Ścigacze okrętów podwodnych projektu 912M

Ścigacze okrętów podwodnych projektu 912M

(c) MBM z polskiej Wikipedii, CC BY 3.0 ORP „Wytrwały” na Zatoce Gdańskiej.
Kraj budowy	Polska
Użytkownicy	Marynarka Wojenna
Stocznia	SMW w Gdyni
Wejście do służby	1970–1972
Wycofanie	2003–2004
Zbudowane okręty	8
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	212 t standardowa 235 t pełna
Długość	41,26 m
Szerokość	6,29 m
Zanurzenie	1,95 m
Napęd	2 silniki wysokoprężne 40DM o mocy 2200 KM, 2 śruby
Prędkość	24 węzły
Zasięg	658 Mm przy 12 w
Załoga	27
Uzbrojenie	4 x 30 mm plot AK-230 (2xII) 12-24 bg 4 miny (możliwość)

Ścigacze okrętów podwodnych projektu 912M – seria polskich 8 ścigaczy okrętów podwodnych z okresu po II wojnie światowej, wersja pochodna okrętów patrolowych projektu 912. Określano je też jako typ Groźny od pierwszego okrętu, a w kodzie NATO były oznaczone jako 'Obluze Mod.'. Zbudowano je na początku lat 70. XX wieku w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, służyły w Marynarce Wojennej do 2004 roku.

Historia

W związku ze starzeniem się dużych ścigaczy okrętów podwodnych proj. 122bis ('Kronstadt'), Marynarka Wojenna planowała wymienić je na nowe jednostki do zwalczania okrętów podwodnych. Początkowo – od końca lat 50. planowano budowę małych fregat (de facto korwet), następnie w latach 60. – budowę dużych ścigaczy o silnym uzbrojeniu, w kierowane torpedy ZOP i wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych. Plany te jednak były zbyt ambitne i mimo prac projektowych, nie doprowadziły w ówczesnych warunkach ekonomiczno-politycznych do budowy żadnych większych jednostek (systemy uzbrojenia i wyposażenia musiałyby być sprowadzane z ZSRR). Dlatego ostatecznie, jako rozwiązanie tymczasowe, zdecydowano zaadaptować konstrukcję opracowanego wcześniej okrętu patrolowego projektu 912 do stworzenia ścigacza okrętów podwodnych projekt 912M^[1].

Dwa polskie ścigacze okrętów podwodnych proj. 912M

Projekt opracowano w CKBO-2 w Gdyni^[2]. Mimo początkowych planów poważnego przekonstruowania okrętów, zmiany w konstrukcji miały charakter kompromisowy i nie były duże. Główną zmianą stała się zmiana kształtu nadbudówki, polepszająca nieco kąt ostrzału dziobowej armaty (przednia jej ściana stała się prosta i lekko nachylona). Przeprojektowano nieco pomieszczenia i ciągi komunikacyjne. Jedyną zmianą istotniej wpływającą na możliwości bojowe było dodanie radaru kierowania ogniem artylerii MR-104 (planowano wyposażenie w te radary także okrętów patrolowych, które jednak ich ostatecznie nie otrzymały)^[1]. Radar ten, na niskim maszcie pośrodku długości okrętów, pozwalał na szybkie odróżnienie obu typów. W kodzie NATO bazowy projekt 912 był oznaczony jako 'Obluze' (Obłuże), a projekt 912M jako 'Obluze Mod.' (Obłuże zmodyfikowany).

Z przyczyn ekonomicznych ścigacze okrętów podwodnych proj. 912M pozostały podstawowymi okrętami ZOP polskiej Marynarki Wojennej przez kolejne 30 lat, uzupełnionymi w latach 80. tylko przez jedną korwetę projektu 620 i przybrzeżne kutry ZOP proj. 918. Miały one jednak bardzo ograniczone możliwości w zakresie zwalczania okrętów podwodnych, dysponując jedynie 12 – maksymalnie 24 grawitacyjnymi bombami głębinowymi i przestarzałą stację hydrolokacyjną MG-11M / Tamir-11M (wywodzącą się z końca lat 40.). Były przy tym jednymi z ostatnich budowanych na świecie ścigaczy okrętów podwodnych – w tym okresie większość krajów budowała już większe i skuteczniejsze korwety, uzbrojone w torpedy kierowane i wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych i klasyczne ścigacze okrętów podwodnych były już w zasadzie przestarzałe w momencie wejścia do służby^[2]. Niektórzy autorzy określają je jako "najbardziej kontrowersyjne jednostki w powojennej (do 1995) historii Marynarki Wojennej"^[2].

