Ścigacze okrętów podwodnych projektu 912M

Ścigacze okrętów podwodnych projektu 912M

ORP „Wytrwały” na Zatoce Gdańskiej.
Kraj budowy

 Polska

Użytkownicy

 Marynarka Wojenna

Stocznia

SMW w Gdyni

Wejście do służby

19701972

Wycofanie

20032004

Zbudowane okręty

8

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

212 t standardowa
235 t pełna

Długość

41,26 m

Szerokość

6,29 m

Zanurzenie

1,95 m

Napęd

2 silniki wysokoprężne 40DM o mocy 2200 KM, 2 śruby

Prędkość

24 węzły

Zasięg

658 Mm przy 12 w

Załoga

27

Uzbrojenie

4 x 30 mm plot AK-230 (2xII)
12-24 bg
4 miny (możliwość)

Ścigacze okrętów podwodnych projektu 912M – seria polskich 8 ścigaczy okrętów podwodnych z okresu po II wojnie światowej, wersja pochodna okrętów patrolowych projektu 912. Określano je też jako typ Groźny od pierwszego okrętu, a w kodzie NATO były oznaczone jako 'Obluze Mod.'. Zbudowano je na początku lat 70. XX wieku w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, służyły w Marynarce Wojennej do 2004 roku.

Historia

W związku ze starzeniem się dużych ścigaczy okrętów podwodnych proj. 122bis ('Kronstadt'), Marynarka Wojenna planowała wymienić je na nowe jednostki do zwalczania okrętów podwodnych. Początkowo – od końca lat 50. planowano budowę małych fregat (de facto korwet), następnie w latach 60. – budowę dużych ścigaczy o silnym uzbrojeniu, w kierowane torpedy ZOP i wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych. Plany te jednak były zbyt ambitne i mimo prac projektowych, nie doprowadziły w ówczesnych warunkach ekonomiczno-politycznych do budowy żadnych większych jednostek (systemy uzbrojenia i wyposażenia musiałyby być sprowadzane z ZSRR). Dlatego ostatecznie, jako rozwiązanie tymczasowe, zdecydowano zaadaptować konstrukcję opracowanego wcześniej okrętu patrolowego projektu 912 do stworzenia ścigacza okrętów podwodnych projekt 912M[1].

Dwa polskie ścigacze okrętów podwodnych proj. 912M

Projekt opracowano w CKBO-2 w Gdyni[2]. Mimo początkowych planów poważnego przekonstruowania okrętów, zmiany w konstrukcji miały charakter kompromisowy i nie były duże. Główną zmianą stała się zmiana kształtu nadbudówki, polepszająca nieco kąt ostrzału dziobowej armaty (przednia jej ściana stała się prosta i lekko nachylona). Przeprojektowano nieco pomieszczenia i ciągi komunikacyjne. Jedyną zmianą istotniej wpływającą na możliwości bojowe było dodanie radaru kierowania ogniem artylerii MR-104 (planowano wyposażenie w te radary także okrętów patrolowych, które jednak ich ostatecznie nie otrzymały)[1]. Radar ten, na niskim maszcie pośrodku długości okrętów, pozwalał na szybkie odróżnienie obu typów. W kodzie NATO bazowy projekt 912 był oznaczony jako 'Obluze' (Obłuże), a projekt 912M jako 'Obluze Mod.' (Obłuże zmodyfikowany).

Z przyczyn ekonomicznych ścigacze okrętów podwodnych proj. 912M pozostały podstawowymi okrętami ZOP polskiej Marynarki Wojennej przez kolejne 30 lat, uzupełnionymi w latach 80. tylko przez jedną korwetę projektu 620 i przybrzeżne kutry ZOP proj. 918. Miały one jednak bardzo ograniczone możliwości w zakresie zwalczania okrętów podwodnych, dysponując jedynie 12 – maksymalnie 24 grawitacyjnymi bombami głębinowymi i przestarzałą stację hydrolokacyjną MG-11M / Tamir-11M (wywodzącą się z końca lat 40.). Były przy tym jednymi z ostatnich budowanych na świecie ścigaczy okrętów podwodnych – w tym okresie większość krajów budowała już większe i skuteczniejsze korwety, uzbrojone w torpedy kierowane i wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych i klasyczne ścigacze okrętów podwodnych były już w zasadzie przestarzałe w momencie wejścia do służby[2]. Niektórzy autorzy określają je jako "najbardziej kontrowersyjne jednostki w powojennej (do 1995) historii Marynarki Wojennej"[2].

Budowę serii 8 okrętów rozpoczęto w 1969.

