Łat

Łat łotewski
Ilustracja
Moneta 1 łat z 2006
Kod ISO 4217

LVL

Symbol

Ls – łat
s – santim

Państwo

 Łotwa

Lata w obiegu

1922–1941 oraz 1993–2014

Bank centralny

Bank Łotwy (Latvijas Banka)

Poziom inflacji

2,3% w 2012[1]

Podział

1 łat = 100 santimów

Banknoty

5, 10, 20, 50, 100, 500 łatów

Monety

1, 2, 5, 10, 20, 50 santimów, 1, 2 łaty

Siedziba Banku Łotwy w Rydze
Awers banknotu 20-łatowego Łotewskiego Ministerstwa Finansów z 1935 r.
Rewers banknotu 20-łatowego Łotewskiego Ministerstwa Finansów z 1935 r.
Awers banknotu 50-łatowego Banku Łotwy z 1934 r. z wizerunkiem prezydenta Ulmanisa

Łat (łot. Lats) – dawna jednostka monetarna używana na Łotwie w latach 1922–1941 oraz 1993–2014. Została zastąpiona przez euro 1 stycznia 2014 r, pozostając równolegle w obiegu do 15 stycznia tegoż roku[2]. Dzieliła się na 100 santimów.

Okres 1918–1941

W okresie bezpośrednio po ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę (18 listopada 1918) w kraju panował chaos na rynku walutowym spowodowany pogarszającą się sytuacją wojenną, rosnącą inflacją i wieloma innymi czynnikami. W tym okresie na terytorium Łotwy, które nadal znajdowało się pod okupacją niemiecką, a częściowo również i bolszewicką, oficjalną walutą była tzw. ostmarka, czyli pieniądz wprowadzony przez Niemców dla terenów okupowanych na wschodzie (Ober-Ost), obejmujących kraje bałtyckie i północno-wschodnie kresy późniejszej II RP. Oprócz marki okupacyjnej w obiegu krążyły również marki Rzeszy Niemieckiej, kilka rodzajów rubla (m.in. tzw. „kierenki”) oraz pieniądz zastępczy emitowany przez szereg łotewskich miast, m.in. przez Rygę, Lipawę, Mitawę, Windawę. Ponadto w północnej Łotwie w obiegu znajdowały się marki estońskie, a w Mitawie swój pieniądz emitowała także armia generała Bermondta-Awałowa. Jednym z pierwszych zadań stojących przed rządem łotewskim była likwidacja chaosu walutowego i wprowadzenie własnego, narodowego pieniądza, który Łotwa pilnie potrzebowała. W dniu 11 grudnia 1918 r. łotewski minister finansów ustalił oficjalny kurs wymiany znajdujących się w obiegu walut obcych, uznając je tym samym za oficjalny środek płatniczy kraju. 22 marca 1919 r. rząd tymczasowy Republiki Łotewskiej upoważnił ministra finansów do puszczenia w obieg pierwszej serii banknotów łotewskich. Nowa waluta została nazwana rublem łotewskim równym 100 kopiejkom łotewskim. Pomimo wprowadzenia rubla łotewskiego do obiegu, ciągle posługiwano się jeszcze walutami Niemiec i Rosji. Dopiero 18 marca 1920 rubel łotewski został ustanowiony jedynym środkiem płatniczym kraju i pozostał w obiegu do całkowitego wycofania w 1925 r.

3 sierpnia 1922 r. Rada Ministrów Łotwy zaaprobowała regulacje finansowe kraju, na podstawie których wprowadzono do obiegu walutę narodową łat równy 100 santimom. W tym celu Sejm łotewski powołał do życia w dniu 7 września 1922 r. Bank Łotwy (Latvijas Banka), który otrzymał prawo emitowania banknotów i monet w nowej walucie. Na początku do obiegu wprowadzono prowizoryczny banknot 500-rublowy z nadrukiem nowej wartości w łatach (10 łatów). Ogółem w latach 1923-1940 do obiegu wprowadzono banknoty o nominałach[3]:

  • 10 łatów (prowizorium, 1922)
  • 20 łatów (1925)
  • 25 łatów (1928, 1938)
  • 50 łatów (1924, 1934)
  • 100 łatów (1923, 1939)
  • 500 łatów (1929).

Banknoty z lat 1924-1938 były drukowane w Wielkiej Brytanii przez Bradbury, Wilkinson & Co. w New Malden oraz przez Thomas de la Rue & Co w Londynie. Zostały one również zaprojektowane przez artystów brytyjskich. Banknoty emitowane do 1924 r. i po 1938 r. były drukowane na Łotwie przez Państwową Drukarnię Papierów Wartościowych (Valsts papīru spiestuvē un naudas kaltuve) i projektowane przez artystów łotewskich: Rihardsa Zariņša i Kārlisa Krauze.

