Śląsk (prowincja)

Prowincja Śląsk
Provinz Schlesien
1742/1815-1918
1938-1941
Flaga
Godło Śląska
FlagaGodło
Położenie Śląska
Stolica

Wrocław

Powierzchnia
 • całkowita


40 319 km²

Liczba ludności (1939)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


4 868 764[1]
120,75 osób/km²

Podział śląska między Prusy i monarchię habsburską

1742

Data likwidacji

1941

Prowincja Śląsk (niem. Provinz Schlesien) – prowincja Prus powstała po kongresie wiedeńskim i istniejąca w latach 1815–1919 i 1938-1941. Jej stolicą był Wrocław (niem. Breslau). Po przegraniu przez Niemcy II wojny światowej niemal całe terytorium, na którym leżała prowincja, należy do Polski, natomiast już od 1920 fragmenty prowincji znalazły się w granicach Czechosłowacji (Ziemia hulczyńska) i Polski (województwo śląskie).

Prowincja śląska powstała w wyniku reformy administracyjnej państwa pruskiego, przeprowadzonej w obliczu zmian terytorialnych po wojnach napoleońskich i kongresie wiedeńskim. Po przejęciu przez Prusy północnej części Królestwa Saksonii część zajętych ziem obejmujących Górne Łużyce przyłączono do śląskiej jednostki administracyjnej, która objęła wówczas Lubań (niem. Lauban), Görlitz, Rothenburg, aż po Hoyerswerdę. Poza jej granicami znalazły się jednak, leżące już wcześniej w granicach Prus, północne ziemie śląskie – Krosno (dawne księstwo krośnieńskie), Sulechów i Świebodzin.

W niemieckiej tradycji granice prowincji śląskiej utrwaliły się jako tradycyjne granice Śląska, podczas gdy w polskiej – opartej o pierwotne granice diecezji wrocławskiej – jego zachodni kraniec wyznacza Kwisa, a ziemie przyłączone w 1815 r. postrzega się jako część historycznych Łużyc[2]. Różnice te przyczyniają się do różnych sporów.

Historia

Górny Śląsk i część Dolnego na mapie z 1746 r.

Po wojnach śląskich teren Śląska został podzielony (ostatecznie w 1763 r.) pomiędzy Królestwo Prus i Monarchię Habsburgów (bardziej szczegółowo określając, pomiędzy wchodzące w skład Monarchii Habsburgów Królestwo Czech). Do państwa Hohenzollernów włączono większą część Śląska, zwany czasem Śląskiem Pruskim. Przy Habsburgach pozostały południowe fragmenty dawniejszych księstwa nyskiego, karniowskiego oraz opawskiego, a także niemal całe Księstwo Cieszyńskie. Habsburgowie stracili również należącą do Kr. Czech ziemię kłodzką, włączoną administracyjnie do pruskiego Śląska.

Kr. Prus zdobyte terytorium nazwało Prowincją Śląską i w 1741 r. podzieliło na 2 departamenty kameralne ze stolicami we Wrocławiu (Śląsk Górny i tzw. Średni, 32 powiaty) i Głogowie (Śląsk Dolny, 16 powiatów). Granice dawnych księstw i powiatów pozostały w większości przypadków bez zmian, chociaż niektóre mniejsze jednostki wcielano do większych. Z trzech małych powiatów Nowogród, Przewóz i Żagań utworzono jeden duży w Żaganiu, z powiatów Prudnik, Biała i Głogówek jeden w Prudniku (choć początkowo stolica znajdowała się w Głogówku). Z powiatów Toszek i Gliwice powstał „podwójny” Toszek-Gliwice. Z dawnych wolnych państw stanowych swą rangę utrzymały tylko Bytom, Milicz i Pszczyna, stając się stolicami nowo utworzonych powiatów.

Do pruskiego Śląska należały 4 enklawy – w Brandenburgii wokół Świebodzina oraz na Łużycach – wsie Kromlau, Jämlitz i Tschernitz, wieś Lieskau oraz wieś Bloischdorf. Liczne enklawy występowały wewnątrz Śląska – w granicach powiatów znajdowały się ziemie z innych, niekoniecznie sąsiednich powiatów.

