Łącznik (województwo opolskie)

Ten artykuł od 2019-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Łącznik

wieś
Kościół pw. Nawiedzenia NMP
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	prudnicki
Gmina	Biała
Liczba ludności (2020)	1027
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	48-220[1]
Tablice rejestracyjne	OPR
SIMC	0491370
Położenie na mapie gminy Biała Łącznik
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Łącznik
Położenie na mapie województwa opolskiego Łącznik
Położenie na mapie powiatu prudnickiego Łącznik
50°27′06″N 17°43′48″E/50,451667 17,730000
Strona internetowa

Łącznik (dodatkowa nazwa w j. niem. Lonschnik) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Biała^[2]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej.

Łącznik liczy 1027 mieszkańców (stan na 31 grudnia 2017). We wsi znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej oraz Niepubliczny Ośrodek Zdrowia.

W latach 1945–1954 i 1973–1975 miejscowość była siedzibą gminy Łącznik.

Geografia

Miejscowość położona jest około 15km od granicy z Czechami na Równinie Niemodlińskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Od północnej strony miejscowości przepływa rzeka Biała.

Nazwa

Nazwa miejscowości pochodzi od polskiego słowa oznaczającego łąkę – teren porośnięty trawą służący do wypasu zwierząt gospodarskich. Wywód przedstawia topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku, który notuje wieś pod obecnie stosowaną, polską nazwą Łącznik, a także zgermanizowaną nazwą Loncznik we fragmencie: „Loncznik (1534 Luntznitz, polnisch Łącznik, von Ląka die Wiese, auch Lontschnig)”^[3].

Nazwa miejscowości od średniowiecza po czasy współczesne, zmieniła się nieznacznie, jedynie w okresie rządów NSDAP została ona całkowicie zniemczona, czyli przeszła wtórny chrzest germanizacyjny – 15 czerwca 1936 w miejsce nazwy Lonschnik administracja III Rzeszy wprowadziła nową, niemiecką nazwę – Wiesengrund/Oberschlesien^[4]. 12 listopada 1946 nadano miejscowości polską nazwę Łącznik^[5].

• 1335 – Lansmicz
• 1379 – Lanschnik
• 1337 – Lausinicz
• 1384 – Lancznik
• 1437 – Lantznieg
• 1447 – Lancznik
• 1534 – Luntznikh
• 1574 – Dorf Luntschnickh
• 1679 – in villa Loncznik
• 1680 – Lontznicensis
• 1743 – Lonznick
• 1758 – Lontznick
• 1845 – Lontschnig, Łącznik, Lontschnik
• 1865 – Łącznik, Loncznik^[3]
• 1884 – Łącznik, Lonschnik
• 1936 – Wiesengrund, Łącznik
• 1939 – Wiesengrund O.S., Lonnschnik
• 1941 – Lonschnik, Wiesengrund
• od 1946 – Łącznik

W gwarze często występuje nazwa Łuncznik.

Nazwa miejscowości należy do nazw topograficznych i ma związek z charakterystycznymi właściwościami i wyglądem krajobrazu. Najprawdopodobniej w odległych czasach pierwsi osadnicy przybywszy w te strony nazwali nowo zajęty teren według charakterystycznych i naturalnych jego właściwości, zaobserwowanych w tej okolicy. Teren ten był porośnięty trawami i otoczony wieloma stawami. Stanowił jakby łączny obszar, stąd pierwotna nazwa Łączn-ik tj. otoczony łąkami. Według innych źródeł nazwa Łącznik ma wywodzić się od nazwy łąka (niem. die Wiese). Wersja ta potwierdza, że miejscowość otoczona była kilkunastoma różnej wielkości stawami, zaś pomiędzy nimi były łąki i pastwiska, a nieopodal przepływała rzeka (dzisiejsza Białka) oraz kilka strumieni otoczonych gęstymi zaroślami.

Historia

Łącznik na litografii (ok. 1898)

Widokówka z Łącznika (1918)

Widokówka z Łącznika (1920)

Budowa mostu w Łączniku (lata 50. XX wieku)

Dom handlowy w Łączniku (1975)

Średniowiecze

Łącznik znany jest od początku swego istnienia jako miejscowość kościelna z uwagi na umiejscowienie w niej starej parafii. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z rejestru nuncjusza papieskiego Galharda von Chartres z 1335 i już wtedy należała ona do panów z Prószkowa, przez których prawdopodobnie została założona. Następna większa wzmianka pochodzi z rejestru archidiecezji opolskiej tzw. Denara św. Piotra z 1447 roku. Dla potrzeb chrzelickiego zamku oraz wiekowego już browaru chrzelickiego w Łączniku zostały założone ogrody kwiatowe, warzywnicze oraz chmielnik.

