Łukasz Ewangelista

Święty
Łukasz Ewangelista

Ευαγγελιστής Λουκάς

ewangelista, apostoł[1]
Łukasz Malujący ikonę Maryi z Dzieciątkiem
Data i miejsce urodzenia	I wiek Antiochia[2]
Data i miejsce śmierci	80[2] Teby lub Bitynia lub Achaja[2]
Czczony przez	Kościół katolicki, Cerkiew prawosławną
Wspomnienie	18 października (kat.) 31 października i 17 stycznia (praw. według kal. greg.)
Atrybuty	wół, księga, zwój, paleta malarska, papier i kamień
Patron	Hiszpanii, introligatorów, lekarzy chirurgów, malarzy, rzeźbiarzy, grafików, historyków, notariuszy, złotników
Szczególne miejsca kultu	Teby, katedra św. Wita w Pradze, kościół św. Justyny w Padwie

Witraż w kościele św. Jana Chrzciciela, Dry Ridge, Ohio – byk symbolizujący Łukasza Ewangelistę

Miniatura przedstawiająca symbol św. Łukasza Ewangelisty pochodząca z łacińskiego Nowego Testamentu z 1. poł. XIV w. (Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, sygn. I F 30, k. 1r)

Łukasz Ewangelista (gr. Ευαγγελιστής Λουκάς) – współpracownik apostoła Pawła z Tarsu, któremu towarzyszył w wielu podróżach misyjnych. Według tradycji wczesnochrześcijańskiej jest autorem trzeciej Ewangelii, co potwierdzają Ireneusz z Lyonu (ok. 130–ok. 202) i Orygenes (185–254), oraz Dziejów Apostolskich – trzeciej i piątej księgi Nowego Testamentu; święty Kościoła katolickiego i prawosławnego (apostoł^[a])^[1].

Najstarsza wzmianka o św. Łukaszu znajduje się w Liście św. Pawła do Filemona, wers 24. Jest również wymieniany w Liście do Kolosan^[3] i w Drugim liście do Tymoteusza^[4] – obydwu dziełach przypisywanych świętemu Pawłowi. Łukasz nie należał do grona dwunastu apostołów Jezusa.

Życiorys

Tradycja kościelna utożsamia św. Łukasza z autorem Ewangelii Łukasza i Dziejów Apostolskich.

Wedle tradycji zawartej w pismach historyków kościoła i Ojców Kościoła, święty Łukasz pochodził z Antiochii Syryjskiej^[5]. Z zawodu był lekarzem (List do Kolosan IV,14).

Miał przyjąć chrzest podczas drugiej podróży misyjnej św. Pawła Apostoła (ok. 50 r. n.e.) i zostać jego uczniem. Wedle innych przekazów, Łukasz miał już ok. 40 r. być członkiem gminy chrześcijańskiej w Antiochii.^[6] Był razem z Pawłem w Rzymie, Macedonii i Grecji^[7]. Miał być jego najwierniejszym towarzyszem, w Drugim Liście do Tymoteusza, Paweł miał stwierdzić, że tylko Łukasz przy nim pozostał.^[4] Według przekazów św. Łukasz zmarł w Beocji, mając 84 lata. Miejsce jego grobu nie jest znane. Za najbardziej prawdopodobne miejsce pochówku uważa się Efez lub Teby. Jego matka wynajęła apostołom pokój, w którym Łukasz ich podglądał i uczył się od nich. Był lekarzem (Pozdrawia was Łukasz, umiłowany lekarz, Kol 4,14)^[8]. Jako dowód, podzielający tradycyjny pogląd uczeni wskazują, że w pismach tradycyjnie mu przypisywanych występuje wiele specjalistycznych terminów medycznych, występujących również w pismach Hipokratesa czy Galena.^[9]

Późna legenda, której ślady spotykamy po raz pierwszy dopiero około 530 r. w pismach Teodora Lektora mówi, iż św. Łukasz był malarzem ikon. Przypisuje mu się autorstwo wielu ikon, w tym powszechnie czczonego w średniowiecznym Bizancjum obrazu Marii Theotokos, Czarnej Madonny czy wizerunku Matki Boskiej Kostromskiej.

Kult

Relikwie

Relikwie świętego Łukasza znajdują się w Padwie – w kościele pod wezwaniem świętej Justyny, w Pradze – w katedrze świętego Wita oraz w Tebach. Wedle starożytnych przekazów miały one zostać w 357 r. przeniesione do Konstantynopola, następnie przed 1177 r. miały one trafić do Padwy. Na przełomie XX i XXI w. relikwie z Padwy zostały poddane systematycznym badaniom naukowym. Potwierdziły one, że szczątki należały do mężczyzny w podeszłym wieku, zgodnie z przekazami starożytnych prologów do Ewangelii Łukasza. Datowania radiowęglowe szczątków okazały się niejednoznaczne, wyznaczając wiek pomiędzy 72 a 416 r. n.e. , co zgodne jest zarówno z hipotezą o autentyczności, jak i fałszerstwa relikwii w okresie przeniesienia ich do Konstantynopola. Przeprowadzono również badania genetyczne DNA szczątków, porównując je z DNA współczesnych mężczyzn z Grecji, Turcji (Anatolia, okolice Konstantynopola) oraz pogranicza syryjsko-tureckiego, gdzie leżała Antiochia, z której wedle tradycji miał pochodzić Łukasz. Testy porównawcze wskazały, ze najbardziej prawdopodobne jest pochodzenie syryjskie, zgodnie ze starożytna tradycją, chociaż hipotezy fałszerstwa nie można całkowicie wykluczyć.^[10]

Ikonografia

W ikonografii świętego pokazuje się często jako malującego lub piszącego. Rogier van der Weyden przedstawia go na obrazie „Św. Łukasz malujący Madonnę” w czasie portretowania Marii, matki Jezusa.

Atrybutami świętego są: byk, wół, księga, zwój, paleta malarska, papier i kamień. Wół (albo cielę) odnoszą się do Łukasza, gdyż są one zwierzętami ofiarnymi, a Ewangelia Łukasza przypisywana Łukaszowi rozpoczyna się od opowieści o Zachariaszu, ojcu Jana Chrzciciela, który składa ofiarę w Świątyni (por. Łk 1,5–25)^[11]. Wedle tradycji był lekarzem, dlatego często przedstawiany jest w czapce lekarskiej.

Patronat

Święty Łukasz jest patronem Hiszpanii, introligatorów, lekarzy chirurgów, malarzy, rzeźbiarzy, grafików, historyków, notariuszy oraz złotników.

Dzień obchodów

Wspomnienie liturgiczne obchodzone jest w Kościele katolickim 18 października; w Polsce ma rangę święta^[12].

Cerkiew prawosławna wspomina świętego apostoła^[1] i ewangelistę Łukasza dwukrotnie^[13]:

• 18/31 października^[b], tj. 31 października według kalendarza gregoriańskiego,
• 4/17 stycznia, tj. 17 stycznia (Sobór siedemdziesięciu apostołów).

Zobacz też

• Dzień św. Łukasza
• Ewangelia Łukasza
• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• Łukasz (imię)
• siedemdziesięciu dwóch
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Biografia Łukasza Ewangelisty podstawie źródeł wczesnochrześcijańskich