W 1741 r. wolne państwo stanowe Żmigród zostało podniesione do rangi księstwa. W 1793 r., po II rozbiorze Polski, do Prowincji Śląskiej włączono ziemię wschowską, przez 450 lat położoną w granicach Polski. Dwa lata później z części zachodniej Małopolski powstały dwa kolejne powiaty – pilicki i siewierski, które przyłączono jako Nowy Śląsk. Nabytki te odpadły już w 1807, najpierw na rzecz Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego (tzw. Kongresowego). W 1809 r. Francuzi przenieśli siedzibę departamentu kameralnego z Głogowa do Legnicy z uwagi na jej bardziej centralne położenie.

Największe zmiany przyniósł rok 1815. Na Kongresie Wiedeńskim ustalono, że północne rejony Królestwa Saksonii zaanektuje Królestwo Prus. Tereny te, historycznie należące do Górnych Łużyc, włączono do nowo utworzonej prowincji Śląsk (Provinz Schlesien). Były to trzy powiaty – Zgorzelec, Lubań i Rózbork (Rothenburg). W 1825 r. po raz kolejny przesunięto administracyjną granicę Śląska na zachód – o około 50 kilometrów. Był to wąski i długi pas łużyckiego powiatu Hoyerswerda, otoczony z trzech stron Saksonią. Władca rozszerzył terytorium prowincji o nowe obszary, powiększając Śląsk[3].

Prowincja Śląsk w roku 1905

Enklawę Świebodzina włączono do Brandenburgii (w 1815), podobnie jak wspomniane 3 mniejsze enklawy. Chcąc wyrównać północną granicę prowincji przesunięto ją bliżej Odry, włączając do niej fragmenty Brandenburgii – Czerwieńsk (Rothenburg) i Nietków (Polnisch Nettkow). Przydzielono je do powiatu zielonogórskiego, podobnie jak kolejny nabytek – wieś Drzonów.

W miejsce dawnych departamentów wprowadzono rejencje (Regierungsbezirk), które dzieliły się na powiaty. Na początku utworzono 4 rejencje: legnicką (13 powiatów), wrocławską (14), dzierżoniowską (11) i opolską (14). Dzierżoniowską w 1820 zlikwidowano i podzielono między rejencję wrocławską i legnicką. Do rejencji opolskiej włączono tereny dawnego księstwa nyskiego oraz niektóre inne ziemie, należące wcześniej do Dolnego Śląska (Kluczbork, Byczyna). Hrabstwo kłodzkie, posiadające do tej pory dużą samodzielność administracyjną, włączono do rejencji wrocławskiej. Tak ukształtowane rejencje pozostały w niemal niezmienionych granicach aż do 1945.

Wraz z reformą administracyjną zlikwidowano większość enklaw. W 1818 r. ze wschodniej części powiatu Racibórz, ziemi wodzisławskiej, żorskiej oraz południowych fragmentów powiatu gliwickiego utworzono powiat Rybnik. Z większych powiatów wykrojono mniejsze, samodzielne – np. Kamienna Góra, Świerzawa, Wałbrzych. Powstało też kilka całkowicie nowych – Lubań, Ziębice, Złotoryja-Chojnów. W 1820 powiat Kluczbork przeniesiono z rejencji wrocławskiej do opolskiej. Po reformach w rejencji wrocławskiej były 22 powiaty, w legnickiej 19, a w opolskiej 16. Powierzchnie były podobne – 13600, 13500 oraz 13200 kilometrów kwadratowych. Równolegle oprócz oficjalnych nazw stosowano też nazwy zwyczajowe – Śląsk Dolny na rejencję legnicką, Śląsk Średni lub Środkowy na wrocławską (Mittelschlesien) i Śląsk Górny na opolską[4].

W późniejszych dekadach doszło już tylko do niewielkich zmian wewnętrznych. W 1855 powstał powiat Nowa Ruda, w 1873 r. powiaty Katowice, Tarnowskie Góry i Zabrze. Na przełomie XIX i XX wieku miastami wydzielonymi (powiatami grodzkimi) były: Wrocław, Legnica, Opole, Zgorzelec, Bytom, Królewska Huta, Katowice i Świdnica. Największym powiatem był opolski (1424 km²), najmniejszym Królewska Huta (6 km²), jednak gęściej zaludnionym od opolskiego.