Poza banknotami Banku Łotwy w obiegu były również banknoty emitowane w walucie łatowej przez łotewskie Ministerstwo Finansów. Projektowali je artyści łotewscy: Rihards Zariņš, Kārlis Krauze i Harijs Gricēvičs. Emitowano następujące banknoty[4]:

  • 5 łatów (1926, 1940)
  • 10 łatów (1925, 1933, 1934, 1937, 1938)
  • 20 łatów (1935, 1936, 1940).

Monety

Poza banknotami do obiegu wprowadzono także monety o nominałach 1, 2, 5, 10, 20, 50 santimów oraz 1, 2 i 5 łatów. Projekty monet wykonali artyści łotewscy: Rihards Zariņš (santimy oraz 5 łatów), Jānis Roberts Tilbergs (1 i 2 łaty) i Ludolfs Liberts (1 i 2 santimy z lat 1937-39). Ustalono również parytet łata w złocie, który wynosił 0,2903226 g czystego złota. Do jesieni 1931 r. możliwa była wymiana łata na złoto. Stopniowo wycofywano również z obiegu ruble łotewskie, które wymieniano w stosunku 1 łat=50 rubli łotewskich.

Monety łotewskie w walucie łatowej, 1922–1941[5]
NominałRok wydaniaMateriałWagaNakładWizerunek
1 santim1922, 1924, 1926, 1928, 1932, 1935brąz1,8 g27 490 000
1santims latvia1924.jpg
1 santim (nowy projekt)1937, 1938, 1939brąz1,8 g8 000 000
1santims latvia1939.jpg
2 santimy1922, 1926, 1928, 1932brąz2,0 gponad 25 000 000
2santimi 1928latvia.jpg
2 santimy (nowy projekt)1937, 1939brąz2,0 g5 044 600
2santimi 1939latvia.jpg
5 santimów1922brąz3,0 g15 000 000
5santimi 1922latvia.jpg
10 santimów1922nikiel3,0 g15 000 000
10santimu latvia1922.jpg
20 santimów1922nikiel4,0 g15 000 000
20santimu latvia1922.jpg
50 santimów1922nikiel6,5 g9 000 000
50santimu latvia1922.jpg
1 łat1924srebro 8355,0 g10 000 000
1lats 1924 latvia.jpg
2 łaty1925, 1926srebro 83510,0 g7 500 000
Two latvian lats 1925.jpg
5 łatów1929, 1931, 1932srebro 83512,0 g3 600 000
Five Latvian Lats 1931.jpg

17 czerwca 1940 r. Łotwa została okupowana przez ZSRR, a 5 sierpnia zaanektowana. 10 października 1940 Bank Łotwy został zlikwidowany, a jego aktywa zostały przejęte przez Bank Państwowy ZSRR. 25 listopada 1940 do obiegu na terytorium Łotwy wszedł rubel sowiecki, którego wymieniano na łata w stosunku 1:1. Okres dwuwalutowy trwał do 25 marca 1941, kiedy to łat został z obiegu wycofany i zastąpiony całkowicie rublem ZSRR. Po wejściu Niemców latem 1941 Bank Łotwy został reaktywowany, ale bez prawa emisji pieniądza. Okupanci niemieccy wprowadzili do obiegu nową walutę, reichsmarki, które wymieniano na ruble w stosunku 1:10. Po ponownym wkroczeniu armii sowieckiej na Łotwę w 1944 r. działalność Banku Łotwy została zawieszona ostatecznie.

Okres po 1991

W 1987 r. utworzono Łotewski Republikański Bank będący filią Banku Państwowego ZSRR. Jednostka ta nie miała jednak prawa emisji waluty. 2 marca 1990 r. Rada Najwyższa Łotewskiej SRR przyjęła rezolucję o utworzeniu Banku Łotwy. Rezolucja powoływała do życia niezależny Bank Łotwy i przyznawała mu prawo emisji waluty narodowej. Rezolucja znalazła praktyczne wykorzystanie dopiero po ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę i rozpadzie ZSRR w 1991 r. Prawem ogłoszonym przez Radę Najwyższą Republiki Łotewskiej w dniu 3 września 1991 r. restytuowano Bank Łotwy jako centralną instytucję finansową kraju z prawami do emisji środków płatniczych. Pierwszym zadaniem banku było wprowadzenie do obiegu waluty narodowej. Utworzono Komitet Reformy Walutowej Republiki Łotewskiej, który w dniu 4 maja 1992 r. ogłosił rezolucję wprowadzającą do obiegu walutę przejściową, rubla łotewskiego. W następnym roku (październik 1993) do obiegu weszły banknoty w walucie łatowej, zastępując ruble łotewskie:

  • 5 łatów (1992, 1996, 2001, 2006, 2007, 2009),
  • 10 łatów (1992, 2000, 2008),
  • 20 łatów (1992, 2004, 2007, 2009),
  • 50 łatów (1992),
  • 100 łatów (1992, 2007),
  • 500 łatów (1992, 2008).

Zaprojektowane zostały przez artystów łotewskich Imantsa Žodžiksa i Valdisa Ošiņša. Oprócz banknotów do obiegu wprowadzono następujące monety zaprojektowane przez artystów łotewskich Gunārsa Lūsisa i Jānisa Strupulisa:

Monety łotewskie w walucie łatowej od 1992 r.
NominałRok wydaniaMateriałWagaWizerunek
1 santim1992, 1997, 2003, 2005, 2007, 2008miedź1,6 g
1santims 2005.png
2 santimy1992, 2000, 2006, 2007, 2009miedź1,9 g
2santimi 2006.png
5 santimów1992, 2006, 2007, 2009stop miedzi, niklu i cynku2,5 g
5santimi 2006.png
10 santimów1992, 2008stop miedzi, niklu i cynku3,25 g
10santimu 1992.png
20 santimów1992, 2007, 2009stop miedzi, niklu i cynku4,0 g
20santimu 1992.png
50 santimów1992, 2007, 2009miedzionikiel3,5 g
50santimu 1992.png
1 łat (łosoś): istnieje jeszcze kilkanaście innych monet o tym nominale, różniących się jednak motywami rewersu i rokiem wydania1992, 2007, 2008, 2009, 2010miedzionikiel4,8 g
1Lats salmon.png
2 łaty1992miedzionikiel6,0 g
2Lati 1992.png
2 łaty (bimetal)1999, 2003, 2009miedzionikiel9,5 g
2Lati 1999.png
10 łatów z okazji 75. lecia niepodległości Łotwy1993srebro 92525,1 g
LV-1993-10latu-Statehood-b.png
100 łatów, 2 monety różniące się rewersem (jakkolwiek monety te zostały zakwalifikowane przez Bank Łotwy jako obiegowe, to w rzeczywistości nie są w obiegu spotykane ze względu na swój stosunkowo wysoki nominał oraz kruszec, z którego zostały wykonane)1993, 1998złoto 99916,2 g
LV-1993-100latu-Statehood-b.png

100Lats-gold.png

Oprócz wyżej wymienionych monet Bank Łotwy wydał szereg tzw. monet kolekcjonerskich w walucie łatowej. Monety te jednak nie są spotykane w obiegu i stanowią jedynie przedmiot kolekcjonerski lub obiekt inwestycji, jako że wykonane są z metali szlachetnych (złoto i srebro). Pierwsze monety łotewskie zostały wybite przez Bayerisches Hauptmuenzamt, mennicę w Monachium, a banknoty zostały wydrukowane przez niemiecką drukarnię Gieseke & Devrient GmbH, również w Monachium. Od 1 stycznia 2005 kurs łata został sztywno związany z kursem euro i ustalony w wysokości 1 EUR = 0,702804 LVL. 5 marca 2013 roku Łotwa złożyła wniosek o przystąpienie do strefy euro. Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny pozytywnie go rozpatrzyły. Euro zastąpiło łata 1 stycznia 2014.

Przypisy

  1. Inflacja według CIA. [dostęp 2013-08-13]. (ang.).
  2. https://wiadomosci.onet.pl/swiat/ponad-90-proc-lotyszy-placi-w-euro/k7mzv
  3. Ivar Leimus i inni: Money in Estonia, Latvia and Lithuania 1915-1940, str. 25
  4. Latvijas Banka. [dostęp 2009-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-13)].
  5. Janusz Parchimowicz: Katalog monet Litwy, Łotwy, Estonii 1922-1994, Wyd. Nefryt, Szczecin 1994, str. 44–49

Bibliografia

  • Ivar Leimus i inni: Money in Estonia, Latvia and Lithuania 1915-1940, Lietuvos istorijos ir etnografijos muziejus, 1990
  • Janusz Parchimowicz: Katalog monet Litwy, Łotwy, Estonii 1922-1994, Wyd. Nefryt, Szczecin 1994, ISBN 83-900578-6-7
  • Portal Banku Łotwy


Media użyte na tej stronie

50santimu 1992.png

50 Santimu Latvia
Obverse: The small coat of arms of the Republic of Latvia, encircled by the inscription LATVIJAS REPUBLIKA • 1992 (Republic of Latvia 1992), is placed in the centre.
Reverse: A pine tree seedling, the symbol of bountiful Latvian timber resources, is depicted in the upper part of the coin. A horizontal line separates it from the numeral 50, under which the inscription SANTIMU is placed in a semicircle.

