoczeniem i uniknąć takich drapieżników, jak orzeł przedni[7][17]. By oszczędzać energię w miesiącach zimowych, pardwa unika lotu, jak to tylko możliwe, szukając schronienia w zaspach śnieżnych[18].
Status, zagrożenia i ochrona
L. leucura jest sklasyfikowana jako gatunek "najmniejszej troski" przez IUCN. Globalna populacja tego ptaka może mieć trend nieznaczenie spadkowy, jednak zasięg jego występowania jest zbyt szeroki, a liczba osobników zbyt duża, by mógł on być uznany za zagrożony[23]. Ptak ten jest gatunkiem wskaźnikowym dla tundry alpejskiej i wskazuje ogólną kondycję ekosystemu. Nie jest przedmiotem ochrony i jest pospolity w strefach alpejskich całej Ameryki Północnej, co oznacza, że region ten nie przechodzi drastycznych zmian klimatu, temperatury czy opadów[18]. Ze względu na brak nadmiernego wypasu bydła, brak ingerencji człowieka w strefach górskich, trudności w dostępie do jego odległych siedlisk, niskie gęstości zaludnienia w miejscach, w których występuje, oraz ze względu na przepisy dotyczące limitów polowań pardwa białosterna ma warunki do rozwoju[7][10].
Przypisy
- ↑ Lagopus leucura, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Lagopus leucura. Czerwona księga gatunków zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.).
- ↑ BirdLife International and NatureServe (2014) Bird Species Distribution Maps of the World. 2012. Lagopus leucura. In: IUCN 2015. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015.2. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 10 July 2015.
- ↑ White-tailed Ptarmigan (Lagopus leucurus) (ang.). W: The Internet Bird Collection [on-line]. [dostęp 2013-07-13].
- ↑ Drovetski, S. V.. Molecular phylogeny of grouse: the performance of W-linked, autosomal, and mitochondrial loci. „Systematic Biology”. 51 (6), s. 930-945, 2002. DOI: 10.1080/10635150290102500 (ang.).
- ↑ David, Normand; Gosselin, Michel. The grammatical gender of avian genera. „Bulletin of the British Ornithologists' Club”. 122 (4), s. 257-282, 2002 (ang.). [zarchiwizowane z [{{{url}}} adresu] 16 lutego 2014].
- ↑ a b c d e f White-tailed Ptarmigan (ang.). Montana Outdoors Pursuit. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ Frank Gill, David Donsker: Family Phasianidae (ang.). IOC World Bird List: Version 4.2. [dostęp 2014-07-24].
- ↑ a b Gough, Gregory: White-tailed ptarmigan Lagopus leucurus (ang.). W: Patuxent Bird Identification InfoCenter [on-line]. USGS. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ a b c d e Braun, C. E.; Martin, K.; Robb, L. A.: White-tailed Ptarmigan (ang.). W: All about birds [on-line]. The Cornell Lab of Ornithology, 1993. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ a b c d Wilson, S.; Martin, K.. Life-history and demographic variation in an alpine specialist at the latitudinal extremes of the range. „Population Ecology”. 53 (3), s. 459-471, 2011. DOI: 10.1007/s10144-011-0261-x (ang.).
- ↑ a b c White-Tailed Ptarmigan (Lagopus leucurus) (ang.). Alaska Department of Fish and Game. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ White-tailed Ptarmigan (ang.). W: World Bird Info [on-line]. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ White-tailed ptarmigan (ang.). Utah Division of Wildlife Resources. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ White-tailed Ptarmigan (Lagopus leucurus) (ang.). Colorado Partners in Flight, 2000. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ Clarke, Jennifer A.; Johnson, Richard E.. Biogeography of White-Tailed Ptarmigan (Lagopus leucurus): Implications from an Introduced Population in the Sierra Nevada. „Journal of Biogeography”. 17 (6), s. 649-656, 1990 (ang.).
- ↑ a b c d e f g Islands in the Sky: Alpine Tundras. W: Audrey D. Benedict: The Naturalist's Guide to the Southern Rockies. Golden, Colorado: Fulcrum Publishing, 2008, s. 574-626. ISBN 978-1-55591-535-3. (ang.)
- ↑ a b c d Martin, K.; Wiebe, K. L.. Coping Mechanisms of Alpine and Arctic Breeding Birds: Extreme Weather and Limitations to Reproductive Resilience. „Integrative and Comparative Biology”. 44 (2), s. 177-185, 2004. DOI: 10.1093/icb/44.2.177 (ang.). [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ a b c Allen, T.; Clarke, J. A.. Social learning of food preferences by white-tailed ptarmigan chicks. „Animal Behaviour”. 70 (2), s. 305-310, 2005. DOI: 10.1016/j.anbehav.2004.10.022 (ang.).
- ↑ Davies, Mike: Nest – White-tailed ptarmigan: Photograph of nest (ang.). 2010. [dostęp 16 lutego 2014].
- ↑ de Juana 1994 ↓, s. 403.
- ↑ Thayer, Gerald H.; Thayer, Abbott H. (1909): Concealing Coloration in the Animal Kingdom: An Exposition of the Laws of Disguise Through Color and Pattern; Being a Summary of Abbott H. Thayer’s Disclosures. Nabu Press, 2010 (reedition). ISBN 978-1171746522. (ang.)
- ↑ Lagopus leucura, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2014-02-10] (ang.).
Bibliografia
- Eduardo de Juana: Family Tetraonidae (Grouse). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 2: New World Vultures to Guineafowl. Barcelona: Lynx Edicions, 1994. ISBN 84-87334-15-6. (ang.)
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) cs:User:-xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: M.Komorniczak, Licencja: CC BY 3.0
Propozycja dla Dobry Artykuł dla PL.WIKI
(c) The author of the work
and the IUCN Red List spatial data, CC BY-SA 4.0
Geographical distribution of the White-tailed Ptarmigan Lagopus leucura.
The map was created using the Generic Mapping Tools, GMT, version 5.1.2.
Autor: Paxson Woelber, Licencja: CC BY-SA 3.0
A White-tailed Ptarmigan Lagopus leucura with five chicks in the Chugach Mountains of Alaska, exhibiting exceptionally effective summer camouflage
The Wikimedia Commons logo, SVG version.
Autor: John Hill, Licencja: CC BY-SA 3.0
White-tailed Ptarmigan, Rocky Mountains, Alberta
Autor: Walter Siegmund, Licencja: CC BY 2.5
Fireweed and Pt. 7276 feet right
(c) Wikimedia Foundation, CC BY-SA 3.0
The logo for the Polish language Wiktionary without "Wolny, wielojęzyczny Wikisłownik" ("Free, multilingual, Wiktionary")
.