Podział administracyjny

Mapa prowincji śląskiej z 1905 r.

Przez większość czasu prowincja Śląsk podzielona była na rejencje: legnicką, wrocławską, opolską. W początkowych latach (1815-1820) istniała także zachodnia rejencja z ośrodkiem w Reichenbach. W 1816 r. do rejencji dzierżoniowskiej (później wrocławskiej) włączono hrabstwo kłodzkie[5]. Podział ten istniał w praktycznie niezmienionej formie aż do końca I wojny światowej[6]. W 1919 r. została rozdzielona na dwie prowincje: Dolny i Górny Śląsk. W 1938 r. obie prowincje ponownie połączono, ale w 1941 r. znowu dokonano podziału. W czasie II wojny światowej utworzono dodatkowo rejencję katowicką, a rejencja opolska objęła anektowane tereny powiatów Blachownia i Zawiercie z województwa kieleckiego II Rzeczypospolitej.

Podział administracyjny w roku 1910

Rejencja wrocławska

(niem. Regierungsbezirk Breslau)

Powiaty miejskie

  1. Breslau (Wrocław)
  2. Brieg (Brzeg)
  3. Schweidnitz (Świdnica)

Powiaty ziemskie

  1. Breslau (Wrocław)
  2. Brieg (Brzeg)
  3. Frankenstein (Ząbkowice Śląskie)
  4. Glatz (Kłodzko)
  5. Groß Wartenberg (Syców)
  6. Guhrau (Góra)
  7. Habelschwerdt (Bystrzyca Kłodzka)
  8. Militsch (Milicz)
  9. Münsterberg (Ziębice)
  1. Namslau (Namysłów)
  2. Neumarkt (Środa Śląska)
  3. Neurode (Nowa Ruda)
  4. Nimptsch (Niemcza)
  5. Oels (Oleśnica)
  6. Ohlau (Oława)
  7. Reichenbach (Dzierżoniów)
  8. Schweidnitz (Świdnica)
  9. Steinau (Ścinawa)
  10. Strehlen (Strzelin)
  11. Striegau (Strzegom)
  12. Trebnitz (Trzebnica)
  13. Waldenburg (Wałbrzych)
  14. Wohlau (Wołów)

Rejencja legnicka

(niem. Regierungsbezirk Liegnitz)

Powiaty miejskie

  1. Görlitz (Zgorzelec)
  2. Liegnitz (Legnica)

Powiaty ziemskie

  1. Bolkenhain (Bolków)
  2. Bunzlau (Bolesławiec)
  3. Freystadt (Kożuchów)
  4. Glogau (Głógów)
  5. Goldberg-Haynau (Złotoryja-Chojnów)
  6. Görlitz (Zgorzelec)
  7. Grünberg (Zielona Góra)
  8. Hirschberg (Jelenia Góra)
  1. Hoyerswerda (Wojerecy)
  2. Jauer (Jawor)
  3. Landeshut (Kamienna Góra)
  4. Lauban (Lubań)
  5. Liegnitz (Legnica)
  6. Löwenberg (Lwówek Śląski)
  7. Lüben (Lubin)
  8. Rothenburg
  9. Sagan (Żagań)
  10. Schönau (Świerzawa)
  11. Sprottau (Szprotawa)

Rejencja opolska

(niem. Regierungsbezirk Oppeln)

Powiaty miejskie

  1. Beuthen (Bytom)
  2. Gleiwitz (Gliwice)
  3. Kattowitz (Katowice)
  4. Königshütte (Królewska Huta)
  5. Oppeln (Opole)
  6. Ratibor (Racibórz)

Powiaty ziemskie

  1. Beuthen O.S. (Bytom)
  2. Cosel (Koźle)
  3. Falkenberg O.S. (Niemodlin)
  4. Groß Strehlitz (Strzelce Opolskie)
  5. Grottkau (Grodków)
  1. Kattowitz (Katowice)
  2. Kreuzburg (Kluczbork)
  3. Leobschütz (Głubczyce)
  4. Lublinitz (Lubliniec)
  5. Neiße (Nysa)
  6. Neustadt O.S. (Prudnik)
  7. Oppeln (Opole)
  8. Pleß (Pszczyna)
  9. Ratibor (Racibórz)
  10. Rosenberg O.S. (Olesno)
  11. Rybnik (Rybnik)
  12. Beuthen-Tarnowitz (Tarnowskie Góry)
  13. Tost-Gleiwitz (Toszek-Gliwice)
  14. Zabrze / Hindenburg

