Łapczyca

Łapczyca

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	bocheński
Gmina	Bochnia
Wysokość	220-350 m n.p.m.
Liczba ludności (2016)	2050
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-744[1]
Tablice rejestracyjne	KBC
SIMC	0812330
Położenie na mapie gminy wiejskiej Bochnia Łapczyca
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Łapczyca
Położenie na mapie województwa małopolskiego Łapczyca
Położenie na mapie powiatu bocheńskiego Łapczyca
49°58′00,001″N 20°22′00,001″E/49,966667 20,366667

Kościół w Łapczycy

Zespół szkół w Łapczycy

Łapczyca – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Bochnia. Północna część miejscowości od Górnego Gościńca leży na Podgórzu Bocheńskim, a na południe od „Górnego Gościńca” należy do Pogórza Wiśnickiego^[2].

Wieś opactwa benedyktynów tynieckich w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[3].

Integralne części wsi:^[4][5][6]

• przysiółki: Błonie, Dębina, Górny Gościniec, Granice, Podlesie Drugie, Podlesie Pierwsze, Ulica, Zajanie;
• części wsi: Bagna, Brzeg, Jaroszów, Kleparz, Machowiec, Podlesie, Podrabie, Przyłanki, Raj, Święta, Urwaniec.

Przyroda i turystyka

W Łapczycy są bardzo dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej oraz rowerowej. Na północy rozpościera się Puszcza Niepołomicka, a na południu Pogórza oraz Beskidy. Z Górnego Gościńca, z okolic starego kościoła kazimierzowskiego przy dobrej pogodzie widoczna jest panorama Tatr.

Południowo-wschodnia część miejscowości znajduje się w Obszarze Chronionego Krajobrazu Zachodniego Pogórza Wiśnickiego.

Trasa szlaku turystycznego Via Regia Antiqua prowadzi przez tzw. Górny Gościniec wiodący z Bochni przez Łapczycę do Chełmu. Z łapczyckich wzgórz można podziwiać zakole rzeki Raby i Puszczę Niepołomicką^[7].

Przy szlaku znajdują się^[8]

• kościół gotycki z 1340 roku ufundowany przez Króla Kazimierza Wielkiego – jak mówi legenda – jako pokuta za miłosne związki z Esterką, śliczną Żydówką z Kazimierza. Od 1849 roku corocznie z Bochni do łapczyckiego kościoła odbywa się pielgrzymka na pamiątkę cudownego ocalenia miasta od epidemii cholery^[9];
• kościół pw. św. Anny z 1933 roku – o bogatym detalu architektonicznym, neogotyckim i eklektycznym. Murowany z cegły z użyciem kamienia, jednonawowy, z dwiema kaplicami o charakterze transeptu;
• szlak Via Regia Antiqua jest idealnym miejscem wycieczek pieszo–rowerowych oraz imprez plenerowych (od kilku lat rozgrywane są tu Krakowskie Zawody Balonowe).

Historia

Obszar Chronionego Krajobrazu Zachodniego Pogórza Wiśnickiego

Łapczyca to jedna z najstarszych miejscowości w Polsce południowej. Już w XI–XIII wieku funkcjonował tu gród plemienny i osada książęca, położone niedaleko Raby^[10]. Pozostałości grodziska w Łapczycy położone są na jednym z cyplowatych wyniesień północnej krawędzi Pogórza Wielickiego, które tworzy w tym miejscu południowe zamknięcie doliny Raby, płynącej ok. 100 metrów od północnego krańca grodziska. Grodziszcze ulokowane jest na wyodrębnionym cyplu, w obrębie wałów pierwotnie posiadało około 1 ha powierzchni^[11]. Mieszkańcy grodu oprócz uprawy ziemi zajmowali się również pozyskiwaniem soli z miejscowych słonych źródeł. O powstaniu szybko rozwijającej się osady zadecydowało także jej położenie przy prastarym trakcie handlowym biegnącym z Węgier do Krakowa – tzw. Szlaku Bursztynowym, zwanym później Królewskim – Via Regia Antiqua. Dzisiaj, ta droga, z racji jej przebiegu grzbietami łapczyckich wzgórz, nosi nazwę Górnego Gościńca.

