Łabędź

Łabędź – określenie dowolnego ptaka z plemienia Cygnini (kaczkowate). Występują na obydwu półkulach. Upierzenie białe lub czarno-białe w różnych proporcjach.

Swan white couple.jpg
Swan white head.jpg
Лебеди в зоопарке Мелитополя (2017).jpg

Etymologia

Słowo łabędź znane jest w języku polskim od XVI wieku, wcześniej od XV wieku funkcjonowało słowo łabęć. Wywodzi się ono z języków zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich (por. np. czeskie i słowackie labut’). Na terenach południowosłowiańskich używano odmiennych wariantów tego słowa: *olbędъ i *olbętъ. W pozostałych językach indoeuropejskich mają postać *elbedъ[1].

Systematyka

Określenie łabędź dotyczy ptaków z rodzaju Cygnus[1], liczącego 6 żyjących współcześnie gatunków[2]. Niektórzy autorzy do plemienia Cygnini włączają również koskorobę (Coscoroba coscoroba), w którego nazwie angielskiej jest słowo łabędź (swan)[3][4].

Łabędź w kulturze

Według legendy dusza Apollo, boga poezji i muzyki, wchodzi w łabędzia. Od czasów antycznych wielkich poetów nazywano łabędziami. Łabędzi śpiew pojawił się po raz pierwszy w jednej z bajek Ezopa. W tragedii Agamemnon Ajschylosa autor porównuje przedśmiertne słowa Kasandry do żałobnego krzyku umierającego łabędzia. Przenośnie łabędzi śpiew oznacza ostatni występ, ostatnie dzieło autora lub dzieło kończące jakiś okres[5]. Łabędzie mogły być jednymi z mitycznych ptaków stymfalijskich, przez co gwiazdozbiór Łabędzia, jak również Orła i Lutni (który według niektórych map nieba ma oznaczać nie lutnię, lecz sępa), umieszczony jest blisko gwiazdozbiorów Strzały i Herkulesa[6]. Inny mit wiąże gwiazdozbiór Łabędzia z jednym z wcieleń Dzeusa, który pod tą postacią uwiódł Ledę (lub w jednej z alternatywnych wersji Nemezis, która uprzednio również przyjęła tę postać)[7]. Według ludowych wierzeń wiły mogły nieraz przybierać postać łabędzi. W wielu kulturach łabędzie kojarzono z kobietami[8].

W europejskich baśniach stosunkowo często w łabędzia zostają przemienieni ludzie na skutek złych czarów. Spotkało to Gotfryda, bohatera opery Lohengrin[9], Odettę i jej towarzyszy z baletu Jezioro łabędzie[10] czy bohaterów baśni Andersena Dzikie łabędzie[11].

Łabędź jest głównym bohaterem baśni Brzydkie kaczątko[12].

Symbolika

Saraswati siedząca na łabędziu

Biały łabędź jest symbolem czystości, piękna, światła[13] i wdzięku[14], także szlachetności, mądrości i doskonałości[15]. Czerwony łabędź jest symbolem solarnym, czarny – symbolem czegoś unikatowego, rzadkiego[13][15].

Legenda o cudownej pieśni umierającego łabędzia jest związana z łabędziem jako symbolem Muz i poetów[16]. Jako ptak związany z Afrodytą jest symbolem miłości. W hinduizmie łabędź, w parze z gęsią, tworzą symbol doskonałej jedności, również symbolizują wdech i wydech[16]. W celtyckiej symbolice łabędź jest powiązany z muzyką, leczniczą mocą słońca i wody, także z miłością[16]. W chrześcijaństwie biały łabędź jest symbolem czystości Matki Bożej, jego śpiew łączony był z Męką Pańską[17] i śmiercią Chrystusa na krzyżu[13]. Symbolizuje również ludzi oddanych życiu wewnętrznemu[18]. Z drugiej strony łabędź symbolizuje obłudnika, co wynikało ze średniowiecznego przekonania, że mięso łabędzia pod białymi piórami jest czarne, a także zarozumialca i człowieka pysznego, jako że ptak ten trzyma wysoko szyję[13][19]. Łabędź jest też symbolem wierności małżeńskiej, co znajduje odzwierciedlenie w ich biologii[20][21], a także dwupłciowości ze względu na połączenie „męskiego” ciała i „kobiecej” szyi[15].

W alchemii łabędź jest łączony z Merkurym i rtęcią[15].