Budowę serii 8 okrętów rozpoczęto w 1969.

Służba

Okręty weszły do służby w latach 1970-1972, zastępując ścigacze proj. 122bis w 11. Dywizjonie Ścigaczy 9 Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu. Podczas swojej służby, ścigacze projektu 912M przepłynęły łącznie ponad 600.000 mil morskich, spędzając w morzu 6500 dni i ok. 3000 razy prowadząc ćwiczebne ataki bombami głębinowymi^[1]. W czerwcu 1975 roku sześć okrętów proj. 912M uczestniczyło w ćwiczeniach o kryptonimie Posejdon-75^[3]. W dniach 4–26 maja 1983 roku sześć okrętów proj. 912M wzięło udział w wielkich ćwiczeniach sił Marynarki Wojennej o kryptonimie Reda-83^[4].

Dwa pierwsze okręty wycofano 10 października 2003, a pozostałe sześć – 6 lipca 2004.

Krytyka

Jarosław Ciślak, autor książki „Polska Marynarka Wojenna 1995” napisał tak: „[…] W ten sposób PMW otrzymała osiem, chyba najbardziej kontrowersyjnych okrętów w swojej powojennej historii. Już z chwilą wcielenia były tylko okrętami patrolowymi, a na wyrost nazwano je dużymi ścigaczami okrętów podwodnych (uwaga: właściwie okręty sklasyfikowano jako „okręt zwalczania okrętów podwodnych – mały”) i obarczono taką rolą.”. Trudno nie zgodzić się w powyższym cytatem. Okręt wyposażony w przestarzałą stację hydroakustyczną i uzbrojony w grawitacyjne bomby głębinowe mógł wykonywać zadania poszukiwania i atakowania okrętów podwodnych tylko w ograniczonym zakresie. Warto zwrócić uwagę, że doskonale wiedziano o tym już na etapie adaptacji projektu i w przeznaczeniu napisano m.in.: „grupowe poszukiwanie i zwalczanie okrętów podwodnych”. Zatem, okręty miały działać w grupach po cztery, co zwiększało szanse na znalezienie i utrzymanie kontaktu z zanurzonym okrętem podwodnym i atakowanie go z naprowadzania. Co więcej, należy podkreślić, że powyższe zadanie nie było zapisane jako pierwsze, lecz jako drugie. Pierwszym było „pełnienie służby dozorowej na wodach terytorialnych” i właśnie to głównie realizowały polskie ścigacze, będąc „wołami roboczymi” polskiej floty i pozostając w cieniu jednostek uderzeniowych.

W rzeczywistości jednostki te miały przesłużyć jako okręty ZOP tylko półtorej dekady, do czasu wcielenie nowych dozorowców. Fiasko programu, w ramach którego zbudowano jedynie ORP "Kaszub" skłoniło decydentów do utrzymywania ścigaczy jako trzon sił ZOP niemal trzy razy dłużej niż to pierwotnie zakładano.

Dane taktyczno-techniczne

• uzbrojenie:
  • dwie podwójne armaty AK-230 kalibru 30 mm (2xII), 2000 nabojów
  • 12 bomb głębinowych B-1, zrzucanych z dwóch podpokładowych zrzutni i 12 dodatkowych bomb zrzucanych ze zrzutni na pokładzie głównym.
  • 4 miny morskie AMD-1000 lub dalsze 6 bomb głębinowych mocowanych do 2 torów minowych

Przypisy

Bibliografia

• Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
• Robert Rochowicz: Historia "912-ek" – patrolowców i ścigaczy w: Morza, Statki i Okręty nr 5/2004.
• Robert Rochowicz. Ostatnia parada MW PRL. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5-6 (204), 2021. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Robert Rochowicz. Reda-83 – kiedyś to były ćwiczenia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8 (1999), 2020. Magnum-X. ISSN 1426-529X.