Pierwsze wzmianki źródłowe o Łapczycy pochodzą z dokumentu z lat 1123–1125, w którym kardynał Idzi zatwierdził nadania monarsze dla klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Jest mowa m.in. o nadaniu mnichom tynieckim w roku 1105 Łapczycy („Labscicia”) z Kolanowem i solą, przez królową Judytę (drugą żonę Władysław Hermana).

W 1229 roku osada była już dobrze zorganizowana – znajdował się tu targ i karczma. W 1288 roku książę Leszek Czarny nadał wsi prawo niemieckie, co oznaczało m.in. powstanie lokalnego samorządu na czele z sołtysem i ławą wiejską.

Czasy panowania króla Kazimierza Wielkiego zaznaczyły się w Łapczycy wzniesieniem murowanego kościoła gotyckiego pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny oraz zwiększeniem ruchu handlowego na trakcie węgierskim. O znaczeniu ówczesnej Łapczycy świadczy fakt, że od 1356 roku jej sołtysi zasiadali w sądzie wyższym prawa niemieckiego na zamku w Krakowie. W roku 1379 opat tyniecki Wojciech odsprzedał część wsi (przy granicy z Kolanowem) szlacheckiej rodzinie Goździów pochodzących z Chronowa. Przedstawiciele tego rodu w XV w. toczyli burzliwe spory o ziemię i świadczenia z opatem tynieckim i plebanem łapczyckim. Z kolei sołtysi Łapczycy wywodzili się z rodu Gierczyckich, właścicieli sąsiednich Gierczyc.

Sporo wiadomości o średniowiecznej Łapczycy zapisał Jan Długosz w swoim dziele Liber beneficiorum z lat 1470–1480. Według Długosza we wsi było 30 łanów, w tym 6 sołtysich, 3 karczmy i młyn sołtysa na Rabie. Mieszkańcy wsi składali klasztorowi tynieckiemu daninę w wysokości 30 jaj, 2 koguty, 2 sery, a w czasie przyjazdu do wsi opata zapewniali mu wyżywienie dając m.in. 30 achtli piwa. Oprócz tego oczywiście pracowali na polach klasztornych. W 1529 roku większość świadczeń w naturze zamieniono na rentę pieniężną, stąd klasztor tyniecki pobierał ze wsi 28 grzywien czynszu, 1 grzywnę „krownego”, 40 groszy za 24 korce daniny w owsie.

W XVI w. do Łapczycy na krótko zawitali bracia polscy. Wiadomo, że ok. 1570 roku nauki braci polskich wygłaszano w domu sołtysa Maciejowskiego, drobnego szlachcica, który propagował wierzenia wśród ludności wiejskiej korzystając z pomocy księdza Jana Tobiasza, miejscowego wikarego. W drugiej połowie wieku, a może i wcześniej, w Łapczycy działała szkoła parafialna. W 1597 r. prowadził ją Jan Drozd, a na parafianach spoczywał obowiązek naprawy budynku szkolnego.

W czasach zaborów Austriacy odebrali Łapczycę klasztorowi tynieckiemu i przyłączyli ją, podobnie jak i inne okoliczne wsie, do dóbr kameralnego urzędu gospodarczego z siedzibą w Niepołomicach. W drugiej połowie XVIII w. zaborcy wytyczyli też nową drogę, tzw. „trakt cesarski do Wiednia”, która biegła podobnie jak dzisiejsza droga nr 4, z tym że, na końcu Łapczycy skręcała na południe i biegła na Gdów, Wieliczkę i dalej do Krakowa. W XIX w. wieś stała się znana także z corocznych pielgrzymek bochnian do starego kazimierzowskiego kościoła. Pierwsza taka pielgrzymka odbyła się w 1849 roku i dzięki niej miała ustąpić epidemia cholery w Bochni. Według danych z 1884 roku Łapczycę zamieszkiwało 1412 mieszkańców, w tym 40 Żydów.

Wiek XX przyniósł Łapczycy ciężkie lata I i II wojny światowej, ale i też budowę wielu obiektów publicznych. Najważniejszy z nich to nowy kościół parafialny, wybudowany w 1933 roku według projektu architekta, Jana Sasa-Zubrzyckiego. W latach powojennych powstała nowa szkoła podstawowa im. Marii Skłodowskiej-Curie, Dom Ludowy, przedszkole; doprowadzono prąd, gaz, wodę, telefon.

