Łuk triumfalny

Łuk triumfalnybudowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy. Była stawiana dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego. Przejście pod łukiem triumfalnym autora lub autorów zwycięstwa było punktem kulminacyjnym pochodu triumfalnego. Pierwsze łuki triumfalne powstawały w starożytnym Rzymie (prekursorem były ozdobne bramy budowane przez Etrusków[1]), później ten typ budowli był wznoszony w innych krajach i epokach historycznych.

Zwykle łuki triumfalne były budowane jako stałe konstrukcje i niektóre z nich przetrwały całe stulecia, część z nich natomiast była prowizorycznymi konstrukcjami stawianymi dla uczczenia ważnego wydarzenia. Pierwsze bramy stawiano na podwyższeniu z bloków o graniastym kształcie, nad nim kształtowano otwór przejazdowy. Triumfalne łuki wykonywane były z kamienia ciosowego w kształcie arkadowym jako konstrukcje jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe. Filary zdobiono półkolumnami lub wtopionymi częściowo w filar kolumnami, stawianymi na piedestałach podkreślających wysokość budowli, w ozdobnym, często w korynckim stylu. Wyraźnie zaakcentowane łuki przejazdów opierano na ozdobnych impostach. Belkowanie wieńczyła attyka. Wolne pola wypełniano reliefami, napisami mówiącymi o przyczynach powstania tego łuku. Na szczycie umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, na cześć której wzniesiono ten łuk.

Przykłady łuków triumfalnych

Starożytne

w Rzymie

Łuk triumfalny Trajana w Ankonie

Na obszarze imperium rzymskiego w

Italii
Galii
Iberii
Grecji
Afryce Północnej
Azji Mniejszej
Lewancie

Nowożytne

Triumfalny wjazd Augusta III do Warszawy przez łuk triumfalny na Krakowskim Przedmieściu w 1734. Po prawej widoczny kościół św. Anny
ZdjęciePaństwoMiastoNazwaData powstaniaUpamiętnienie
Arc de Triomphe du Carrousel, Paris 11 October 2008.jpgFrancjaParyżArc du Carrousel1806dyplomatyczne zwycięstwa Napoleona, m.in. bitwę pod Austerlitz, poddanie Ulm, pokój w Preszburgu i traktaty tylżyckie[2]
2016-02-23 11-21-52 paris.jpgFrancjaParyżŁuk Triumfalny (Arc de Triomphe)1837walczących i poległych za Francję w czasie wojen rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich
GambiaBandżulArch 221996Gambijski zamach stanu w 1994 roku[3]
Puerta de las Granadas (Granada).jpgHiszpaniaGrenadaPuerta de las Granadas1536[4]ślub Karola V Habsburga z Izabelą Portugalską
Puerta de Toledo (Madrid) 01.jpg
(c) Luis García, CC-BY-SA-3.0
HiszpaniaMadrytPuerta de Toledo1827
Arc de Triomf Barcelona 2013.jpgHiszpaniaBarcelonaŁuk Triumfalny w Barcelonie (Arc de Triomf)1888Powstał na Wystawę Światową 1888[5]
Vítězný oblouk - panoramio (1).jpg
(c) Martin Cígler, CC BY-SA 3.0
Korea PółnocnaPjongjangŁuk triumfalny w Pjongjangu1982Postawiony został na cześć Kim Ir Sena za jego wkład w wyzwolenie Korei z rąk Japończyków (zgodnie z oficjalną historią KRLD)[6]
Patuxay, Vientiane, Laos.jpgLaosWientianPatuxai1957–1968
De Rohan Arch, holding the Niche of the Ecce Homo 12.jpgMaltaŻebbuġŁuk De Rohana1798Nadanie praw miejskich miastu (Città Rohan) przez Emmanuel de Rohan-Polduc, Wielki Mistrz Zakonu św. Jana (dekretem z 21 czerwca 1777)[7]
Malta - Fgura-Zabbar - Hompesch Arch 06 ies.jpgMaltaŻabbarBrama Hompescha1801Nadanie praw miejskich miastu (Città Hompesch) przez Ferdinand von Hompesch zu Bolheim, Wielki Mistrz Zakonu św. Jana (14 września 1797)[8]
Wignacourt Arch 2016-05-08.jpgMaltaSanta VeneraŁuk Wignacourta1615 (przebudowana w 2015)
Brandenburgertor SN.jpgNiemcyBerlinBrama Brandenburska1791upamiętnienie Fryderyka II Wielkiego
200807201741 Siegestor München.jpegNiemcyMonachiumSiegestor1843–1850
NiemcyPoczdamTriumphtor1850-51
DVB-1.jpgNiemcyMoguncjaDativius VictorIII w. n.e. (odbudowany w 1978-1981)Ku czci Jowisza
Bramnapoleo2.JPGPolskaŚlesinŁuk Napoleona1811[9][10] lub 1812[11]ku czci Napoleona Bonapartego[9]
Triumphal arch commemorating Prince Joseph Poniatowski in Jabłonna.pngPolskaJabłonnaŁuk triumfalny w Jabłonnie1837[12]upamiętnienie księcia Józefa Poniatowskiego[13]
SPb Narva TriumphalGate 5195.jpgRosjaPetersburgBrama Narwska1834Ku czci rosyjskich pułków gwardii i ich udziału w wojnach z napoleońską Francją
RumuniaBukaresztArcul de Triumf1936Poświęcony jest wszystkim żołnierzom walczącym w barwach Rumunii
Тріумфальна арка.jpgUkrainaKamieniec PodolskiŁuk Triumfalny króla Stanisława Augusta1781Łuk ku czci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
Новгород-Сіверський. Тріумфальна брама.JPGUkrainaNowogród SiewierskiŁuk Katarzyny Wielkiej (Тріумфальна брама в Новгороді-Сіверському)1786Na cześć Katarzyny II
Lwow Cmertarz Orlat Pomnik Chwaly.jpgUkrainaLwówPomnik Chwały1921-1939Na część polskich obrońców miasta Lwowa i Małopolski Wschodniej
Diadalív (7526. számú műemlék).jpgWęgryVácŁuk triumfalny w Vác (Váci diadalív)1764łuk z okazji przyjazdu cesarzowej Marii Teresy
Naples (5914734036).jpgWłochyNeapolŁuk w Castel Nuovo (Arco trionfale del Castel Nuovo)1446-1458[14]Upamiętnienie triumfalnego wejścia króla Ferdynanda I do Neapolu w 1443
20110725 Arco della Pace Milan 5617.jpgWłochyMediolanArco della Pace1815Pokój w Europie po Kongresie wiedeńskim