Edge: Reeded.
Two latvian lats 1925.jpg
Historical coin of two Latvian lats issued in 1925.
2santimi 1939latvia.jpg
2 santimi, 1939 Latvia/Moneta łotewska 2 santimi, 1939
1Lats pinecone.png

1 Lats Latvia - Pinecone

Obverse: The large coat of arms of the Republic of Latvia, with the year 2006 inscribed below, is placed in the centre. The inscriptions LATVIJAS and REPUBLIKA, each arranged in a semicircle, are above and beneath the central motif respectively.

Reverse: A pinecone above a horizontal line is featured in the upper part of the coin. The numeral 1, with the inscription LATS in a semicircle, is arranged in the lower part.

Edge: Two inscriptions LATVIJAS BANKA (Bank of Latvia), separated by rhombic dots.
Latvia 50lati.jpg
Latvian 50 lati note (1934)
50santimu latvia1922.jpg
50 santimu, 1922, Latvia/Łotewska moneta 50 santimów, 1922
5santimi 1922latvia.jpg
Moneta łotewska 5 santimów, 1922
5santimi 2006.png

5 Santimi Latvia
Obverse: The small coat of arms of the Republic of Latvia, encircled by the inscription LATVIJAS REPUBLIKA • 1992 or LATVIJAS REPUBLIKA • 2006 (Republic of Latvia 1992 or Republic of Latvia 2006), is placed in the centre.
Reverse: The numeral 5 is centered on the coin. The inscription SANTIMI, arranged in a semicircle, is beneath the numeral 5. Above the numeral, five arcs join two diamond-shaped suns which are located on either side of the numeral 5.

Edge: plain.
1santims latvia1924.jpg
Moneta łotewska 1 santim, 1924
1Lats salmon.png

1 Lats Latvia - Salmon

Obverse: The large coat of arms of the Republic of Latvia, with the year 1992 inscribed below, is placed in the centre. The inscriptions LATVIJAS and REPUBLIKA, each arranged in a semicircle, are above and beneath the central motif, respectively.

Reverse: A salmon, the symbol of Latvia's abundant water resources, is shown jumping out of the water from left to right. The numeral 1, with the inscription LATS in a semicircle beneath it, is centered in the lower part of the coin.

Edge: Two inscriptions LATVIJAS BANKA (Bank of Latvia), separated by rhombic dots.
20santimu 1992.png

20 Santimu Latvia

Obverse: The small coat of arms of the Republic of Latvia, encircled by the inscription LATVIJAS REPUBLIKA • 1992 (Republic of Latvia 1992), is placed in the centre.

Reverse: The numeral 20 is centered on the coin. The inscription SANTIMU, arranged in a semicircle, is beneath the numeral 20. Above the numeral, five arcs join two diamond-shaped suns which are located on either side of the numeral 20.

Edge: plain.
2Lati 1999.png

2 Lati Latvia 1999

Obverse: The large coat of arms of the Republic of Latvia is placed in the central circle. The inscriptions LATVIJAS REPUBLIKA and 1999, each arranged in a semicircle and separated by two dots, are in the outer ring respectively above and beneath the central motif.

Reverse: The upper part of the central circle features a cow, with the figure 2 directly beneath. The inscription LATI is arranged in the bottom part of the outer ring. The background motif (clouds and grass) links the central circle with the outer ring.

Edge: Reeded; two inscriptions LATVIJAS BANKA (Bank of Latvia), separated by dots.
10santimu 1992.png

10 Santimu Latvia

Obverse: The small coat of arms of the Republic of Latvia, encircled by the inscription LATVIJAS REPUBLIKA • 1992 (Republic of Latvia 1992), is placed in the centre.

Reverse: The numeral 10 is centered on the coin. The inscription SANTIMU, arranged in a semicircle, is beneath the numeral 10. Above the numeral, five arcs join two diamond-shaped suns which are located on either side of the numeral 10.