Łabędź jest atrybutem:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Izabela Malmor: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa – Bielsko-Biała: PWN, 2009, s. 239. ISBN 978-83-262-0146-2.
  2. ↑ Frank Gill, David Donsker: Screamers, ducks, geese & swans (ang.). IOC World Bird List: Version 7.1. [dostęp 2017-03-14].
  3. ↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Coscoroba Swan (Coscoroba coscoroba). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-03-14].
  4. ↑ Janet Kear & M.A.O.: Kaczkowate. W: red. Christopher Perrins: Ptaki. Wszystkie rodziny świata. Warszawa: Buchmann, 2012, s. 136. ISBN 978-83-7670-263-6.
  5. ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. T. 2. K–P. 2007, s. 199. ISBN 978-83-60688-75-5.
  6. ↑ Pathways in the Sky. W: Donald H. Menzel: A Field Guide to the Stars and Planets. Londyn: Collins, 1964.
  7. ↑ Cygnus. W: Theony Condos: Star Myths of the Greeks and Romans. Grand Rapids: Phanes Press, 1997, s. 93-96. ISBN 1-890482-92-7.
  8. ↑ Joanna Radziewicz: Niezwykła ptasia symbolika. Rolniczy Magazyn Elektroniczny. [dostęp 2017-03-14].
  9. ↑ Lohengrin. RMF Classic. [dostęp 2017-04-05].
  10. ↑ Jezioro łabędzie - Piotr Czajkowski. Ruslink. [dostęp 2017-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-06)].
  11. ↑ Dzikie łabędzie - interpretacja. E-szkoła. [dostęp 2017-04-05].
  12. ↑ Brzydkie kaczątko - interpretacja. E-szkoła. [dostęp 2017-07-25].
  13. ↑ a b c d e Stanisław Kobielus: Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2002, s. 196-200. ISBN 83-211-1638-8.
  14. ↑ a b Barbara Szczepanowicz: Zwierzęta i rośliny w życiu świętych oraz jako ich atrybuty. Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów, 2007, s. 83. ISBN 978-83-7519-027-4.
  15. ↑ a b c d e f g Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 209–211. ISBN 83-214-0746-3.
  16. ↑ a b c d e f J. C. Cooper: Zwierzęta symboliczne i mityczne. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 1998, s. 150-152. ISBN 83-7120-586-4.
  17. ↑ Jutta Seibert: Leksykon sztuki chrześcijańskiej. Tematy, postacie, symbole. Kielce: Jedność, 2007, s. 181. ISBN 978-83-7442-120-1.
  18. ↑ a b Urszula Janicka-Krzywda: Patron-atrybut-symbol. Poznań: Pallottinum, 1993, s. 115, 190. ISBN 83-7014-203-6.
  19. ↑ Barbara Szczepanowicz, Andrzej Mrozek: Atlas zwierząt biblijnych. Kraków: WAM, 2007, s. 131-133. ISBN 978-83-7318-289-9.
  20. ↑ Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 46. ISBN 978-83-7073-474-9.
  21. ↑ Wierne po grób?. National Geographic Polska, 4 października 2013. [dostęp 2017-03-14].
  22. ↑ a b c Józef Marecki, Lucyna Rotter: Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych. Kraków: TAiWPN UNIWERSITAS, 2009, s. 273-274, 389. ISBN 97883-242-0910-1.

Media użyte na tej stronie

Swan white head.jpg
Autor: Krzysztof.A.Kubicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
łabędź biały
2 Hindu deity Sarasvati Saraswati on ceramic tile in Munnar Kerala India March 2014.jpg
Autor: Jean-Pierre Dalbéra, Licencja: CC BY 2.0

Saraswati (Sanskrit: सरस्वती, Sarasvatī) is the Hindu goddess of knowledge, music, arts, wisdom and nature. She is a part of the female trinity of Saraswati, Lakshmi and Parvati. She is found and revered in southeast Asian countries such as Cambodia, Bali Indonesia as well as Japan. She is called Benzaiten in Japanese temples. She is often shown with lotus and swan, both symbolically linking knowledge with karma and moksha.

Représentation de Sarasvati sur le mur d'enceinte du temple recouvert de carreaux de céramique. Sarasvati déesse de la connaissance, de l'éloquence, de la sagesse et des arts, était aussi à l'époque védique, la divinité des rivières. Elle est l'épouse, la shakti de Brahma, le dieu créateur de la trimurti indienne et leur union souligne la notion que la connaissance est une condition sine qua non de la création.

Les possessions matérielles ne l'intéressent pas, aussi elle est habituellement habillée d'un simple sari blanc. Sa monture est un grand cygne blanc, parfois un paon. Parfois assise dans une fleur de lotus, deux de ses quatre bras jouent de la vina, un autre tient un livre, les Veda, le dernier un chapelet ou un crochet à éléphant.
Swan white couple.jpg
Autor: Krzysztof.A.Kubicki, Licencja: CC BY-SA 4.0
para łabędzi w rezerwacie Łęszczok