Łażany

Artykuł

50°57′24″N 16°29′31″E

- błąd

39 m

WD

50°57'N, 16°29'E

- błąd

2314 m

Odległość

1010 m

Łażany
wieś
Ilustracja
Dawny wygląd pałacu
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

świdnicki

Gmina

Żarów

Sołectwo

Łażany

Liczba ludności (III 2011)

631[1]

Strefa numeracyjna

74

Kod pocztowy

58-130[2]

Tablice rejestracyjne

DSW

SIMC

0857114

Położenie na mapie gminy Żarów
Mapa konturowa gminy Żarów, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Łażany”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Łażany”
Położenie na mapie powiatu świdnickiego
Mapa konturowa powiatu świdnickiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Łażany”
Ziemia50°57′24″N 16°29′31″E/50,956667 16,491944

Łażany (niem. Laasan[3]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Żarów. Położona jest w rozległej dolinie w sąsiedztwie rzeki Strzegomki.

Demografia

Wejście do pałacu, obecnie

Łażany to niewielka miejscowość położona w Gminie Żarów. Wieś liczy obecnie (III 2011 r.) 631 mieszkańców, w tym: 319 kobiet (50,55% ogółu mieszkańców) i 312 mężczyzn.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Historia

Wieś powstała pod koniec XII w.

Most żelazny

W Łażanach 30 lipca (lub 20 maja[4]) 1796 otwarto pierwszy na kontynencie europejskim (poza Wielką Brytanią[5]) most żelazny, którego konstrukcję wyprodukowano rok wcześniej (1795) w hucie w Ozimku. Most ten przetrwał prawie 150 lat, funkcjonował aż do roku 1945[6]. Istnieją dwie hipotezy dotyczące okoliczności zniszczenia mostu (zawalenie w wyniku wjazdu radzieckiego czołgu lub wysadzenie w powietrze przez Niemców cofających się przed Armią Czerwoną za linię Strzegomki). Tymczasem już przed 1939 ze względu na przestarzałą konstrukcję i ograniczoną nośność planowano przeniesienie mostu do jednego z parków we Wrocławiu.

Konstrukcję żeliwną mostu o łącznej masie 47 ton[4] zamówił w hucie „Małapanew” hrabia Niclas August von Burghaus, Graf zu Laasan-Peterwitz. Most posiadał konstrukcję jednoprzęsłową, szkieletową. Łuki miały długość 15 metrów. Całość składała się z pięciu łuków w rozstawie 1,35 metra. Elementy mostu przetransportowano do Łażan jesienią 1795, a w ciągu 10 wiosennych tygodni kolejnego roku przeprowadzono montaż. Prace nad zleceniem nadzorował hrabia Friedrich Wilhelm von Reden, a projektował (wraz z opracowaniem technologii wykonania, odlewu, transportu i montażu) John Baildon[7] Most kosztował znaczną na owe czasy kwotę 20 tysięcy złotych marek (z czego sam ustrój nośny – połowę)[4].

W związku z inauguracją mostu Niclas von Burghaus zamówił u wrocławskiego medaliera Kőniga artystyczny stempel, którym wybito następnie znaczną liczbę okolicznościowych, pamiątkowych medali ze srebra i miedzi z przedstawieniem mostu i jego podstawowych parametrów[4].

W 1995, podczas prac związanych z regulacją rzeki Strzegomki, na jej dnie odnaleziono, a następnie wydobyto części mostu o masie ok. 3 ton (barierki, płyty pomostów, dźwigary łukowe, belki gzymsowe). Kolejne elementy mostu (o masie 5 t) wydobyto w 2003 i złożono w Żarowie, udaremniając próby wywiezienia jego elementów przez złomiarzy.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • kościół filialny pw. Bożego Ciała, z XIII w., 1569 r.
  • zespół pałacowy:
    • ruiny pałacu z początku XVIII w., zbudowanego na planie czworokąta z wewnętrznym dziedzińcem, powstał na miejscu dawnego zamku wodnego, którego początki sięgają XIV wieku.
    • park, z początku XIX w.

Kamieniołom granodiorytu w Łażanach

Ok. 500 m na północ od wsi znajduje się kopalnia Łażany II. Zakład eksploatuje złoże zlokalizowane w obrębie granitoidowego masywu Strzegom-Sobótka. W kamieniołomie na potrzeby produkcji kruszyw budowlanych wydobywa się średniokrystaliczny granodioryt hornblendowo-biotytowy, któremu w mniejszych ilościach towarzyszy drobnokrystaliczny tonalit augitowo-hornblendowo-biotytowy[9][10]. Ponadto w obrębie granodiorytów stwierdzono porwaki (ksenolity) skał osłony masywu - hornfelsy, skały węglanowe (wapienie krystaliczne, marmury) oraz skały wapniowo-krzemianowe (skarny)[9][11]. W 2019 roku w kopalni "Łażany II" dokonano ciekawego odkrycia mineralogicznego[12]. W obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego (MgAl
2
O
4
) - minerału z grupy tlenków. Odkrycie w kopalni Łażany II jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej[13]. Do chwili odkrycia spinel właściwy w Polsce był znany jedynie z osadów rzecznych, np. w osadach Izery na Hali Izerskiej czy Kaczawy w Złotoryi.[14]

Przypisy

  1. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 702 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  4. a b c d Głomb Józef: Most przez stary Kanał Kłodnicki w Gliwicach, w: „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, tom III, Gliwice 1990, s. 120.
  5. Pierwszy w ogóle most żelazny w historii (Iron Bridge) zbudowano w 1779 r. nad rzeką Severn w miejscowości Ironbridge w hrabstwie Shropshire w Walii.
  6. Mosty i wiadukty, Kolekcja Nasza Polska tom 48, De Agostini W-wa 2012.
  7. 220 rocznica budowy mostu żelaznego na Strzegomce. fundacjatb.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-16)]..
  8. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 172. [dostęp 2012-10-15].
  9. a b Majerowicz A. (1966) Granitoidy z Łażan koło Żarowa i fragmenty ich osłony. Archiwum Mineralogiczne, vol 26, nr 1–2, str. 339–375
  10. Turniak K.,Mazur S., Domańska-Siuda J., Szuszkiewicz A. (2014)SHRIMP U-Pb zircon dating for granitoids from the Strzegom–Sobótka Massif, SW Poland: Constraints on the initial time of Permo-Mesozoic lithosphere thinning beneath Central Europe, Lithos, vol. 208–209, str. 415–429
  11. Majerowicz A., Mierzejewski M. (1995) Petrologia, pozycja tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzegom-Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84. tektoniczna i geotektoniczna masywu granitowego Strzego-–Sobótka. [W:] Przewodnik LXVI Zjazdu PTG, str. 59–84.
  12. https://agatowcy.com.pl/2019/10/15/spinel-jako-zrodlo-radosci-czyli-niespodzianka-w-kopalni-lazany-ii/
  13. Łobos K., Pawlik T., Klukowski M. (2019) Wstępne dane o spinelu właściwym (MgAl2O4) z kopalni granodiorytu Łażany II w masywie Strzegom–Sobótka, Przegląd Geologiczny, vol. 67, nr 10, str. 823-827
  14. Żaba J. Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf SA, Chorzów, 2014, str. 418–419

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
Pałac w Łażanach 04.jpg
Autor: Awdrgy, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Łażany - pałac - ruina (zabytek nr rejestr. A/4410/406 z dn. 24.11.1956)