Ponadto w formie łuków triumfalnych w XVI-XIX wieku wznoszono bramy miejskie (np. w Gdańsku, Zamościu, Weronie, Antwerpii, Paryżu – Porte Saint-Denis w XVII wieku i Porte Saint-Martin).



Przypisy

  1. Margaret Ann Zaho, Imago Triumphalis. The Function and Significance of Triumphal Imagery for Renaissance Italian Rulers, New York: P. Lang, 2004, s. 18, ISBN 0-8204-6235-7, OCLC 50745172.
  2. Arc du Carrousel w Paryżu (pol.). Paryż.pl. [dostęp 2019-11-26].
  3. Arch 22, Banjul (ang.). Access Gambia. [dostęp 2019-11-26].
  4. The Alhambra and Generalife: Pomegranates Gate (ang.). Cicerone Granada. [dostęp 2019-11-26].
  5. Lluis Bosch Pascual: Modernisme and the 1888 Universal Exposition of Barcelona (ang.). W: Historical Lab 1 Bruxelles-Brussels, 22 October 2005-12-19 [on-line]. Reseau Art Noveau Network, 22.10.2005. s. 6. [dostęp 2019-12-01].
  6. Guide to Pyongyang, The People's Korea [dostęp 2022-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2008-09-27].
  7. Zammit 1992 ↓, s. 469-470.
  8. Zammit 1992 ↓, s. 513–514.
  9. a b Kwiatek 2006 ↓, s. 461.
  10. Łęcki 1996 ↓, s. 403.
  11. Maluśkiewicz 1980 ↓, s. 94.
  12. Pałac w Jabłonnie XVIII-wieczny zespół pałacowo-parkowy (pol.). Polska Akademia Nauk, Dom zjazdów i konferencji w Jabłonnie. [dostęp 2019-12-01].
  13. Piotr Łopatkiewicz: Łuk triumfalny w Jabłonnej (pol.). Napoleon.org. [dostęp 2019-12-01].
  14. Alina Payne: Dalmatia and the Mediterranean: Portable Archaeology and the Poetics of Influence. Leiden, Boston: Brill, 2014, s. 433. ISBN 978-90-04-26386-4.

Bibliografia

  • Vincent Zammit: Il-Gran Mastri – Ġabra ta' Tagħrif dwar l-Istorja ta' Malta fi Żmienhom – It-Tieni Volum 1680–1798. Valletta: Valletta Publishing & Promotion Co. Ltd., 1992. (malt.)
  • Jerzy Kwiatek: Polska – Urokliwy świat małych miasteczek. Wyd. 3. Warszawa: Sport i Turystyka MUZA SA, 2006, s. 461, 464. ISBN 83-7319-993-4.
  • Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 403. ISBN 83-7079-589-7.
  • Piotr Maluśkiewicz: Województwo konińskie. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 94-95.