Chwalebną kartę w dziejach Łapczycy i całego regionu bocheńskiego zapisał chłopski syn Józef Chwałkowski, który będąc jeszcze uczniem bocheńskiego gimnazjum wyruszył do powstania styczniowego i zginął w 1863 roku. Jego bohaterstwo upamiętnia kamienny obelisk, ufundowany przez mieszkańców wsi w 1913 roku, a odnowiony staraniem miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego w 1934 roku.

W latach 1954-1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Łapczyca, po jej zniesieniu w gromadzie Bochnia-Zachód. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Obecnie w Łapczycy funkcjonuje jedyna w Małopolsce warzelnia soli, bazująca na czynnym odwiercie solankowym. Występują tu też wody geotermalne^[12].

W 2018 roku rozpoczęto budowę największej w obrębie Gminy Bochnia hali widowiskowo-sportowej.

Transport

• 94 Droga krajowa nr 94: Zgorzelec – Legnica – Wrocław – Opole – Bytom – Kraków – Tarnów – Rzeszów – Korczowa
• 75 Droga krajowa nr 75: Kraków – Brzesko – Nowy Sącz – Muszynka – granica państwa
• 967 Droga wojewódzka nr 967: Myślenice – Łapczyca

Zabytki

Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[13].

• Kościół parafialny pw. św. Anny z 1935 roku;
• kościół pw. Narodzenia NMP z 1340 roku, dzwonnica z otoczeniem i starodrzewiem;
• spichrz w zagrodzie nr 81, drewniany z 1869 roku.

Inne

• Pomnik Józefa Chwałkowskiego, ochotnika, uczestnika powstania styczniowego^[14].

Parafia

Parafia w Łapczycy istniała na pewno w I poł. XIV w. Pierwszy murowany kościół pw. Narodzenia NMP zbudowano w 1340 roku z fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Według miejscowej tradycji wzniesiony został jako akt ekspiacji króla za utrzymywanie związków z praską mieszczką Krystyną Rokiczanką. Stary kościół leżał jednak na uboczu i zaczął powoli podupadać po wzniesieniu kaplicy św. Anny. Drewniana kaplica powstała między rokiem 1501 a 1509 przy trakcie wiodącym z Krakowa do Bochni i dalej na Ruś. W 1728 roku kaplica uległa zniszczeniu w wyniku pożaru i w 1733 roku została odbudowana. W 1933 roku na jej miejscu wzniesiono obecny kościół według projektu Jana Sasa-Zubrzyckiego. Obiekt konsekrował bp tarnowski Franciszek Lisowski.

Kościół neogotycki o bogatym detalu architektonicznym, neogotyckim i eklektycznym. Murowany z cegły z użyciem kamienia. Jednonawowy, z dwiema kaplicami o charakterze transeptu. Wnętrze nakryte stropem. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami i obwiedziony fryzem krenelażowym. Fasada zachodnia ujęta w dwie wieżyczki, czworoboczne, nakryte ostrosłupowymi hełmami. Między nimi duży portal uskokowy, zamknięty półkoliście. W górnej części trójkątny szczyt zwieńczony krzyżem. Elewacja wschodnia zwieńczona trójkątnym szczytem z lancetowatymi wnękami okiennymi. Nad nawą i prezbiterium dachy dwuspadowe, przedzielone schodkowym szczytem, kryte dachówką. Nad nawą ostrosłupowa wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Polichromia figuralna malowana przez Waleriana Kasprzyka i Zbigniewa Wójcickiego w 1956 roku.

Ołtarze neogotyckie z czasu budowy kościoła. W ołtarzu głównym obraz św. Anny Samotrzeć, barokowy z XVII w., pochodzący z kaplicy św. Anny. Dwa ołtarze boczne: w lewym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, w prawym rzeźba św. Józefa. Ambona neogotycka z płaskorzeźbami czterech ewangelistów na korpusie, nakryta baldachimem, zwieńczonym pinaklem. Krucyfiks w tęczy barokowy z XVIII w.

Przypisy

Bibliografia

• Rejestr zabytków nieruchomych woj. małopolskiego (pol.). wuoz.malopolska. [dostęp 2018-08-19].
• Strona Gminy Bochnia (pol.). bochnia-gmina.pl. [dostęp 2018-11-04].
• Strona Gminy Bochnia (pol.). bochenskiedzieje.pl. [dostęp 2018-11-04].
• Strona Gminy Bochnia (pol.). bochnia-gmina.pl. [dostęp 2018-11-04].