Árpád Göncz
| ||
 | ||
| Data i miejsce urodzenia | 10 lutego 1922 Budapeszt | |
| Data i miejsce śmierci | 6 października 2015 Budapeszt | |
| Prezydent Węgier | ||
| Okres | od 2 maja 1990[1] do 4 sierpnia 2000 | |
| Przynależność polityczna | Związek Wolnych Demokratów | |
| Pierwsza dama | Zsuzsanna Göntér | |
| Poprzednik | Mátyás Szűrös (p.o.) | |
| Następca | Ferenc Mádl | |
 | ||
| Odznaczenia | ||
  _-_Sash_of_Grand_Collar.svg){kind=small}             | ||
Árpád Göncz (wym. [aːrpaːd gønts]; ur. 10 lutego 1922 w Budapeszcie, zm. 6 października 2015 tamże[2][3]) – węgierski polityk, prawnik, pisarz, tłumacz literatury angielskiej i amerykańskiej, działacz węgierskiej opozycji demokratycznej, więzień polityczny. W 1990 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego, od 1990 do 2000 pierwszy po przemianach politycznych niekomunistyczny prezydent Węgier.
Życiorys
Urodził się w rodzinie inteligenckiej. W 1944 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Pétera Pázmánya. Od 1939 do 1944 pracował w instytucji kredytowej. W 1944 został powołany do wojska węgierskiego, z którego w 1945 zdezerterował. Po II wojnie światowej działał w antykomunistycznym ruchu oporu. Dołączył do Niezależnej Partii Drobnych Rolników (FKgP). Wydawał młodzieżową gazetę „Nemzedék. Był także sekretarzem partyjnej frakcji i osobistym sekretarzem Béli Kovácsa, jednego z liderów FKgP.
W 1952 podjął naukę na Uniwersytecie Rolniczym w Gödöllő, gdzie do 1956 ukończył cztery lata studiów. Brał udział w rewolucji z 1956, za swoją działalność w 1957 został aresztowany, a w 1958 skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności. W 1960 brał udział w proteście głodowym. W 1963 uzyskał zwolnienie na mocy amnestii.
Pracował w instytucie badawczym branży chemicznej i w przedsiębiorstwie ulepszania gleby. Podjął jednocześnie próbę ukończenia studiów rolniczych, jednak został skreślony z listy studentów. Od 1965 pracował jako niezależny tłumacz i pisarz. Tłumaczył dzieła m.in. Johna R.R. Tolkiena[4], Williama Faulknera, Williama Goldinga, Ernesta Hemingwaya czy Edith Wharton. Napisał kilka sztuk scenicznych, był też autorem prozy[5].
W 1988 powrócił do aktywności politycznej. Był wówczas współzałożycielem niezależnej organizacji Szabad Kezdeményezések Hálózata i następnie Związku Wolnych Demokratów, wchodził w skład kierownictwa tej partii. W 1990 został wybrany na posła do Zgromadzenia Narodowego. 2 maja 1990 został przewodniczącym parlamentu i tym samym pełniącym obowiązki prezydenta Węgier. 4 sierpnia tegoż roku Zgromadzenie Narodowe wybrało go na urząd prezydenta. W 1995 uzyskał reelekcję na drugą kadencję[6], którą zakończył 4 sierpnia 2000.
Był żonaty z Zsuzsanną Göntér, miał czwórkę dzieci, w tym córkę Kingę Göncz, która również zaangażowała się w działalność polityczną.
Odznaczenia i wyróżnienia
- Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Zasługi – 1991, Węgry, ex officio
- Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii – 1999, Austria
- Order Lwa Białego I klasy – 2003, Czechy[7]
- Łańcuch Orderu Zasługi Cywilnej – 1999, Hiszpania
- Krzyż Wielki Orderu Witolda Wielkiego – 1999, Litwa[8]
- Honorary Companion of Honour with Collar Orderu Narodowego Zasługi – 1995, Malta[9]
- Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN – 2000, Niemcy[10]
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa – 1999, Norwegia
- Order Orła Białego – 1994, Polska[11]
- Krzyż Wielki Orderu Wolności – 1993, Portugalia[12]
- Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Rumunii – 2000, Rumunia
- Krzyż Wielki Orderu Dobrej Nadziei – 1999, Południowa Afryka[13]
- Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy – 2000, Słowacja[14]
- Order Królewski Serafinów – 1996, Szwecja
- Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Republiki Włoskiej Udekorowany Wielką Wstęgą – 1991, Włochy[15]
- Tytuł honorowego obywatela Poznania – 1996[16]
Przypisy
- ↑ Tymczasowo do 4 sierpnia 1990.
- ↑ Arpad Goncz nie żyje. Pierwszy postkomunistyczny prezydent Węgier miał 93 lata. wyborcza.pl, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Arpad Goncz: Hungary's first democratic president dies (ang.). bbc.com, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Göncz Árpád a kollégája betegsége miatt fordíthatta le A Gyűrűk Ura-trilógiát (węg.). blikk.hu, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ A Writer Moves Up, This Time in Hungary (ang.). nytimes.com, 19 maja 1990. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Árpád Göncz, 1st freely elected president, dies aged 93 (ang.). bbj.hu, 6 października 2015. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Seznam vyznamenaných (cz.). hrad.cz. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė (lit.). prezidente.lt. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Past Recipients of Honorary Honours Awards (ang.). opm.gov.mt. s. 1. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Verleihung der Sonderstufe des Großkreuzes des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland an den Präsidenten der Republik Ungarn, Dr. Arpad Göncz (niem.). bundespraesident.de, 28 czerwca 2000. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1994 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1994 r. nr 27, poz. 219).
- ↑ Cidadãos Estrangeiros Agraciados com Ordens Portuguesas (port.). presidencia.pt. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ National Orders and Awards (ang.). sahistory.org.za. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Rad bieleho dvojkríža, I. trieda (słow.). prezident.sk. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana (wł.). quirinale.it, 15 lipca 1991. [dostęp 2017-09-01].
- ↑ Honorowi i zasłużeni obywatele Miasta Poznania: 1996. poznan.pl. [dostęp 2017-09-01].
Bibliografia
- Árpád Göncz (ang.). solyomlaszlo.hu. [dostęp 2017-09-01].
| ||||
Media użyte na tej stronie
Baretka Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii 1. Klasy
Baretka: Order Białego Lwa I Klasy – Republika Czeska (od 1994).
Autor: Mimich, Licencja: CC0
Sash of Collar of Order of Civil Merit (Spain), to be worn when the Collar doesn't suit the occasion
Baretka Wielkiego Krzyża Orderu Witolda Wielkiego
Baretka: Order Zasługi RFN – Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego.
Autor: Borodun, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: Ordem of the Seraphim. Sweden. True size for the template.
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Standard of the President of the Republic of Hungary.
Autor: Jsc96, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plakietka (metalowa baretka) Złotego Orderu Wolności (Słowenia)
Baretka: Order Podwójnego Białego Krzyża I Klasy – Słowacja.
_1class_Collar_BAR.svg)
Baretka: Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej / Krzyż Wielki z Łańcuchem i Złotopromienną Gwiazdą Orderu Zasługi Węgier – odmiana cywilna.
Signature of Árpád Göncz
Baretka: Order Gwiazdy Rumunii (model 1999) – Krzyż Wielki – Rumunia.
Autor: KarlHeintz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baretka Krzyża Wielkiego Orderu Wolności (Portugalia)
Autor: Mboro, Licencja: CC0
Baretka: Narodowy Order Zasługi – Republika Malty.