Łomkowate

Łomkowate
Ilustracja
Łomka zachodnia
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządpochrzynowce
Rodzinałomkowate
Nazwa systematyczna
Nartheciaceae Fr. ex Bjurzon
Skandin. Växtfam.: 64. 1846[3]

Łomkowate (Nartheciaceae) – rodzina roślin z rzędu pochrzynowców (Dioscoreales). Należy tu 5 rodzajów roślin występujących na rozproszonych obszarach w Ameryce Północnej i Środkowej, w Europie i Azji wschodniej i południowo-wschodniej. Byliny o równowąskich liściach i groniastym kwiatostanie[2].

Rośliny z rodzaju Aletris używane są jako lecznicze, ich kłącze zwane „korzeniem jednorożca” (unicorn root) było istotnym składnikiem popularnego w XIX wieku leku używanego przez kobiety w czasie przekwitania i bolesnych menstruacji[4]. Z pomarańczowych owoców łomki zachodniej pozyskiwano barwnik[4], a Narthecium californicum jest uprawiana w Stanach Zjednoczonych jako roślina ogrodowa[5].

Morfologia

Kwiaty Aletris spicata
Pokrój
Rośliny zielne z krótkim lub płożącym kłączem[6], rzadziej z bulwocebulą[7], zakończonym prosto wznoszącą się łodygą ze szczytowym kwiatostanem i liśćmi skupionymi odziomkowo[4]. Łodyga okrągła na przekroju i pełna[8].
Liście
Liście głównie odziomkowe, o blaszce równowąskiej. Liście łodygowe nieliczne i krótsze od odziomkowych[4].
Kwiaty
Kwiaty obupłciowe, promieniste, zebrane w grono na szczycie łodygi z wzniesionymi szypułkami. Przysadki równowąskie do lancetowatych, dodatkowo na szypułkach obecne są drobne podkwiatki. Okwiat pojedynczy, 6-listkowy i trwały[4]. Pręciki w liczbie 6[7] osadzone u nasady listków okwiatu. Nitki pręcików są owłosione w przypadku rodzaju Narthecium, nagie u pozostałych. Pylniki są równowąskie. Zalążnie trójkomorowe, górne lub w pół dolne, z pojedynczą szyjką słupka i główkowatym znamieniem[4]. Zalążki liczne[7].
Owoce
Torebki podzielone przegrodami i otoczone trwałym okwiatem[6], pękające trzema klapami, zawierające liczne, drobne, podługowate do równowąskich nasiona[4].

Systematyka

Ze względu na niewielkie i niezbyt wyróżniające się szczególnymi cechami kwiaty, ta grupa roślin była w przeszłości bardzo różnie klasyfikowana jako związana z kosatkowatymi Tofieldiaceae, Petrosaviaceae, melantkowatymi Melanthiaceae i liliowatymi Liliaceae[4]. W systemie Takhtajana (2009) włączona do rzędu Petrosaviales[6]. Badania molekularne pozwoliły ustalić ich pozycję w systemie klasyfikacyjnym roślin jako siostrzaną względem pozostałych rodzin w rzędzie pochrzynowców Dioscoreales. Ostatni wspólny przodek współczesnych przedstawicieli rodziny żył około 76 milionów lat temu. Najstarsze (bazalne) rodzaje w obrębie rodziny to kolejno Metanarthecium i Aletris[4].

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad bazalny w rzędzie pochrzynowców (Dioscoreales) w obrębie jednoliściennych.

Pozycja filogenetyczna rodziny w obrębie rzędu:

pochrzynowce

łomkowate Nartheciaceae





krąpielowate Taccaceae



Thismiaceae





trójżeńcowate Burmanniaceae



pochrzynowate Dioscoreaceae





Podział rodziny na rodzaje[9][2]
  • Aletris L.
  • Lophiola Ker Gawl.
  • Metanarthecium Maxim.
  • Narthecium Huds.łomka
  • Nietneria Klotzsch ex Bentham

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-01] (ang.).
  2. a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-01] (ang.).
  3. James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). University of Maryland. [dostęp 2010-10-04].
  4. a b c d e f g h i Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 132–133. ISBN 978-1-842466346.
  5. Kathleen A. Robson, Alice Richter, Marianne Filbert: Encyclopedia of northwest native plants for gardens and landscape. Portland, Or.: Timber Press, 2008, s. 269. ISBN 978-0-88192-863-1.
  6. a b c Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 598-599. ISBN 978-1-4020-9609-9.
  7. a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 616. ISBN 978-1-107-11502-6.
  8. Nartheciaceae. W: Monocot Families [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-11-10].
  9. List of Genera in NARTHECIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2010-10-04] (ang.).

Media użyte na tej stronie

Aletris spicata (flower s2).jpg
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 4.0
Aletris spicata in Yumihari Mountains, Shinshiro, Aichi Prefecture, Japan.
Vallée du Marcadau 73.JPG
Autor: Guérin Nicolas (messages), Licencja: CC BY-SA 3.0
Vallée du Marcadau, Pyrénées françaises, commune de Cauterets, département des Hautes-Pyrénées (France) : Narthecium ossifragum