Śnieżka
Widok na Śnieżkę od strony zachodniej | |
Państwo | |
---|---|
Położenie | |
Pasmo | |
Wysokość | 1603,3 m n.p.m. |
Wybitność | 1203 m |
50°44′09″N 15°44′21″E/50,735833 15,739167 |
Śnieżka (cz. Sněžka, niem. Schneekoppe) – najwyższy szczyt Karkonoszy oraz Sudetów, jak również Czech, województwa dolnośląskiego, a także całego Śląska. Najwybitniejszy szczyt Polski i Czech (MDW 1203 m). Jego oficjalna wysokość bezwzględna to 1602 m n.p.m.[1][2][3][4] (według Karkonoskiego Parku Narodowego, a także najnowszych pomiarów wartość ta wynosi jednak 1603,296 m n.p.m.[5][6]).
Zlokalizowana na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską (deniwelacja wynosząca około 1200 metrów), wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Po stronie polskiej znajduje się w granicach administracyjnych Karpacza[7] oraz na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Po stronie czeskiej na terenie Krkonošského národního parku (KRNAP). Widoczność z wierzchołka przy sprzyjających warunkach przekracza 200 km.
Należy do Korony Europy, Korony Gór Polski, Korony Sudetów, Korony Sudetów Polskich i Korony Sudetów Czeskich. Jest najwyższym szczytem Republiki Czeskiej[8].
Opis
Śnieżka znacznie góruje nad otaczającymi ją grzbietami. Wznosi się w zachodniej części Czarnego Grzbietu. Na zachodzie Przełęcz pod Śnieżką oddziela ją od Równi pod Śnieżką, ku wschodowi ciągnie się Czarny Grzbiet, natomiast ku południowi odchodzi długie, boczne ramię ze wzniesieniami: Růžová hora, Pěnkavčí vrch i Červený vrch, kończący się na południowym wschodzie, przy ujściu Małej Úpy do Úpy. Ramię to nosi nazwę Růžohorská hornatina.
Od północnego zachodu piramidę Śnieżki podcina Kocioł Łomniczki i dolina Łomniczki, od południowego wschodu – Jelení důl i dolina Jeleniego potoku, od południowego zachodu – Úpská jáma i Obří důl.
Budowa geologiczna
Śnieżka zbudowana jest z bardzo odpornych na wietrzenie hornfelsów – skał metamorficznych, powstałych w wyniku przeobrażenia łupków w wyniku oddziaływania intrudującej magmy granitowej w okresie karbońskim. Dzięki większej odporności na erozję budujących szczyt hornfelsów od skał otaczających, selektywna erozja doprowadziła w kenozoiku do powstania Śnieżki jako twardzielca wznoszącego się 200 metrów nad penepleną. Po wypiętrzeniu się Karkonoszy w czasie orogenezy alpejskiej, niewysokie wzgórze stało się najwyższym szczytem nowo powstałego pasma górskiego. Zbocza Śnieżki pokrywa gołoborze, powstałe w czasie zlodowacenia w plejstocenie, w warunkach peryglacjalnych. W tym samym czasie powstały kotły lodowcowe, podcinające ją od północnego zachodu i południowego zachodu.
Klimat
Średnie ciśnienie atmosferyczne w latach 1951–1975 wyniosło 834,3 hPa. W okresie maj-wrzesień było ono wyższe: średnie miesięczne znajdowały się w przedziale 835–838 hPa. Dla Śnieżki charakterystyczne są silne krótkookresowe zmiany ciśnienia. Późnojesienna pogoda niżowa powoduje skoki ciśnienia przekraczające nawet 20 hPa/dobę. Podczas pogody wyżowej naturalny dobowy cykl zmian ciśnienia daje zazwyczaj amplitudę 2–5 hPa. W przekroju całego roku dominują wyżowe typy cyrkulacji powietrza, stanowiąc 33,8%. Odznaczają się największą trwałością i występują głównie jesienią.