Nadprezydenci prowincji

Ludność

1817[7]1849[7]1939[8]
Regierungsbezirk Breslau510 6171 174 6791 970 856
Regierungsbezirk Liegnitz499 788921 0021 316 588
Regierungsbezirk Reichenbach465 575
Regierungsbezirk Oppeln516 618965 9121 350 202
Regierungsbezirk Kattowitz2 824 415
Razem1 992 5983 061 5937 462 061

W początkach XIX wieku Śląsk Pruski zamieszkiwali Niemcy, Polacy, Czesi, Morawianie, Łużyczanie i Żydzi. Georg Hassel podaje szczegółowe dane dot. struktury narodowościowej (Nationalverschiedenheit) całej prowincji i poszczególnych rejencji w swojej pracy z 1823 roku:

Struktura etniczna (Nationalverschiedenheit) Śląska Pruskiego w latach ok. 1800-1825
Grupa etnicznawg Georga Hassela[9]%wg S. Platera[10]%wg T. Ładogórskiego[11]%
Niemcy1 561 57075,61 550 00070,51 303 30074,6
Polacy444 00021,5600 00027,3401 90023,0
Łużyczanie24 5001,230 0001,49000,1
Czesi55000,332 6001,9
Morawianie12 0000,6
Żydzi16 9160,820 0000,989000,5
Łącznieok. 2,1 miliona100ok. 2,2 miliona100ok. 1,8 miliona100

W grudniu 1939 roku ludność prowincji Śląsk wynosiła 7 462 061, co przy powierzchni 47 597 km² daje 156,8 mieszkańca na km²[8].

Narodowość i język ludności rejencji katowickiej w 1940 roku[12]
Narodowość
niemieckapolskaśląskażydowskainneczeska
1 089 600931 121157 05788 746393946 877
47,02%40,18%6,78%3,83%0,17%2,02%
Język
niemieckipolskiśląskiżydowskiinneczeski
897 8121 007 014288 44583 624412830 312
38,74%43,45%12,45%3,61%0,18%1,57%

Wykaz miast (stan na 1 grudnia 1905)

