Ława przysięgłych

Ława przysięgłych, obraz z 1861 przedstawiający brytyjską ławę przysięgłych

Loża przysięgłych w amerykańskim sądzie

Ława przysięgłych – instytucja władzy sądowniczej, w skład której wchodzą zwykli obywatele, a nie sędziowie zawodowi. Jest wyrazem udziału czynnika społecznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Ława przysięgłych jako instytucja polskiego prawa procesowego istniała w dwudziestoleciu międzywojennym. Przewidywały tę instytucję Konstytucja marcowa w artykule 83, kodeks postępowania karnego z 1928 r.^[1] oraz prawo o ustroju sądów powszechnych z tego samego roku, jednak na skutek niewydania rozporządzeń wykonawczych, sądy przysięgłych w Polsce nie funkcjonowały aż do września 1939 r. Wyjątkiem były ziemie dawnego zaboru austriackiego, gdzie jednak działały one na podstawie przepisów zaborczych i zostały zniesione ustawą z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju.

Tryb powoływania członków sądów przysięgłych w II RP różnił się od przyjętego w systemie prawa brytyjskiego. Pełnili funkcje bezpłatnie, jako osoby zaufania publicznego. Kandydaci na przysięgłych byli wskazywani przez zarządy gmin i spośród nich wybierani przez komisję pod przewodnictwem prezesa sądu okręgowego złożoną z dwóch sędziów, przedstawicieli samorządów miejskich, samorządów powiatowych, przedstawiciela izby adwokackiej, prokuratura sądu okręgowego i przedstawiciela wojewody. Komisja dokonywała wyboru większością głosów. Przysięgli byli powoływani na kadencję w drodze losowania z wyłonionej w ten sposób przez komisję okręgową listy przysiegłych^[2].

Po II wojnie światowej nie wprowadzono w Polsce ławy przysięgłych^[3]. Jako czynnik społeczny orzekają w Polsce ławnicy, których rola w wymiarze sprawiedliwości jest zupełnie inna.

Ława przysięgłych istnieje obecnie przede wszystkim w państwach, w których obowiązuje system prawa zwyczajowego common law. Najczęściej orzeka w procesach karnych o winie, a w procesach cywilnych o stanie faktycznym – przy czym orzekanie odbywa się na zasadzie odpowiedzi (twierdzącej lub przeczącej) na pytania postawione przez przewodniczącego rozprawie sędziego zawodowego (w zależności od systemu prawnego do ważności werdyktu wymagana jest jednomyślność lub kwalifikowana większość – np. 9 z 12 przysięgłych). Na podstawie jej werdyktu i w jego ramach sędzia zawodowy wydaje wyrok – w niektórych systemach prawnych (np. w Teksasie) ława przysięgłych wydaje także wyrok na podstawie informacji od sędziego zawodowego dotyczących przepisów prawa i wyroków, jakie zapadły w podobnych sprawach.

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Baran, Powstanie i ewolucja angielskiej ławy przysięgłych (między średniowieczem a XIX stuleciem) [w:] Szkice z dziejów ustroju i prawa poświęcone pamięci Ireny Malinowskiej-Kwiatkowskiej, red. M. Kwiecień, M. Małecki, Kraków 1997, s. 39–60.
• Jan Halberda, Ława przysięgłych w angielskim procesie cywilnym (XII-XIII w.), w: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, Kraków 2010, s. 313-320.