Śnieżkę charakteryzują stosunkowo wysokie średnie prędkości wiatru. Średnia z lat 1951–1975 wyniosła 11,4 m/s. Najczęstsze są wiatry wiejące ogólnie z kierunków zachodnich. 24,7% stanowią wiatry z kierunku SW (śr. 13,1 m/s), 18,6% to wiatry NW (śr. 12,0 m/s) a 18,0% to wiatry W (śr. 12,8 m/s). Na Śnieżce często występują bardzo silne, porywiste wiatry, o prędkości przekraczającej 15 m/s (wiatry te w porywach nierzadko przekraczają 35 m/s). Najwyższa zanotowana średnia 10-minutowa prędkość wiatru (21 lutego 2004 roku[9]) wynosi 65 m/s, czyli 234 km/h. Najwyższa prędkość wiatru zanotowana na stacji to porywy dochodzące do 80 m/s, czyli 288 km/h[10]. Choć niektóre źródła podają, że najwyższa prędkość wiatru zanotowana na szczycie Śnieżki to 345 km/h[11] (9 marca 1990), to jednak zarejestrowane dane ze stacji meteorologicznej nie potwierdzają tej informacji. Średnio rocznie notowano 206 dni z silnymi wiatrami. Podczas zimnego półrocza, od listopada do marca, dominują porywiste wiatry. Jest ich średnio od 19,5 dnia w listopadzie do 23,5 dnia w styczniu. W konsekwencji Śnieżkę charakteryzuje bardzo niska częstość występowania okresów bezwietrznych: od 1,5% w lutym do 2,7% w czerwcu – średnia wieloletnia wynosi tylko 1,8%.
Średnia temperatura powietrza w latach 1931–1970 wyniosła 0,4 °C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień ze średnimi wynoszącymi odpowiednio 8,9 °C i 8,3 °C. Zimą najchłodniej bywa w styczniu i lutym, kiedy średnie temperatury wynoszą −7,8 °C i −7,4 °C. Przeciętnie przez 105 dni w roku średnia dobowa wynosi poniżej −5 °C (od 3 grudnia do 19 marca), co świadczy o surowości klimatu. Średnia dobowa temperatura powietrza poniżej 0 °C utrzymuje się aż przez 186 dni (od 21 października do 26 kwietnia). Cieplejsze dni, ze średnią dobową powyżej 5 °C występują od 2 czerwca do 15 września (łącznie przez 104 dni). Na Śnieżce praktycznie nie występują dni ze średnią temperaturą przekraczającą 10 °C.
Oronimia
W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił górę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Gigantaeus mons[12]. Nazwa Śnieżka pochodzi z XIX wieku i wzięła się od przymiotnika śnieżna, czyli pokryta śniegiem.
Polską nazwę Śnieżka wprowadzono urzędowo w 1949 roku[13].
Granica państwowa
Śnieżka położona jest na granicy państwowej. Była to w latach:
- 1804–1867 granica prusko-austriacka,
- 1867–1918 granica prusko-austro-węgierska,
- 1918–1938 granica niemiecko-czechosłowacka,
- 1945–1990 granica polsko-czechosłowacka,
- 1990–1992 granica polsko-czecho-słowacka,
- od 1993 granica polsko-czeska.
Przez szczyt przebiega Droga Przyjaźni Polsko-Czeskiej (dawniej: Polsko-Czechosłowackiej).
Obiekty na Śnieżce
Na szczycie Śnieżki na przestrzeni lat zbudowano kilka obiektów służących obsłudze ruchu turystycznego, kultowi religijnemu, jak również obserwacjom meteorologicznym. Należą do nich:
po stronie polskiej
- kaplica św. Wawrzyńca z 1665,
- nieistniejący budynek polskiego schroniska na Śnieżce – pierwotnie niemieckiego (Schneekoppe Baude, Preussische Baude, Deutsche Baude, Schronisko PTTK „Na Śnieżce”) – pierwszy obiekt wybudowano w 1850, następny w 1858, ostatni w 1862 – rozebrany w latach 60. XX wieku,
- budynek starego obserwatorium meteorologicznego (istniejący w latach 1900–1989),
- budynek Obserwatorium Wysokogórskie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej z restauracją (charakterystyczne „dyski”) z 1974, od 1 listopada 2015 zamknięty; planowane otwarcie od 1 maja 2017[14].