HerbMiastoNazwa niem. 1905Ludność 1905Rejencja 1905Powiat 1905Obecna lokacja
Herb wroclaw.svgWrocławBreslau470 904wrocławskaWrocław-Miasto (Breslau-Stadt)Polska
Wappen Goerlitz vector.svgZgorzelec (+Zgorzelec)Görlitz83 766legnickaZgorzelec-Miasto (Görlitz-Stadt)Niemcy Polska
Koenigshuette Wappen.pngKrólewska Huta (miasto od 1869)Königshütte66 042opolskaKrólewska Huta-Miasto (Königshütte-Stadt)Polska
POL Gliwice COA.svgGliwiceGleiwitz61 326opolskaGliwice-Miasto (Gleiwitz-Stadt)Polska
POL Bytom COA.svgBytomBeuthen60 273opolskaBytom-Miasto (Beuthen-Stadt)Polska
POL Legnica COA.svgLegnicaLiegnitz59 749legnickaLegnica-Miasto (Liegnitz-Stadt)Polska
POL Zabrze COA.svgZabrze (miasto od 1922)Zabrze[13]55 634opolskazabrski (Zabrze)[13]Polska
Katowice Herb.svgKatowice (miasto od 1865)Kattowitz35 772opolskaKatowice-Miasto (Kattowitz-Stadt)Polska
POL Racibórz COA.svgRacibórzRatibor32 690opolskaRacibórz-Miasto (Ratibor-Stadt)Polska
POL Opole COA.svgOpoleOppeln30 765opolskaOpole-Miasto (Oppeln-Stadt)Polska
POL Świdnica COA.svgŚwidnicaSchweidnitz30 540wrocławskaŚwidnica-Miasto (Schweidnitz-Stadt)Polska
POL Brzeg COA.svgBrzegBrieg27 486wrocławskaBrzeg-Miasto (Brieg-Stadt)Polska
POL Nysa COA.svgNysaNeisse25 390opolskaNysa-Miasto (Neisse-Stadt)Polska
POL Zielona Góra COA.svgZielona GóraGrünberg21 630legnickazielonogórski (Grünberg)Polska
POL Prudnik COA.svgPrudnikNeustadt20 190opolskaprudnicki (Neustadt)Polska
POL Bielawa COA.svgBielawa (miasto od 1924)Langenbielau19 666wrocławskadzierżoniowski (Reichenbach)Polska
POL Jelenia Góra COA 1.svgJelenia GóraHirschberg19 317legnickajeleniogórski (Hirschberg)Polska
POL Wałbrzych COA.svgWałbrzychWaldenburg16 435wrocławskawałbrzyski (Waldenburg)Polska
POL Kłodzko COA 1.svgKłodzkoGlatz16 052wrocławskakłodzki (Glatz)Polska
POL Dzierżoniów COA.svgDzierżoniówReichenbach in Eulengebirge15 984wrocławskadzierżoniowski (Reichenbach)Polska
POL Mysłowice COA.svgMysłowice (miasto od 1861)Myslowitz15 838opolskakatowicki (Kattowitz-Land)Polska
POL Bolesławiec COA.svgBolesławiecBunzlau15 782legnickabolesławiecki (Bunzlau)Polska
POL Lubań COA.svgLubańLauban14 624legnickalubański (Lauban)Polska
POL Żagań COA.svgŻagańSagan14 208legnickażagański (Sagan)Polska
POL Strzegom COA.svgStrzegomStriegau13 427wrocławskastrzegomski (Striegau)Polska
POL Jawor COA.svgJaworJauer13 307legnickajaworski (Jauer)Polska
POL Kamienna Góra COA.svgKamienna GóraLandeshut13 125legnickakamiennogórski (Landeshut)Polska
POL Nowa Sól COA.svgNowa SólNeusalz13 002legnickakożuchowski (Freystadt)Polska
Herb TarnowskieGory.svgTarnowskie GóryTarnowitz12 721opolskatarnogórski (Tarnowitz)Polska
POL Głubczyce COA.svgGłubczyceLeobschütz12 700opolskagłubczycki (Leobschütz)Polska
POL Oleśnica COA.svgOleśnicaOels10 944wrocławskaoleśnicki (Oels)Polska
POL Kluczbork COA.svgKluczborkKreuzburg12 700opolskakluczborski (Kreuzburg)Polska
POL Boguszów (dzielnica Boguszowa-Gorców) COS.jpgBoguszówGottesberg10 536wrocławskawałbrzyski (Waldenburg)Polska
POL Rybnik COA.svgRybnikRybnik10 445opolskarybnicki (Rybnik)Polska
POL Chojnów COA.svgChojnówHaynau10 119legnickazłotoryjsko-chojnowski (Goldberg-Haynau)Polska