Zachowane dokumenty i rękopisy m.in. urbarze powinności gruntowych (urbarium dominium) z 1574 i 1758 przekazują wiele informacji na temat ówczesnych realiów życia mieszkańców wsi. Jednym z takich dokumentów jest przywilej wolności dla Lontznieger Schöltzrey (łącznickiej sołtysowni) nadany przez księcia Bolesława V w 1437. Spisał go ówczesny pisarz dworski Michał Liess, a jednym ze świadków był starosta z Chrzelic, Hans Schenkwitz. W drugiej połowie XVI wieku wieś zamieszkiwało około dwudziestu pięciu poddanych (jako głowy rodzin), z czego siedmiu to zagrodnicy. We wsi było sołectwo o powierzchni 4 łanów, z czego 2 łany trzymał sołtys Blazek Karch a pozostałe 2 łany sołtysowa Peterkowa Jakna. Do sołectwa zgodnie z książęcym listem nadania należały trzy ogrody z młynem, jedna karczma, jatka mięsna i kram piekarski. Sołtysi podczas wojny obowiązkowo musieli stawiać się do służby, ale byli zwolnieni z pewnych podatków i każdego trzeciego feniga opłat sądowych. Rocznie dla państwa na zamku w Chrzelicach wieś oddawała 1 wołu, zaś wspólnie z mieszkańcami Chrzelic za 4 floreny utrzymywała strażnika na zamku. Księdzu w Łączniku mieszkańcy dziesięcinę płacili zbożem. Wiejski karczmarz, Blazke posiadał oprócz karczmy 1 i 1 łana, za co razem płacił podatek w wysokości 6 florenów i 24 gr, lecz był zwolniony z odrabiania pańszczyzny. Natomiast strażnik przy stawach rybnych, Piech Lamcho posiadał 1 morgi. Podatek płacił w wysokości 4 groszy oraz 2 kur i 15 jaj. Jednakże za pilnowanie stawów jaśnie państwo na zamku dodało mu dodatkowy kawałek pola jako wynagrodzenie. Podobne wynagrodzenie za pracę w wysokości 1 i 3 morgi pola otrzymał gajowy Janek Woźnica. Zarówno gajowy, jak i strażnik byli zagrodnikami. W tym okresie w Łączniku mieszkali też: Barcklin Dorotha, Bargel Gawel, Bawol Gawel, Beblo Gregor, Botianek Climek, Czeczota Janek, Czyrczy Wawrzin, Gryss Drossek, Hofbeker Lamprecht, Keltsch Woytek, Klosska Jendro, Kostin Jendro, Kreyczy Kuba, Lisska Walek, Plachetka Jan, Polak Jan, Schlosser Janek, Skupień Gawel. Spośród wymienionych osób trzynaście z nich to gospodarze, którzy razem posiadali 11 łanów gruntu. Płacili oni z każdego łana podatek w wysokości 1 i 1 florena, 10 jajek, 2 kury, 1 korzec owsa i chmielu. W sumie wynosiło to 16 florenów i 18 groszy, 1 kopę i 50 jaj, 22 kury, 11 korców owsa i 11 korców chmielu. Natomiast zagrodnicy odprowadzali podatek w różnej wysokości. Przykładem jest Kuba Kreyczy który za zagrodę jednomorgową płacił 9 groszy, 2 kury i 15 jaj, a za taką samą zagrodę Gawel Bargel płacił już 12 groszy, 2 kury i 15 jaj. Janek Schlosser posiadał zagrodę dwumorgową. Płacił z niej i za pańszczyznę 1 floren i 12 groszy, 2 kury i był zwolniony z odrabiania na pańskim. Natomiast Dorotha Barklin za ogród płaciła tylko 1 floren na rzecz kościoła. Pańszczyznę odrabiali wszyscy wyznaczeni przez pana. Rolnicy zgodnie z ordunkiem krajowym, natomiast zagrodnicy w takim samym rozmiarze jak ci z Chrzelic.