po stronie czeskiej
- budynek czeskiego schroniska na Śnieżce (istniejący w latach 1868–2005, ale zamknięty dla turystów już 31 maja 1990[15]),
- górna stacja kabinowej kolejki linowej (z kabinami dla 4 osób), oddanej do użytku 22 lutego 2014[16], powstałej w miejsce istniejącego do 2012 wyciągu krzesełkowego z miasta Pec pod Sněžkou i o niezmienionej przepustowości 250 osób na godzinę; w roku 2019 z kolei skorzystało 311 948 osób, a w 2020 230 842 osoby[17],
- kiosk czeskiej poczty; po wybudowaniu nowego budynku został rozebrany i przeniesiony do kempingu w miejscowości Sedlec-Prčice (tam służy także jako poczta i sklepik)[18],
- nowy budynek czeskiej poczty w miejscu rozebranego schroniska[19], otwarty 1 sierpnia 2008, najwyżej położony punkt pocztowy w Czechach (rozpoczął działalność w czeskim schronisku w 1899, zamknięto go po aneksji Kraju Sudetów przez III Rzeszę, ponownie otwarty w 1995). Budynek składa się z 6000 elementów stalowych, prawie 12 000 drewnianych i wreszcie półtora tysiąca elementów systemu hydraulicznego sterującego żaluzjami zewnętrznymi, chroniącymi obiekt przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Podziemia, wykorzystujące dawną piwnicę Českiej boudy, widoczne są z zewnątrz tylko w postaci małych okien, bowiem pozostała część konstrukcji obłożona jest kamieniami pozostałymi z rozbiórki starego schroniska.
Ponadto, na południowo-zachodnim stoku szczytu, znajduje się budynek dawnej stacji pomp wodnych z turbiną Peltona, funkcjonujących w latach 1912–1956 w celu zaopatrzenia w wodę schronisk na Śnieżce.
W roku 2001 na prowadzącej czeską stroną szczytu ścieżce zwanej Trawersem odsłonięto obelisk, upamiętniający ofiary katastrofy lotniczej samolotu Junkers Ju 52 ewakuującego rannych żołnierzy z oblężonego Wrocławia, który rozbił się w lutym 1945.
Historia ruchu turystycznego
Śnieżka była jedną z pierwszych gór europejskich licznie odwiedzanych przez turystów. Wiązało się to głównie ze względnie niewielkimi trudnościami technicznymi wejścia na szczyt oraz z tym, że już od XVI wieku liczni kuracjusze przybywali do pobliskich Cieplic Zdroju i dobrze widoczna Śnieżka, dominująca wizualnie nad całymi Karkonoszami, była dla nich istotną atrakcją. Ważnym czynnikiem były też liczne, jak na owe czasy, duże budy pasterskie i dobra sieć dróg prowadzących pod kopułę szczytową, co wiązało się z dość znacznym jak na owe czasy zaludnieniem przedgórza Karkonoszy i powszechnością wypasu w samych górach. Poza tym w latach 1563–1566 rektor szkoły w Jeleniej Górze – Krzysztof Schilling dokonał pomiarów i obliczeń wysokości Śnieżki. Choć otrzymany wynik 30 stadiów, czyli około 5500 m ponad dno Kotliny Jeleniogórskiej był bardzo błędny, to dał podstawę do utrzymywania przez długi czas, że jest to jedna z najwyższych gór Europy[20].
Jednego z pierwszych potwierdzonych grupowych wejść na Śnieżkę dokonano 7 sierpnia 1577, gdy znalazła się tam grupa 12 mieszczan z Trutnova. W 1677 weszli na szczyt pierwsi polscy turyści Michał Kazimierz Radziwiłł i Teodor Billewicz. Ten ostatni pozostawił opis tej wycieczki. Kiedy 10 sierpnia 1681 na szczycie Śnieżki opat cystersów z Krzeszowa poświęcił, budowaną od 1665 z bloków miejscowych skał, kaplicę pod wezwaniem jednego z bardziej czczonych wówczas świętych – św. Wawrzyńca, to do walorów turystycznych szczytu doszły też walory pielgrzymkowe. Przez pierwsze 100 lat po zbudowaniu kaplicy odbywały się w niej msze 5 razy w sezonie letnim, a na najbardziej uroczystą z nich 10 sierpnia, przybywało około 200 pielgrzymów. Oprócz tego kaplica służyła schronieniem w razie częstej na Śnieżce niepogody. W 1696 wyłożono w kaplicy księgę wpisów dla turystów i pielgrzymów. Tegoż roku górę zdobyła pierwsza kobieta, Maria Adlerin, która zresztą po ośmiu dniach od wejścia na górę odbyła udany poród. W ostatnich latach XVII wieku na Śnieżkę wchodził kilkakrotnie pierwszy naukowiec badający jej przyrodę i historię górnictwa, Georg Anton Volkmann, autor Silesia subterranea z 1720.