POL Świebodzice COA.svgŚwiebodziceFreiburg9606wrocławskaświdnicki (Schweidnitz)Polska
POL Oława COA.svgOławaOhlau9233wrocławskaoławski (Ohlau)Polska
POL Strzelin COA.svgStrzelinStrehlen8999wrocławskastrzeliński (Strehlen)Polska
POL Głuchołazy COA.svgGłuchołazyZiegenhals8673opolskanyski (Neisse-Land)Polska
POL Ziębice COA.svgZiębiceMünsterberg8475wrocławskaziębicki (Münsterberg)Polska
POL Ząbkowice Śląskie COA.svgZąbkowice ŚląskieFrankenstein8404wrocławskaząbkowicki (Frankenstein)Polska
POL Szprotawa COA.svgSzprotawaSprottau7900legnickaszprotawski (Sprottau)Polska
POL Mikołów COA.svgMikołówNikolai7720opolskapszczyński (Pleß)Polska
POL Koźle COA.svgKoźleKosel7499opolskakozielski (Cosel)Polska
POL Nowa Ruda COA.svgNowa RudaNeurode7298wrocławskanoworudzki (Neurode)Polska
POL Głogówek COA.svgGłogówekOberglogau7010opolskaprudnicki (Neustadt)Polska
POL Trzebnica COA.svgTrzebnicaTrebnitz6853wrocławskatrzebnicki (Trebnitz)Polska
POL Złotoryja COA.svgZłotoryjaGoldberg6804legnickazłotoryjsko-chojnowski (Goldberg-Haynau)Polska
POL Lubin COA.svgLubinLüben6568legnickalubiński (Lüben)Polska
POL Namysłów COA.svgNamysłówNamslau6183wrocławskanamysłowski (Namslau)Polska
POL Paczków COA.svgPaczkówPatschkau6153opolskanyski (Neisse-Land)Polska
POL Lwówek Śląski COA.svgLwówek ŚląskiLöwenberg5682legnickalwówecki (Löwenberg)Polska
POL Kowary COA.svgKowarySchmiedeberg5675legnickajeleniogórski (Hirschberg)Polska
POL Strzelce Opolskie COA.svgStrzelce OpolskieGroß Strehlitz5656opolskastrzelecki (Groß Strehlitz)Polska
Brochow herb.svgBrochów (miasto od 1939)Brockau5487wrocławskawrocławski (Breslau-Land)Polska
POL Wołów COA.svgWołówWohlau5311wrocławskawołowski (Wohlau)Polska
POL Olesno COA (do 2019).svgOlesnoRosenberg5222opolskaoleski (Rosenberg)Polska
POL Pszczyna COA.svgPszczynaPleß5190opolskapszczyński (Pleß)Polska
Wappen Hoyerswerda.PNGWojerecyHoyerswerda5136legnickawojerecki (Hoyerswerda)Niemcy
POL Środa Śląska COA.svgŚroda ŚląskaNeumarkt5118wrocławskaśredzki (Neumarkt)Polska
POL Mieroszów COA.svgMieroszówFriedland in Niederschlesien4947wrocławskawałbrzyski (Waldenburg)Polska
POL Lubawka COA.svgLubawkaLiebau4892legnickakamiennogórski (Landeshut)Polska
POL Pyskowice COA.svgPyskowicePeiskretscham4865opolskatoszecko-gliwicki (Tost-Gleiwitz)Polska
POL Góra COA.svgGóraGuhrau4798wrocławskagórowski (Guhrau)Polska
POL Kożuchów COA.svgKożuchówFreystadt4675legnickakożuchowski (Freystadt)Polska
POL Żory COA.svgŻorySohrau4642opolskarybnicki (Rybnik)Polska
POL Grodków COA.svgGrodkówGrottkau4537opolskagrodkowski (Grottkau)Polska
POL Bierutów COA.svgBierutówBernstadt4480wrocławskaoleśnicki (Oels)Polska
POL Ścinawa COA.svgŚcinawaSteinau an der Oder4337wrocławskaścinawski (Steinau)Polska
POL Chocianów COA.svgChocianów (miasto od 1895)Kotzenau4118legnickalubiński (Lüben)Polska
Wappen Bad Muskau.pngMużaków (+Łęknica[14])Muskau4077legnickaróżbarski (Rothenburg)Niemcy
(Polska[14])
POL Cieplice Śląskie Zdrój COA.svgCieplice Śląskie-Zdrój (miasto od 1935)Warmbrunn4077legnickajeleniogórski (Hirschberg)Polska
POL Kietrz COA.svgKietrzKatscher4026opolskagłubczycki (Leobschütz)Polska
POL Bolków COA.svgBolkówBolkenhain3959legnickabolkowski (Bolkenhain)Polska