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Triumphal arch commemorating Prince Joseph Poniatowski in Jabłonna.png
Autor: Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY 3.0
Triumphal arch commemorating Prince Joseph Poniatowski in Jabłonna
Arc de Triomphe du Carrousel, Paris 11 October 2008.jpg
Autor: Jess Wood, Licencja: CC BY 2.0
Arc de Triomphe du Carrousel, Paris, France.
Brandenburgertor SN.jpg
Autor: ger1axg, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Brandenburger Tor in Berlin
Patuxay, Vientiane, Laos.jpg
Autor: sluj78 from Bangkok, Thailand, Licencja: CC BY-SA 2.0
Patuxay, was built on the capital's main north-south avenue in the 1960s to celebrate the independence struggle.
Triumphtor Potsdam.jpg
(c) Suse, CC-BY-SA-3.0
Das Triumphtor Potsdam
SPb Narva TriumphalGate 5195.jpg
Autor: Ludvig14, Licencja: CC BY-SA 4.0
To fotografia pomnika kulturowego dziedzictwa w Rosji; numer:
Diadalív (7526. számú műemlék).jpg
Autor: Kontiki, Licencja: CC BY-SA 2.5 hu
Diadalív (Vác, Köztársaság u. (közterület))
De Rohan Arch, holding the Niche of the Ecce Homo 12.jpg
Autor: Continentaleurope, Licencja: CC BY-SA 4.0
This media is about Maltese cultural property with inventory number 02231.
Lwow Cmertarz Orlat Pomnik Chwaly.jpg
Autor: Red 81, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz Orląt, Pomnik Chwały
Vítězný oblouk - panoramio (1).jpg
(c) Martin Cígler, CC BY-SA 3.0
Vítězný oblouk
2016-02-23 11-21-52 paris.jpg
Autor: Thomas Bresson , Licencja: CC BY 4.0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
Bramnapoleo2.JPG
Autor: Matchmielu, Licencja: CC BY-SA 4.0
Łuk Napoleona w Ślesinie
Arc de Triomf Barcelona 2013.jpg
Autor: Felix König, Licencja: CC BY 3.0
The Arc de Triomf, a triumphal arch in Barcelona.
Malta - Fgura-Zabbar - Hompesch Arch 06 ies.jpg
Autor: Frank Vincentz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hompesch Arch at Triq il-Mina ta' Hompesch in Fgura / Triq il-Mina ta' Hompesch in Żabbar, Malta
20110725 Arco della Pace Milan 5617.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC BY-SA 4.0
Arco della Pace w Mediolanie
Puerta de Toledo (Madrid) 01.jpg
(c) Luis García, CC-BY-SA-3.0
South façade of the Puerta de Toledo (Madrid, Spain, 1813–1827). Architect: Antonio López Aguado (1764–1831).
Naples (5914734036).jpg
Autor: Dave & Margie Hill / Kleerup from Centennial, CO, USA, Licencja: CC BY-SA 2.0
The front of the Castel Nuovo (aka Castel Mascio Anglioino). We know where someone spent their decor budget. The castle was begun in 1279. The decor was added in the 15th Century to honor Alphonse V of Aragon (who at that point owned Naples).
DVB-1.jpg
Autor: Kamée, upload von Martin Bahmann, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dativius-Victor-Arc, dated middle of 3rd century, Mogontiacum (Mainz). Facsimile, original remains in the Landesmuseum Mainz.
Puerta de las Granadas (Granada).jpg
Autor: José Luis Filpo Cabana, Licencja: CC BY 4.0
Trazada (ca. 1545-1548) por Pedro Machuca para Carlos I.
Тріумфальна арка.jpg
Autor: Анна Дачковська, Licencja: CC BY-SA 3.0
Тріумфальна арка в Кам’янці-Подільському
Gambia banjul arch22.JPG
(c) Atamari, CC BY-SA 3.0
Arch 22, Triumphbogen in Banjul, Gambia
zwischen dem Independence Drive und dem Banjul-Serekunda-Highway gelegen wurde am 22. Juli 1996 eingeweiht
Arch of Constantine at Night (Rome).jpg
Autor: Livioandronico2013, Licencja: CC BY-SA 4.0
Arch of Constantine at Night (Rome)
Wignacourt Arch 2016-05-08.jpg
Autor: Vendriż, Licencja: CC BY-SA 4.0
Santa Venera-facing side of the Wignacourt Arch (aka. Fleur-de-Lys Gate)
Arch of Traiano-Ancona.jpg
Autor: Beta16, Licencja: CC BY-SA 3.0 it
triumphal arch erected in Ancona to commemorate the roman emperor Trajan