Żołnierz

Żołnierz 17. Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej z karabinkiem wz. 96 Beryl

Żołnierz – osoba pełniąca służbę w siłach zbrojnych danego państwa i zobowiązana do obrony jego granic. Żołnierzem jest również osoba wykonująca zadania bojowe poza granicami własnego kraju, zarówno wówczas, gdy kraj ten jest agresorem, jak i w przypadku uczestniczenia sił zbrojnych danego kraju w misjach pokojowych lub siłach szybkiego reagowania w sytuacjach zmuszających społeczność międzynarodową do natychmiastowego zbrojnego współdziałania (operacje reagowania kryzysowego).

Żołnierz jest podstawową jednostką w wojsku, formacji zbrojnej powołanej przez organizm społeczno-polityczny dla obrony własnego terytorium przed najazdem, utrzymania (w szczególnych sytuacjach) w porządku w kraju lub dokonywania podbojów^[1].

Umowy międzynarodowe określające prawo konfliktów zbrojnych uznają za żołnierzy także osoby inne niż służące w siłach zbrojnych (patrz niżej) o ile osoby spełniają ustalone zasady (pozostawanie pod dowództwem, noszenie z daleka widocznego znaku rozpoznawczego, jawne noszenie broni, przestrzeganie w swych działaniach praw i zwyczajów wojny)^[2].

W działaniach zbrojnych celem jest wyeliminowanie przeciwnika z walki, zabronione jest atakowanie wyłączonego z walki (jak jeniec czy ciężko ranny) czy odmowa brania jeńca (zwana niedawaniem pardonu)^[3].

Historia

Żołnierze Armii Krajowej

Piechur amerykańskich wojsk lądowych, 1942 rok

Historia wojskowości sięga początków historii rodzaju ludzkiego, ale zarania wojska musimy szukać w krajach, gdzie powstawały pierwsze organizmy państwowe, a więc w Mezopotamii i w Egipcie. Sumeryjska płaskorzeźba z połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e. (tzw. Sępia stela) ukazuje władcę miasta Lagasz na czele zbrojnych w dzidy i okrytych wielkimi, prostokątnymi tarczami żołnierzy.

W starożytnej Grecji żołnierzami byli wszyscy wolni obywatele, przy czym – w zależności od tego jaki ustrój panował w danym mieście-państwie – różne były powinności przedstawicieli poszczególnych warstw społecznych. Podobnie w starożytnym Rzymie, gdzie obowiązek wojskowy spoczywał na wszystkich wolnych obywatelach Republiki, a zwolnienie z tego obowiązku zapewniało jedynie (poza ułomnością fizyczną) wstąpienie do stanu kapłańskiego lub bycie biednym (żołnierz sam kupował sobie ekwipunek). Warstwy ludności podległej (nie-Rzymianie zwani Italikami) stanowiły materiał do budowy formacji pomocniczych armii lub wioślarzy we flocie.

We wczesnośredniowiecznej Europie, gdzie cała własność ziemska należała do władcy (suwerena), który rozdzielał ją między swych wasali – rycerzy, po raz pierwszy zarysowała się wyraźna linia podziału w wojsku na konne rycerstwo oraz pieszych łuczników, kuszników, pawężników – żołnierzy wywodzących się z warstwy wolnych lub pańszczyźnianych chłopów. Niezależne od władcy siły zbrojne powstawały w celu obrony miast, a ich skład i finansowanie spoczywały na barkach cechów rzemieślniczych i gildii kupieckich.

W dobie Odrodzenia dość powszechnie korzystano z armii zaciężnych, od czego w wieku XVIII zaczęto odchodzić na rzecz armii z poboru, przy czym najszersze jej użycie miało miejsce w XIX i XX wieku od wojen napoleońskich do wojny wietnamskiej.

Obecnie coraz częściej odstępuje się od poboru na rzecz armii zawodowej, znacznie mniejszej liczebnie, natomiast o wysokim stopniu profesjonalizmu. W takim rozwiązaniu, trzon armii składający się z żołnierzy czynnej służby wojskowej, może być w mniejszej lub większej mierze wspierany przez żołnierzy rezerwy^[4].

Podział

Żołnierze chińskiego oddziału reprezentacyjnego

Żołnierzy można podzielić:

• ze względu na stosunek do służby wojskowej:
  • żołnierzy czynnej służby wojskowej (w czasie pokoju i podczas wojny):
  • żołnierzy rezerwy;
• ze względu na rodzaj pełnionej służby:
  • żołnierzy zawodowej służby wojskowej,
  • żołnierzy pełniących służbę z tytułu powszechnego obowiązku wojskowego (w Wojsku Polskim ostatnie wcielenie odbyło się w 2008 roku):
    • żołnierze zasadniczej służby wojskowej,
    • żołnierze nadterminowi;
• ze względu na stopień wojskowy:
  • szeregowych,
  • podoficerów,
  • chorążych – w Wojsku Polskim od 1 lipca 2004 chorążowie wchodzą w skład korpusu osobowego podoficerów,
  • oficerów.

Zadania w czasie pokoju

Żołnierze pełnią ważne role nie tylko w czasach konfliktów i wojen. W czasie pokoju trzymają warty przy obiektach o szczególnym znaczeniu, pomagają cywilom dotkniętym klęskami żywiołowymi czy katastrofami (np. powodziami, wielkimi pożarami). Specjalistyczne formacje przydają się także do innych zadań, np. wojska inżynieryjne budują mosty i drogi, saperzy rozbrajają niewybuchy i wysadzają domy przeznaczone do rozbiórki.

Partyzanci, najemnicy, maruderzy i dezerterzy

W czasie prowadzenia działań wojennych istnieje wiele różnych formacji militarnych, ale nie wszyscy żołnierze walczą w regularnych armiach.

Partyzantami nazywamy bojowników oddziałów ochotniczych, prowadzących wojnę podjazdową i działania na tyłach wroga. Największymi formacjami partyzanckimi były oddziały partyzantki jugosłowiańskiej i Armii Krajowej w okresie II wojny światowej oraz oddziały Việt Minhu i Việt Cộngu w czasie wojny wietnamskiej.

Maruderzy to żołnierze odłączający się od swoich oddziałów, pozostający na tyłach armii (często w celach rabunkowych lub zaboru mienia pozbawionego opieki).

Dezerterami nazywa się uciekinierów, opuszczających jednostkę wojskową, w celu uniknięcia służby wojskowej.

Szczególną grupę wojskowych stanowią najemnicy, którzy zaciągają się do walki nie z obowiązku lub dla sławy, lecz w zamian za wynagrodzenie. Są to najczęściej doświadczeni żołnierze zawodowi, którzy po odejściu z regularnej armii szukają zatrudnienia gdzie indziej. Wbrew potocznemu mniemaniu nie są nimi żołnierze międzynarodowej jednostki armii francuskiej zwanej Legią Cudzoziemską, ani agenci ochrony z amerykańskiej firmy Blackwater.

Zobacz też

• służby mundurowe
• stosunek do służby wojskowej

Przypisy

Bibliografia

• Leksykon wiedzy wojskowej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1979.