POL Milicz COA.svgMiliczMilitsch3692wrocławskamilicki (Militsch)Polska
POL Lubliniec COA.svgLubliniecLublinitz3656opolskalubliniecki (Lublinitz)Polska
POL Otmuchów COA.svgOtmuchówOttmachau3650opolskagrodkowski (Grottkau)Polska
POL Wołczyn COA.svgWołczynKonstadt3561opolskakluczborski (Kreuzburg)Polska
POL Lądek-Zdrój COA.svgLądek-ZdrójLandeck3481wrocławskabystrzycki (Habelschwerdt)Polska
POL Lewin Brzeski COA.svgLewin BrzeskiLöwen3450wrocławskabrzeski (Brieg-Land)Polska
POL Gryfów Śląski COA.svgGryfów ŚląskiGreiffenberg3415legnickalwówecki (Löwenberg)Polska
POL Żmigród COA.svgŻmigródTrachenberg3361wrocławskamilicki (Militsch)Polska
POL Krapkowice COA.svgKrapkowiceKrappitz3230opolskaopolski (Oppeln-Land)Polska
POL Duszniki-Zdrój COA.svgDuszniki-ZdrójReinerz3139wrocławskakłodzki (Glatz)Polska
POL Wodzisław Śląski COA.svgWodzisław ŚląskiLoslau3126opolskarybnicki (Rybnik)Polska
POL Bytom Odrzański COA.svgBytom OdrzańskiBeuthen an der Oder3706legnickakożuchowski (Freystadt)Polska
Hlučín znak.pngHulczynHultschin2942opolskaraciborski (Ratibor)Czechy
POL Międzylesie COA.svgMiędzylesieMittelwalde2932wrocławskabystrzycki (Habelschwerdt)Polska
POL Kąty Wrocławskie COA.svgKąty WrocławskieKanth2914wrocławskaśredzki (Neumarkt)Polska
POL Dobrodzień COA.svgDobrodzieńGuttentag2884opolskalubliniecki (Lublinitz)Polska
POL Przemków COA.svgPrzemkówPrimkenau2850legnickaszprotawski (Sprottau)Polska
POL Biała COA.svgBiałaZülz2816opolskaprudnicki (Neustadt)Polska
POL Baborów COA.svgBaborówBauerwitz2771opolskagłubczycki (Leobschütz)Polska
POL Radków COA.svgRadkówWünschelburg2769wrocławskanoworudzki (Neurode)Polska
POL Zawidów COA.svgZawidówSeidenberg2707legnickalubański (Lauban)Polska
POL Mirsk COA.svgMirskFriedeberg2644legnickalwówecki (Löwenberg)Polska
Wappen Ruhland.pngRolanyRuhland2476legnickawojerecki (Hoyerswerda)Niemcy
POL Leśna COA.svgLeśnaMarklissa2466legnickalubański (Lauban)Polska
POL Toszek COA.svgToszekTost2414opolskatoszecko-gliwicki (Tost-Gleiwitz)Polska
POL Wiązów COA.svgWiązówWansen2355wrocławskaoławski (Ohlau)Polska
POL Twardogóra COA.svgTwardogóraFestenberg2338wrocławskasycowski (Groß Wartenberg)Polska
POL Byczyna COA.svgByczynaPitschen2306opolskakluczborski (Kreuzburg)Polska
POL Syców COA.svgSycówGroß Wartenberg2299wrocławskasycowski (Groß Wartenberg)Polska
POL gmina Sobotka COA.svgSobótkaZobten2280wrocławskaświdnicki (Schweidnitz)Polska
Wappen Niesky (Sachsen).svgNiska (miasto od 1935)Niesky2218legnickaróżbarski (Rothenburg)Niemcy
POL Niemcza COA.svgNiemczaNimptsch2216wrocławskaniemczański (Nimptsch)Polska
POL Ujazd COA.svgUjazdUjest2214opolskastrzelecki (Groß Strehlitz)Polska
POL COA PsiePole1.pngPsie Pole (miasto do 1928)Hundsfeld2168wrocławskaoleśnicki (Oels)Polska
POL Niemodlin COA.svgNiemodlinFalkenberg2158opolskaniemodliński (Falkenberg)Polska
POL Bieruń COA.svgBieruń (miasto od 1865)Berun2145opolskapszczyński (Pleß)Polska
Wappen wittichenau.pngKulówWittichenau2087legnickawojerecki (Hoyerswerda)Niemcy
Reichenbach-OL-Wappen.pngRychbachReichenbach in Oberlausitz2085legnickazgorzelecki (Görlitz)Niemcy