XVII–XIX wiek

W XVII wieku wieś zamieszkiwało już więcej mieszkańców. Głównych przedstawicieli rodzin było ponad czterdziestu. Wśród nich można znaleźć chłopów wolnych i pańszczyźnianych, rolników, chałupników, zagrodników oraz sołtysa, którym w połowie XVIII wieku był Johan Pinkawa. Posiadał on kilka mórg pól uprawnych, łąk i część lasu dębowego wraz zaroślami oraz jedną część nadaną specjalnym przywilejem. Karczmarzem, który posiadał własną karczmę był niejaki Simon Hulitzka. Prawdopodobnie wspomniany Simon był Żydem lub odkupił karczmę od pewnego Żyda, który razem z rodziną mieszkał w Łączniku już w drugiej połowie XVII wieku. Najstarsza wzmianka o przedstawicielu tej nacji na ziemi prudnickiej pochodzi z 1427 roku a pierwsza wzmianka o zamieszkiwaniu Żyda na wsi pochodzi z 1688 i to właśnie z Łącznika. Wieś posiadała także w tym okresie specjalne piece do wypalania cegieł i dachówek ich właścicielem był Franz Krukowka. W Łączniku funkcjonowała także duża kuźnia, gdzie kowalem był Johan Rosenberg. Natomiast młyn prowadzony był przez Żyda Jodle Georga.

W połowie XIX wieku wieś była już bardziej rozwinięta. Liczyła wtedy ok. 816 mieszkańców. Wśród nich 9 rzemieślników, 6 handlarzy zbożem, 1 karczmarz. Działało także 6 krosien tkackich i funkcjonuje już farbiarnia. Domów było siedemdziesiąt siedem. Urząd sołtysa nadal był dziedziczny. Jeden nauczyciel wraz z pomocnikiem nauczali w dwuklasowej szkole. Uczniami były dzieci z Ogiernicza, Mokrej i Mosznej. Mieszkańcy wsi byli w większości katolikami, tylko siedmiu z nich było ewangelikami a kilku było wyznania mojżeszowego. W 1880 parafia Łącznik podległa pod dekanat bialski liczyła 4430 katolików, 25 ewangelików i 5 żydów.

Pod koniec XIX wieku wieś liczyła już trochę ponad sto budynków oraz ok. 900 mieszkańców. Miejscowa szkoła posiadała pięć klas. W wiosce funkcjonowały trzy karczmy oraz posterunek żandarmerii. Urzędował tu także lekarz. Na dobre zaczęła już działać nowa fabryka, której właścicielem był Valentin Stanulla. Dużo nowych miejsc pracy oraz ożywione stosunki handlowe spowodowały, że na początku XX wieku wieś liczyła już ponad 1060 mieszkańców w tym 15 ewangelików i 4 Żydów. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 1234 mieszkańców Łącznika 106 posługiwało się językiem niemieckim, 1120 językiem polskim, 1 innym językiem, a 7 było dwujęzycznych^[6].

Czasy polskie

Dziś w rozbudowanym i odnowionym Łączniku trudno już odnaleźć świadectwa tamtego okresu, mówiące o starych tradycjach tej wsi związanych z młynarstwem, kowalstwem lub tkactwem. Do nielicznych można zaliczyć kościół pod wezwaniem NMP z relikwiami św. Walentego, duży cmentarz z wydzieloną ewangelicką częścią, stary młyn, nieczynną fabrykę, kilka domów z II połowy XIX wieku, stary budynek ośrodka zdrowia, a wcześniej dom sióstr zakonnych oraz zachowany średniowieczny układ większości uliczek i dróg.

28 września 2005 dokonano rejestracji Stowarzyszenia Odnowy Wsi Łącznik^[7].