Nazwaznak burtowypołożenie stępkiwodowaniepodniesienie banderywycofanie
Groźny35103. 02. 196915. 04. 196908. 02. 197006. 07. 2004
Wytrwały35203. 01. 196912. 06. 196908. 02. 197006. 07. 2004
Zręczny35315. 12. 196915. 04. 197030. 12. 197006. 07. 2004
Zwinny35411. 04. 197012. 06. 197030. 12. 197006. 07. 2004
Zwrotny35529. 06. 197021. 01. 197104. 07. 197110. 10. 2003
Zawzięty35620. 10. 197005. 05. 197110. 10. 197106. 07. 2004
Nieugięty35728. 07. 197120. 12. 197107. 07. 197210. 10. 2003
Czujny35805. 11. 197125. 03. 197230. 09. 197206. 07. 2004

Służba

Okręty weszły do służby w latach 1970-1972, zastępując ścigacze proj. 122bis w 11. Dywizjonie Ścigaczy 9 Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu. Podczas swojej służby, ścigacze projektu 912M przepłynęły łącznie ponad 600.000 mil morskich, spędzając w morzu 6500 dni i ok. 3000 razy prowadząc ćwiczebne ataki bombami głębinowymi[1]. W czerwcu 1975 roku sześć okrętów proj. 912M uczestniczyło w ćwiczeniach o kryptonimie Posejdon-75[3]. W dniach 4–26 maja 1983 roku sześć okrętów proj. 912M wzięło udział w wielkich ćwiczeniach sił Marynarki Wojennej o kryptonimie Reda-83[4].

Dwa pierwsze okręty wycofano 10 października 2003, a pozostałe sześć – 6 lipca 2004.

Krytyka

Jarosław Ciślak, autor książki „Polska Marynarka Wojenna 1995” napisał tak: „[…] W ten sposób PMW otrzymała osiem, chyba najbardziej kontrowersyjnych okrętów w swojej powojennej historii. Już z chwilą wcielenia były tylko okrętami patrolowymi, a na wyrost nazwano je dużymi ścigaczami okrętów podwodnych (uwaga: właściwie okręty sklasyfikowano jako „okręt zwalczania okrętów podwodnych – mały”) i obarczono taką rolą.”. Trudno nie zgodzić się w powyższym cytatem. Okręt wyposażony w przestarzałą stację hydroakustyczną i uzbrojony w grawitacyjne bomby głębinowe mógł wykonywać zadania poszukiwania i atakowania okrętów podwodnych tylko w ograniczonym zakresie. Warto zwrócić uwagę, że doskonale wiedziano o tym już na etapie adaptacji projektu i w przeznaczeniu napisano m.in.: „grupowe poszukiwanie i zwalczanie okrętów podwodnych”. Zatem, okręty miały działać w grupach po cztery, co zwiększało szanse na znalezienie i utrzymanie kontaktu z zanurzonym okrętem podwodnym i atakowanie go z naprowadzania. Co więcej, należy podkreślić, że powyższe zadanie nie było zapisane jako pierwsze, lecz jako drugie. Pierwszym było „pełnienie służby dozorowej na wodach terytorialnych” i właśnie to głównie realizowały polskie ścigacze, będąc „wołami roboczymi” polskiej floty i pozostając w cieniu jednostek uderzeniowych.

W rzeczywistości jednostki te miały przesłużyć jako okręty ZOP tylko półtorej dekady, do czasu wcielenie nowych dozorowców. Fiasko programu, w ramach którego zbudowano jedynie ORP "Kaszub" skłoniło decydentów do utrzymywania ścigaczy jako trzon sił ZOP niemal trzy razy dłużej niż to pierwotnie zakładano.

Dane taktyczno-techniczne

  • uzbrojenie:
    • dwie podwójne armaty AK-230 kalibru 30 mm (2xII), 2000 nabojów
    • 12 bomb głębinowych B-1, zrzucanych z dwóch podpokładowych zrzutni i 12 dodatkowych bomb zrzucanych ze zrzutni na pokładzie głównym.
    • 4 miny morskie AMD-1000 lub dalsze 6 bomb głębinowych mocowanych do 2 torów minowych

Przypisy

  1. a b c R. Rochowicz, op.cit., s.42-46
  2. a b c J. Ciślak, op.cit., s.82-84
  3. Rochowicz 2021 ↓, s. 29.
  4. Rochowicz 2020 ↓, s. 45-46.

Bibliografia

  • Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
  • Robert Rochowicz: Historia "912-ek" – patrolowców i ścigaczy w: Morza, Statki i Okręty nr 5/2004.
  • Robert Rochowicz. Ostatnia parada MW PRL. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5-6 (204), 2021. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Reda-83 – kiedyś to były ćwiczenia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8 (1999), 2020. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 

Media użyte na tej stronie

POL Marynarka Wojenna.svg
Orzeł Marynarki Wojennej RP
Naval Ensign of Poland.svg
Bandera wojenna Rzeczypospolitej Polskiej. Oparta na Image:Flag of Poland (state).svg. Zgodnie z decyzją podjętą w tym głosowaniu, symboliczne użycie polskiej flagi/godła powinno być oparte o uproszczone kolory HTML: white (#ffffff) i crimson (#dc143c).
Polskie scigacze op proj.912M.jpg
Dwa polskie ścigacze okrętów podwodnych proj. 912M
ORP Wytrwaly.jpg
(c) MBM z polskiej Wikipedii, CC BY 3.0
ORP "Wytrwały" na wodach Zatoki Gdańskiej