Choć wielu wędrowców skarżyło się w księdze na duże trudności wędrówki, to w istocie wspinaczka nie była zbyt ciężka, skoro w roku 1715 szczyt zdobył 83-letni mężczyzna. Już w XVIII wieku na górę wchodzili turyści z odległych krańców Europy: w 1792 pierwszy Rosjanin, w 1795 pierwszy Hiszpan, a w 1800 Amerykanin John Quincy Adams, przyszły prezydent USA, który Śnieżce poświęcił nie tylko relację, ale i wiersze opublikowane w 1804 (w następnych latach wydane też po francusku i niemiecku). W drugiej połowie XVIII wieku osłabł ruch pielgrzymkowy i większość wejść miała charakter turystyczny. W sezonie 17 maja – 27 września 1786 w księdze na szczycie zapisało się 230 osób, w 1801 – 551 turystów, a w 1828 – 808. Wobec szybkiego wzrostu ruchu turystycznego i spadku liczby pielgrzymów w 1824 kaplicę tymczasowo przekształcono na schronisko turystyczne. 23 lipca 1873 ze szczytu Śnieżki wysłano pierwszą ilustrowaną kartkę pocztową, w 1897 wysłano ich 12 tys., a w roku 1900 dzienna sprzedaż pocztówek na Śnieżce wynosiła 1500 sztuk.
W roku 1884 rozpatrywano projekt budowy na szczyt elektrycznej kolei zębatej z Cieplic Zdroju przez Karpacz[21]. Podobne projekty rozpatrywano aż do wybuchu I wojny światowej[22].
W roku 2006 szczyt Śnieżki zdobył niepełnosprawny sportowiec – Jarosław Rola i był pierwszą osobą poruszającą się na wózku, której udało się wjechać na ten szczyt[23].
Każdego roku w dniu św. Wawrzyńca (10 sierpnia) na szczycie przy kaplicy odprawiane jest nabożeństwo, w którym uczestniczą przewodnicy sudeccy i ratownicy GOPR. W uroczystości tej brali udział m.in. urzędujący prezydenci Czech (Vaclav Klaus) oraz Polski (Bronisław Komorowski)[24].
Turystyka
Przez Śnieżkę przebiegają następujące szlaki turystyczne[25]:
- na Przełęcz Okraj (kierunek wschodni) i Równię pod Śnieżką – Droga Przyjaźni Polsko-Czeskiej
- do Karpacza przez Śląską Drogę
- na Przełęcz Okraj przez Skalny Stół (kierunek wschodni) i do Karpacza przez Mały Staw (szlak omija szczyt Drogą Jubileuszową, ok. 100 m poniżej)
- – Velká Úpa trasą pod wyciągiem krzesełkowym (czeski, z 370 stopniami)
Zobacz też
- Przełęcz pod Śnieżką
- Góry w Polsce
- Lista najwyższych szczytów w Polsce
Przypisy
- ↑ Wysokość według map zamieszczonych na Geoportalu: mapie ogólnogeograficznej 1:250 000, mapie ogólnogeograficznej 1:500 000 i mapie ogólnogeograficznej 1:1 000 000 (wszystkie opracowane w 2003), na mapie topograficznej 1:25 000 (opracowanej w 1977) podana jest natomiast wysokość 1601,5 m, na mapach topograficznych w pozostałych skalach (1:10 000, 1:50 000, 1:100 000) wysokość szczytu nie jest podana. Należy zauważyć, że z interpretacji poziomic zaznaczonych na mapie w skali 1:10 000 otrzyma się wartość przekraczającą 1602 m, przy czym należy pamiętać, że zgodnie z Instrukcją techniczną K-2 – mapy topograficzne do celów gospodarczych, poziomice wykreślane są na mapach topograficznych z dokładnością 2/3 wielkości zasadniczego cięcia warstwicowego, co w przypadku terenów wokół szczytu oznacza 3,33 m. W haśle przytoczona jest zatem wysokość podana przez Geoportal wprost.
- ↑ Śnieżka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2011-01-02] .
- ↑ Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, s. 28 m, GUS 2010. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-17)]..
- ↑ Ochrona środowiska 2010, s. 80, GUS 2010. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-18)]..