Edge: plain.
2santimi 2006.png

2 Santimi Latvia

Obverse: The small coat of arms of the Republic of Latvia, encircled by the inscription LATVIJAS REPUBLIKA • 1992, LATVIJAS REPUBLIKA • 2000 or LATVIJAS REPUBLIKA • 2006 (Republic of Latvia 1992, 2000 or 2006), is placed in the centre.

Reverse: The numeral 2 is centered on the coin. The inscription SANTIMI, arranged in a semicircle, is beneath the numeral 2. Above the numeral, five arcs join two diamond-shaped suns which are located on either side of the numeral 2.

Edge: plain.
1santims 2005.png

1 Santims Latvia

Obverse: The small coat of arms of the Republic of Latvia, encircled by the inscription LATVIJAS REPUBLIKA • 1992, LATVIJAS REPUBLIKA • 1997, LATVIJAS REPUBLIKA • 2003 or LATVIJAS REPUBLIKA • 2005 (Republic of Latvia 1992, 1997, 2003 or 2005), is placed in the centre.

Reverse: The numeral 1 is centered on the coin. The inscription SANTIMS, arranged in a semicircle, is beneath the numeral 1. Above the numeral, five arcs join two diamond-shaped suns which are located on either side of the numeral 1.

Edge: plain.
2Lati 1992.png

2 Lati Latvia 1992

Obverse: The large coat of arms of the Republic of Latvia, with the year 1992 inscribed below, is placed in the centre. The inscriptions LATVIJAS and REPUBLIKA, each arranged in a semicircle, are above and beneath the central motif, respectively.

Reverse: A grazing cow, depicted in the upper part of the coin, is a symbol of the wealth of the Latvian countryside. The numeral 2, with the inscription LATI in a semicircle beneath it, is centered in the lower part of the coin.

Edge: Two inscriptions LATVIJAS BANKA (Bank of Latvia), separated by rhombic dots.
2santimi 1928latvia.jpg
2 santimi, Latvia 1928/Moneta łotewska 2 santimi, 1928
20santimu latvia1922.jpg
20 Latvian santimu, 1922/Moneta łotewska 20 santimów, 1922
100Lats-gold.png
100 Lats Gold Coin Latvia - Open Circle
  • Obverse: The large coat of arms of the Republic of Latvia, with the year 1998 inscribed below, is placed in the centre. The inscriptions LATVIJAS and REPUBLIKA, each arranged in a semicircle, are above and beneath the central motif, respectively.
  • Reverse: The numeral 100, intertwined with an open circle symbolizing development, is figured in the centre. The inscription LATU, arranged in a semicircle, is placed in the lower part. The coin's weight and the fineness of the metal (16.2 g Au .999) are also indicated in the lower part.
  • Edge: Three reeded and smooth segments are alternated.
20 latu Latvia 1935 revers.png
Autor: Philaweb, Licencja: Latvian banknote
Latvian 20 lati bank note issued 1935
LV-1993-10latu-Statehood-b.png
Latvian commemorative coin
1santims latvia1939.jpg
1 santims 1939, Latvia/Moneta łotewska 1 santim, 1939
Riga bankoflatvia mpazdziora.JPG
Autor: Mariusz Paździora, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ryga, główna siedziba Banku Łotwy
20 latu Latvia 1935 avers.png
Autor: Philaweb, Licencja: Latvian banknote
Latvian 20 lati bank note issued 1935
Five Latvian Lats 1931.jpg

Historical coin of five Latvian lats issued in 1931. It became a popular symbol of independence during the Soviet era. The coin was designed by Rihards Zariņš. Obverse: The large coat of arms of the Republic of Latvia is placed in the centre. The numeral 5 topped with the year 1931 are inscribed beneath the central motif. The inscriptions PIECI (five) and LATI (lats), arranged in a semicircle, are placed to the left and right of the central motif, respectively. Reverse: The central motif is a Latvian maiden in profile, viewed from the right side. The girl has ears of grain on her shoulder. The inscriptions LATVIJAS and REPUBLIKA, arranged in a semicircle, are placed to the left and right of the central motif, respectively.

Edge: Inscription "God bless Latvia" in Latvian, words seperated by three six point stars (That is - ***Dievs***Svētī***Latviju)
LV-1993-100latu-Statehood-b.png
Latvian commemorative coin
1lats 1924 latvia.jpg
1 Latvian lats, 1924/1 łat łotewski, 1924
10santimu latvia1922.jpg
10 santimu, Latvia 1922/Moneta 10 santimów, Łotwa 1922