Historyczne kalendarium Łącznika

• II poł. XIII wieku – prawdopodobna lokacja miejscowości (pierwsi osadnicy)
• I poł. XIV wieku – prawdopodobne założenie parafii przez ród Prószkowskich
• 1335 – pierwsza pisemna wzmianka o miejscowości Lansmicz w rejestrze nuncjusza papieskiego Galharda von Chartres
• 1337 – pisemna wzmianka o miejscowości Lausinicz
• 1379 – kolejna pisemna wzmianka o miejscowości Lanschnik
• 1384 – w dokumencie z tego okresu wymieniono miejscowość Lancznik
• 1437 – nadanie przez księcia Bolesława V przywileju wolnego sołectwa dla sołtysa Eckermachera z miejscowości Lantznieg
• 1447 – w dokumentach pojawia się nazwa miejscowości Lancznik
• 1534 – w zaginionym po II wojnie światowej urbarzu z tego roku wspomina się o powinnościach miejscowości Luntznikh
• poł. XVI wieku – miejscowość Luntschnickh zamieszkuje ok. 25 rodzin
• 1574 – urbarz z tego roku wymienia miejscowość Dorf Luntschnickh, której sołtysem jest Blazek Karch
• 1679 – w jednym z opisów miejscowości występuje nazwa in villa Loncznik
• 1688 – wzmianka o zamieszkaniu rodziny żydowskiej w miejscowości Loncznik
• 1696 – proboszcz miejscowego kościoła rozpoczyna wpisy do ksiąg metrykalnych
• 1697 – w parafii Łącznik odprawiane są kazania w języku polskim
• pocz. XVII wieku – budowa pieców do wypalania cegły i dachówek
• 1718 – zostaje rozebrany stary kościół i rozpoczyna się budowa nowego
• 1723 – zakończona zostaje budowa nowego kościoła
• 1732 – nyski złotnik, Jan Jerzy Pfister, uczeń Vogelhunda, wykonuje dla łącznickiego kościoła monstrancję
• 1743 – w zapisach występuje nazwa miejscowości Lonznick
• poł. XVII wieku – miejscowość liczy ponad 40 rodzin trwale osiedlonych
• 1758 – według urbarza sołtysem miejscowości jest Johan Pinkawa, kowalem Johan Rosenberg, młynarzem Żyd Jodle Georg, a karczmarzem Simon Hulitzka
• 1761 – w kościele Joseph Matthias Lassler wykonuje cykl fresków o tematyce maryjnej^[8]
• pocz. XIX wieku – w miejscowości zaczynają funkcjonować pierwsze krosna tkackie oraz farbiarnia
• 1827 – powstanie w Łączniku nowej szkoły, do której uczęszczało wtedy 484 uczniów, nad którymi opiekę sprawował 1 nauczyciel
• poł. XIX wieku – miejscowość liczy ponad 800 mieszkańców oraz ponad 70 domów
• 1859 – w wyniku pożaru ulega zniszczeniu część barkowego kościoła
• 1870 – w styczniu tego roku na cmentarzu katolickim został wydzielony obszar pod przyszły cmentarz ewangelicki
• 1874 – rozpoczęto powiększenie i rozbudowę zniszczonego kościoła
• 1878 – zakończono odrestaurowanie świątyni
• 1880 – według statystyk parafia Łącznik (Lontschnik), podległa pod dekanat bialski, liczy 4430 katolików, 25 ewangelików i 5 Żydów
• 1895 – działa fabryka Valentina Stanulli
• 1919 – postawiono pomnik ku czci mieszkańców Łącznika poległych na I wojnie światowej
• 1929 – zawieszenie nowych dzwonów w kościele parafialnym; proboszczem jest Josef Gottwald
• 1935 – od uderzenia pioruna pali się wieża kościoła parafialnego
• 15 czerwca 1936 – zmiana nazwy miejscowości na Wiesengrund Oberschlesien
• 19 marca 1945 – wkroczenie jednostek Armii Czerwonej do miejscowości
• 12 listopada 1946 – nadanie miejscowości nazwy Łącznik
• 1959 – drużyna piłki ręcznej kobiet „Włókniarz Łącznik” zdobywa brązowy medal Mistrzostw Polski
• 1960 – budowa szkoły podstawowej
• 1970 – budowa nowych hal fabrycznych fabryki dziewiarskiej UNIA
• 1977 – kobieca drużyna pożarnicza z Ochotniczej Zakładowej Straży Pożarnej Zakładów Dziewiarskich UNIA reprezentując Polskę zdobywa srebrny medal na VI Międzynarodowej Olimpiadzie Pożarniczej CTIF(niem.) w Trydencie (Włochy)
• 1978 – wyburzenie budynku starej szkoły
• 1984 – pierwsze dożynki wojewódzkie w Łączniku
• 1995 – od pioruna pali się wieża kościoła parafialnego
• 2002 – drugie dożynki wojewódzkie w Łączniku

Mieszkańcy

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Podlesioki^[9].

