Łuskowiec (ptak)

Łuskowiec
Pinicola enucleator[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec (Kanada)
Ilustracja
Samica (Kanada)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

łuszczakowate

Podrodzina

łuskacze

Plemię

Pyrrhulini

Rodzaj

Pinicola[2]
Vieillot, 1808

Gatunek

łuskowiec

Synonimy
  • Loxia enucleator Linnaeus, 1758
  • Loxia leucura Statius Müller, 1776[3]
  • Pinicola rubra Vieillot[3]
  • Corythus enucleator kamtschathensis Dybowski, 1883[3]
Podgatunki
  • P. e. enucleator (Linnaeus, 1758)
  • P. e. pacata Bangs, 1913
  • P. e. kamtschatkensis (Dybowski, 1883)
  • P. e. sakhalinensis Buturlin, 1915
  • P. e. flammula Homeyer, 1880
  • P. e. carlottae A.C. Brooks, 1922
  • P. e. montana Ridgway, 1898
  • P. e. californica Price, 1897
  • P. e. leucura (Statius Müller, 1776)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     występuje przez cały rok

     tylko poza sezonem lęgowym

Łuskowiec[5], łuskowiec zwyczajny (Pinicola enucleator) – gatunek niewielkiego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae), zamieszkujący północną Europę od Norwegii po Ural, Syberię po Kamczatkę oraz północną i zachodnią część Ameryki Północnej z południową granicą na południowym zachodzie USA (Kalifornia i Nowy Meksyk). W Polsce dawniej pojawiał się nieregularnie i niekiedy zimował (obserwowany od października do marca), obecnie sporadycznie zalatuje[6]. Nie jest zagrożony.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Loxia enucleator, a jako miejsce typowe wskazał Szwecję[7][3][8]. Obecnie gatunek umieszczany jest w monotypowym rodzaju Pinicola[5][9]. Wyróżnia się 8[9] lub 9[8] podgatunków P. enucleator.

Podgatunki i zasięg występowania

Poszczególne podgatunki zamieszkują[8][9]:

Ewolucja

Zapis kopalny potwierdza jego istnienie już w plejstocenie. Gatunek był wtedy rozpowszechniony w Europie; jego skamieniałości odkryto w Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Austrii, we Włoszech i na Węgrzech. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku[10].

Morfologia

Samiec
Cechy gatunku
Ptak wielkości szpaka. Występuje dymorfizm płciowy. Upierzenie samca głównie czerwonawe, pokrywy podogonowe szare. U samicy upierzenie główne żółtawe, występują białe paski pokrywowe i białe krawędzie lotek III rzędu[11].
Wymiary średnie
  • Długość ciała ok. 18,5–25,5 cm[8]
  • Masa ciała: 42–77 g[8]

Ekologia

Jaja z kolekcji muzealnej
Biotop
Łuskowce gniazdują wyłącznie w starych, pierwotnych borach, w których prócz drzew iglastych występują także drzewa owocowe. Podczas zimowania przebywają wszędzie tam, gdzie znajdują się drzewa owocowe (preferują jarzębinę), również w pobliżu siedlisk ludzkich i na drogach[11].
Gniazdo
Na drzewie, przeważnie świerku. Pary gniazdują osobno[11]. Zbudowane jest z mchów, gałązek, źdźbeł traw i porostów; wyściełane jest miękkimi trawami, korzonkami. Zwykle umieszczone 1,5–7,6 m nad ziemią[12].
Jaja
Zniesienie liczy od 2 do 5 jaj. Wymiary średnie: 24,9 na 17,5 mm (P. e. montana). Inkubacja trwa 13–14 dni, wysiaduje jedynie samica[12].
Pożywienie
Nasiona, pędy, pąki brzóz i świerków, jagody, borówki i inne owoce[11].

Status i ochrona

IUCN uznaje łuskowca za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność światowej populacji w 2004 szacowano na ponad 4 miliony osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[4].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[13]. Ostatni nalot łuskowców w Polsce (stan z 2016) miał miejsce zimą na przełomie 2012 i 2013; najwięcej osobników (14) zaobserwowano w lutym 2013 pod Giżyckiem. W XIX wieku odnotowano 19 nalotów, w XX wieku – mimo większej aktywności ornitologicznej w terenie – jedynie 12[11].

Zobacz też

Przypisy

  1. Pinicola enucleator, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. Pinicola, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] [dostęp 2013-02-17] (ang.).
  3. a b c d D. Lepage: Pine Grosbeak Pinicola enucleator. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-05]. (ang.).
  4. a b BirdLife International, Pinicola enucleator, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-05] (ang.).
  5. a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię Pyrrhulini Vigors, 1825 (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-23].
  6. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 766. ISBN 83-919626-1-X.
  7. K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 171 (łac.).
  8. a b c d e Clement, P.: Pine Grosbeak (Pinicola enucleator). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)].
  9. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-27]. (ang.).
  10. Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.). 
  11. a b c d e Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 308. ISBN 978-83-7845-983-5.
  12. a b Hal H. Harrison, Mada Harrison: A Field Guide to Western Birds' Nests: Of 520 Species Found Breeding in the United States West of the Mississippi River. Houghton Mifflin Harcourt, 2001, s. 235. ISBN 978-0-618-16437-0.
  13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Pinicola-enucleator-001B.jpg
Autor: mdf, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pine Grosbeak, Algonquin Provincial Park, 2007 December
Pine grosbeak17g.jpg
Autor: 72426950scott z angielskiej Wikipedii; derivative creator is Papa Lima Whiskey; since Papa Lima Whiskey as the derivative creator (from a public domain original work) may choose the manner of attribution, Papa Lima Whiskey chooses for the work to be attributed to "Wikipedia users 72426950scott and Papa Lima Whiskey", Licencja: CC BY-SA 3.0
Pine Grosbeak (Pinicola enucleator)
PinicolaEnucleatorIUCN.svg
Autor: SanoAK: Alexander Kürthy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Distribution map of Pine Grosbeak Pinicola enucleator according to IUCN version 2021.3 (Compiled by: BirdLife International and Handbook of the Birds of the World (2018) 2018.); key:
Legend: Extant, resident (#008000), Extant, non-breeding (#007FFF)
Pinicola-enucleator-002.jpg
Autor: Mdf, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pine Grosbeak (female) -- Algonquin Provincial Park -- 2007 December