Łyntupy

Łyntupy

Kościół św. Andrzeja Apostoła
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Wysokość	209 m n.p.m.
Populacja (2010) • liczba ludności	1600[1]
Nr kierunkowy	2155
Kod pocztowy	211 870
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Łyntupy
55°03′N 26°19′E/55,050000 26,316667
Portal Białoruś

Łyntupy (biał. Лынтупы) – wieś na Białorusi w rejonie postawskim obwodu witebskiego, położone przy granicy z Litwą 49 km od Postaw, 1,6 tys. mieszkańców (2010). Centrum administracyjne sielsowietu Łyntupy.

Za II RP siedziba wiejskiej gminy Łyntupy.

Nazwa miejscowości

Nazwa „Łyntupy” została utworzona od nazwy rzeki Łyntupki. Bałtowie i Finowie dosłownie tłumaczą tę nazwę jako „ptak raka”. Według Józefa Byhowca, nazwa taka mogła być nadana tylko w czasie pobytu na terytorium Białorusi, Bałtów (IV-IX w.).

Historia

Pierwsza pisemna wzmianka o Łyntupach pochodzi z 1385, kiedy leżały w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1459 wojewoda wileński Andrzej Dołgirdowicz ufundował drewniany kościół św. Andrzeja. Według reformy administracyjno-terytorialnej (1565-1566) Łyntupy stały się częścią powiatu oszmiańskiego w województwie wileńskim. Jako pierwsi właściciele majątku Łyntupy wymieniani są Hylzenowie^[2].

Według inwentarza, od 1591 Łyntupy składały się z obszaru i dwóch ulic – „Do młyna” i „Do wsi Sudowska”, było 28 dymów. Majątek dworski składał się ze starego domu z sześcioma pokojami i z budynków gospodarczych. W drugiej połowie XVII wieku jako właściciel majątku figuruje cześnik oszmiański i szambelan króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Daniel Buczyński, po którym dobra łyntupskie dziedziczy jego syn Maurycy.

Prywatne miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego^[3].

W wyniku III rozbioru Polski (1795) Łyntupy stały się częścią Imperium Rosyjskiego, a od 9 września 1801 leżały w powiecie zawilejskim w guberni wileńskiej. Podczas powstania listopadowego 5 maja 1831 roku do miasteczka weszły oddziały powstańców, skąd udały się do powiatu oszmiańskiego. W 1843 Łyntupy stały się siedzibą powiatu święciańskiego. W 1864 roku majątek kupuje Jerzy Biszewski herbu Abdank, petersburski adwokat. Majątek odziedziczyli dwaj synowie Józef i Edward, jednak ten drugi wcześnie zmarł. Józef był właścicielem majątku do 1939 roku.

W 1885 roku w Łyntupach było 13 dworów, kościół, synagoga, szkoła (otwarta w 1866), hospicjum, 3 kramy, karczma, odbywały się targi. W 1897 wybudowano linię kolejową Wilno-Połock. Pod koniec XIX wieku majątek Łyntupy stanowiły wioski Szudowce, Kaznodzieiszki, Pozhliki, Peszkowce i zaścianki Stukavshchyzna, Jawneliszki, Venter, Bałduk, Sienkiszki lub Balduchok, Trabuciszki, Ignaciszki (wszystkie z nich należały do społeczności wiejskiej Łyntupy). Przez miasteczko przechodziła linia kolei wąskotorowej Nowe Święciany – Głębokie.

W 1904 roku pracę rozpoczęła destylarnia. W 1908 na miejscu starego, drewnianego kościoła zbudowano murowany. W 1909 w Łyntupach otwarto szkołę publiczną. Podczas I wojny światowej w 1915 przez miasto przechodziła linia frontu.

Zgodnie z traktatem pokojowym z Rygi (1921) Łyntupy stały się częścią II Rzeczypospolitej Polskiej, jako siedziba gminy w powiecie święciańskim. Miejscowa szkoła została zreorganizowana w pre-gimnazjum. W 1937 w mieście były 194 domy.

W 1939 Łyntupy znalazły się w granicach Białoruskiej SRR, w powiecie postawskim. Od czerwca 1941 do 8 lipca 1944 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką. W 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla Żydów. Do 22 grudnia 1942 roku zabito około 250 osób.

W 1967 r. osadzie nadano statut osiedla typu miejskiego. 8 kwietnia 2004 rozwiązano radę wiejską Łyntupy (posiłkowy sowiet), zamiast tego powstał sielsowiet Łyntupy (Łyntupy nie są jego częścią, ale jest tu siedziba). 28 lutego 2011 oficjalnie zatwierdzono herb i flagę miasta.

Demografia

• XVI wiek: 1591 – 150 osób.
• XIX wiek: 1866 – 477 osób, w tym 406 katolików, 50 żydów, 11 prawosławnych, 6 ewangelików, 4 mahometan, 1885 – 214 osób, 1897 – 685 osób.
• XX wiek: 1975 – 2000 osób, 1989 – 2100 osób, 1997 – 2200 osób.
• XXI wiek: 2004 – 1800 osób, 2006 – 1800 osób, 2008 r. – 1800, 2009 – 1609 osób. (Census)

Wieża w parku

Infrastruktura

W Łyntupach prowadzone są apteka, szpital, stacja weterynaryjna, dwa przedszkola, gorzelnia, leśniczówka, posterunek policji, 5 sklepów, sauna, stacja pogodowa, ATC, Filia Banku Oszczędności, spółka zależna PMC-21, straż pożarna, poczta, stacja benzynowa, stolarnia, jadalnia, szkoła średnia, biblioteka.

Znajduje się tu stacja kolejowa Łyntupy, położona na linii Królewszczyzna - Łyntupy.

Gospodarka

W miejscowości istnieje przemysł spożywczy. Znajduje się tu stacja pogodowa oraz punkty odprawy celnej Łyntupy-1 i 2.

Zabytki

• Historyczna zabudowa (koniec XIX – początek XX w., fragmenty)
• Kościół św. Andrzeja Apostoła (1908 – 1914)
• Cmentarz katolicki (połowa XIX w.)
• Zespół dworsko-parkowy Biszewskich (początek XX wieku)
• Gorzelnia (XIX/XX w.)
• Na północny zachód od Łyntup znajdują się kurhany Bałtów z X-XI wieku.
• W szkole znajduje się muzeum „Białoruski Dom” (otwarte w 1992 staraniom M. Nechaeva).

Pałac Biszewskich

Pałac został wzniesiony w 1907 roku przez Józefa Biszewskiego według projektu architekta Tadeusza Rostworowskiego. Pałac rozgrabiono podczas I wojny światowej i ucierpiał na skutek pożaru w 1919 roku. Później nie został odbudowany. Po II wojnie światowej mieściła się w nim szkoła średnia. Obecnie jest w rękach prywatnych. Wokoło pałacu założono park z rzadkimi okazami drzew i 3 stawami.

Parafia rzymskokatolicka

Parafia w Łuczaju powstała pod koniec XV w., kiedy wojewoda wileński Andrzej Dołgirdowicz wybudował drewnianą świątynię. Obecny kościół św. Andrzeja Apostoła wzniesiony został w latach 1908-1914. Parafia leży w dekanacie postawskim diecezji witebskiej.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Łyntupy w radzima.org
• Łyntupy w globus.tut.by (biał.)
• Łyntupy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 851 .