Zabytki

(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0

Plan miejscowości Łącznika

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[10]:

• plebania, z XVIII w., 1827
• kościół par. pw. Nawiedzenia NMP; na początku XVIII wieku, w 1718 został rozebrany stary kościół, a w jego miejsce w 1723 został zbudowany nowy. W 1859 groźny pożar poważnie zniszczył zabytkowy barokowy kościół, ocalały jedynie freski z 1761 oraz olejny obraz św. Walentego, na którym można zobaczyć chrzelicki zamek oraz łącznicki kościół z początku XVII wieku. Odrestaurowano go w 1878 Najstarsze wpisy w księdze parafialnej w łącznickim kościele pochodzą z początków drugiej połowy XVIII wieku, lecz w księgach archidiecezjalnych we Wrocławiu można znaleźć starsze księgi metrykalne, bo już z końca XVII wieku. W roku 1995 spaliła się wieża kościoła. Do Parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny należą takie miejscowości, jak: Pogórze, Frącki, Chrzelice, Brzeźnica, Mokra, Dębina, Moszna i Ogiernicze.

Kultura

W Łączniku działa Niemieckie Koło Przyjaźni (Deutscher Freundeskreis) – oddział terenowy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim^[11].

Sport

Łącznik jest najmniejszą miejscowością w Polsce, z której drużyna zdobyła medal Mistrzostw Polski w popularnych dyscyplinach drużynowych: Włókniarz Łącznik w 1959 r. zdobył brązowy medal Mistrzostw Polski w piłce ręcznej kobiet. Łącznik jest też jedyną obecnie wsią w Polsce, z której drużyna była medalistą Mistrzostw Polski w dyscyplinach drużynowych.

W Łączniku znajduje się boisko sportowe. W styczniu 2009 rozpoczęto budowę hali sportowej przy szkole podstawowej, którą oddano do użytku we wrześniu 2010 roku.

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku liczba ludności we wsi Łącznik to 1174 z czego 49,3% mieszkańców stanowią kobiety, a 50,7% ludności to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 10,7% mieszkańców gminy. Na przestrzeni lat 1998–2011 ludności mieszkańców wsi zmalała o 13,7%^[12].

Liczba mieszkańców wsi

• 1784 – 431^[13]
• 1830 – 650^[14]
• 1844 – 816^[15]
• 1855 – 846^[16]
• 1861 – 879^[16]
• 1910 – 1234^[17]
• 1933 – 1191^[18]
• 1939 – 1264^[18]
• 1940 – 1262^[19]
• 1998 – 1360^[20]
• 2002 – 1310^[20]
• 2009 – 1212^[20]
• 2011 – 1174^[20]

Oświata

W Łączniku działa Zespół Szkolno-Przedszkolny w skład którego wchodzą: Publiczna Szkoła Podstawowa im. Filipa Roboty oraz przedszkole z placem zabaw.

Transport

(c) Ralf Lotys (Sicherlich), CC BY 3.0

Droga wojewódzka nr 407 w Łączniku

W miejscowości znajdują się 2 przystanki PKS.

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 407, natomiast 414 omija Łącznik obwodnicą.

Ulice Łącznika: Fabryczna, Kwiatowa, Młyńska, Nowa, Ogrodowa (do 21.07.2017 XXX lecia^[21]), Plebiscytowa, Mikołaja Reja, Robotnicza, Filipa Roboty, Skowrońskiego, Sportowa, Stawowa, św. Walentego (do 21 lipca 2017 Świerczewskiego^[21]) i Zielonej Zatoki.

Gospodarka

W Łączniku działała fabryka dziewiarska „Unia”, niegdyś należąca do Valentina Stanulli. W 2018 roku budynki fabryki zostały zburzone.

Przyroda

W latach 1950–1975 w Łączniku znajdowało się jedno z dwóch stanowisk łątki zielonej; drugie z nich znajdowało się także na Śląsku. Obecnie brak danych o występowaniu jej w obydwu z tych miejsc. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt łątka figuruje jako gatunek krytycznie zagrożony.

Ludzie związani z Łącznikiem

• Aleksander Skowroński (1863–1934), duchowny katolicki, prałat, działacz narodowy i społeczny
• Hans Lukaschek^[22], burmistrz Rybnika, Zabrza, członek Kręgu z Krzyżowej, więzień obozu w Ravensbrück, minister do spraw przesiedleńców w pierwszym rządzie Konrada Adenauera.

Przypisy

Bibliografia

• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.