- ↑ Waldemar Brygier , Nowa, oficjalna wysokość Śnieżki, Nasze Sudety, 25 lutego 2014 [dostęp 2016-04-26] .
- ↑ Waldemar Brygier , Śnieżka już nie mierzy 1602 metry!, Nasze Sudety, 11 lutego 2014 [dostęp 2016-04-26] .
- ↑ Według map topograficznych i Państwowego Rejestru Granic dostępnych w Geoportalu.
- ↑ Magiczne miejsca u naszych sąsiadów. Piesze wędrówki przy polsko-czeskiej granicy. wp.pl. [dostęp 2020-11-29].
- ↑ Ogimet Dane Obserwacyjne.
- ↑ IMGW Rekordy klimatyczne w Polsce. [dostęp 2010-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-24)].
- ↑ Wiatr 345 km/h w Polsce?
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 28 maja 1949 r. (M.P. z 1949 r. nr 44, poz. 592, s. 2).
- ↑ Anna Zygma: Obserwatorium na Śnieżce otwarte dla turystów!. Nasze Sudety, 2017-03-16.
- ↑ Pocztę na Śnieżce kupił włoski przedsiębiorca
- ↑ Waldemar Brygier , Kolejką linową na szczyt Śnieżki, Nasze Sudety, 25 lutego 2014 [dostęp 2016-04-26] .
- ↑ Drożej za wjazd na Śnieżkę
- ↑ Stará poštovna ze Sněžky poprvé otevřela na nové adrese na Monínci.
- ↑ Projekt nowego budynku pocztowego. snezka.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]..
- ↑ Toż to szczyt pomiarów!. Blog pomiarowy.
- ↑ Andrzej Scheer Elektryfikacja linii kolejowych na Dolnym Śląsku w latach 1914–1939
- ↑ Pociągiem na Śnieżkę. [dostęp 2016-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-27)].
- ↑ Śnieżka – Jarosław Rola. sport-on.com, 11 sierpnia 2009. [dostęp 2010-08-09].
- ↑ Kilka słów o Karpaczu
- ↑ Snezka. mapy.cz. [dostęp 2012-01-05]. (cz.).
Bibliografia
- Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 3 Karkonosze, red. Marek Staffa, Kraj, Warszawa – Kraków 1993, ISBN 83-7005-168-5.
- Jacek Kolbuszewski, Z dziejów Śnieżki w Karkonoszach, Kraj, 1990 .
- Mapa turystyczna Karkonosze polskie i czeskie 1:25 000, Jelenia Góra: Plan, ISBN 83-88049-26-7 .
- Krkonoše-východ. turistická a lyžařská mapa 1:25 000, ROSY, 1995, ISBN 80-85510-29-4 .
Linki zewnętrzne
- Katastrofa lotnicza pod Śnieżką 1945. skps.wroclaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Waldemar Brygier , Katastrofa lotnicza na Śnieżce, Nasze Sudety, 17 stycznia 2015 [dostęp 2016-04-26] .
- Archiwalne widoki góry w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
Black up-pointing triangle ▲, U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Czerwony szlak turystyczny.
Czarny szlak turystyczny.
Niebieski szlak turystyczny.
Orientation symbols from Krkonoše, now the Czech Republic.
Stripe-marked trail on the trail in the Czech Republic - yellow.
Snieżka, zdjęcie zrobione między 1890-1905 r., nr. druku "1732".
Autor: Jacek Halicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Śnieżka, Karkonosze, Sudety, po lewej schronisko turystyczne Śląski Dom
Mapa Sudetów
Autor: Vip, Licencja: CC BY-SA 4.0
Śnieżka, a view from Karpacz's Krucze Skały
Autor: Honza Groh (Jagro), Licencja: CC BY-SA 3.0
New Czech post office, Sněžka, Krkonoše
Autor: Marek N., Licencja: CC BY-SA 4.0
Obserwatorium na Śnieżce - zdjęcie krótko po katastrofie budowlanej
Autor: Piaseq, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sniezka observatory and restaurant overview. Damage to the upper disc can be seen.
(c) I, Derbeth, CC BY 2.5
Śnieżka widziana z zachodu. Widoczne żółte schronisko Śląski Dom, przecinająca górę na ukos Droga Jubileuszowa (szlak niebieski) i wspinający się na szczyt szlak czerwony.
Autor: W2k2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Shelter for Śnieżka (1602M above sea level) and the Chapel of St. Lawrence
Sněžka and weather station