POL Korfantów COA.svgKorfantów (miasto od 1867)Friedland in Oberschlesien2074opolskaniemodliński (Falkenberg)Polska
POL Prochowice COA.svgProchowiceParchwitz2069legnickalegnicki (Liegnitz-Land)Polska
POL Złoty Stok COA.svgZłoty StokReichenstein2064wrocławskaząbkowicki (Frankenstein)Polska
POL Miasteczko Śląskie COA.svgMiasteczko Śląskie (miasto od 1866)Georgenberg2040opolskatarnogórski (Tarnowitz)Polska
POL Nowogrodziec COA.svgNowogrodziecNaumburg am Queis1954legnickabolesławiecki (Bunzlau)Polska
POL Wąsosz COA.svgWąsoszHerrnstadt1864wrocławskagórowski (Guhrau)Polska
POL Leśnica COA.svgLeśnicaLeschnitz1830opolskastrzelecki (Groß Strehlitz)Polska
POL gmina Wińsko COA.svgWińskoWinzig1814wrocławskawołowski (Wohlau)Polska
POL Prusice COA alt.svgPrusicePrausnitz1805wrocławskamilicki (Militsch)Polska
Wappen Weisswasser.svgBiała Woda (miasto od 1935)Weißwasser1779legnickaróżbarski (Rothenburg)Niemcy
POL gmina Chełmsko Śląskie (1945-1954) COA.jpgChełmsko ŚląskieSchömberg1716legnickakamiennogórski (Landeshut)Polska
POL Świerzawa COA.svgŚwierzawaSchönau an der Katzbach1706legnickaświerzawski (Schönau)Polska
POL Polkowice past 1945 COA.svgPolkowicePolkwitz1654legnickagłogowski (Glogau)Polska
POL Lubomierz COA.svgLubomierzLiebenthal1624legnickalwówecki (Löwenberg)Polska
POL Nowe Miasteczko COA.svgNowe MiasteczkoNeustädtel1418legnickakożuchowski (Freystadt)Polska
POL Woźniki COA.svgWoźniki (miasto od 1858)Woischnik1411opolskalubliniecki (Lublinitz)Polska
POL Przewóz COA.svgPrzewózPriebus1394legnickażagański (Sagan)Polska
POL gmina Lewin Kłodzki COA.svgLewin KłodzkiHummelstadt1346wrocławskakłodzki (Glatz)Polska
Herb Uraz.jpgUrazAuras1345wrocławskawołowski (Wohlau)Polska
POL Rudna COA.svgRudnaRaudten1337wrocławskaścinawski (Steinau)Polska
POL Bardo COA.svgBardoWartha1312wrocławskaząbkowicki (Frankenstein)Polska
POL gmina Sulików COA.jpgSulikówSchönberg1302legnickalubański (Lauban)Polska
POL Brzeg Dolny COA.svgBrzeg DolnyDyhernfurth1294wrocławskawołowski (Wohlau)Polska
Wappen rothenburg ol.pngRóżbarkRothenburg in Oberlausitz1263legnickaróżbarski (Rothenburg)Niemcy
POL Międzybórz COA.svgMiędzybórzNeumittelwalde1229wrocławskasycowski (Groß Wartenberg)Polska
POL Srebrna Góra (woj dolnośląskie) COA.gifSrebrna GóraSilberberg1125wrocławskaząbkowicki (Frankenstein)Polska
POL Chobienia COA.svgChobieniaKöben an der Oder1114wrocławskaścinawski (Steinau)Polska
POL Gorzów Śląski COA.svgGorzów ŚląskiLandsberg1107opolskaoleski (Rosenberg)Polska
POL Czerwieńsk COA.svgCzerwieńskRothenburg an der Oder1104legnickazielonogórski (Grünberg)Polska
POL Wleń COA.svgWleńLähn1104legnickalwówecki (Löwenberg)Polska
POL Sułów (woj dolnośląskie) COA.gifSułówSulau1085wrocławskamilicki (Militsch)Polska
POL gmina Rychtal COA.svgRychtalReichthal1083wrocławskanamysłowski (Namslau)Polska
POL Sośnicowice COA.svgSośnicowice (miasto od 1853)Kieferstädtel961opolskatoszecko-gliwicki (Tost-Gleiwitz)Polska
POL Skorogoszcz COA.svgSkorogoszczSchurgast949opolskaniemodliński (Falkenberg)Polska
POL Otyń COA.svgOtyńDeutsch Wartenberg820legnickazielonogórski (Grünberg)Polska
POL Nowogród Bobrzański COA.svgNowogród BobrzańskiNaumburg am Bober804legnickażagański (Sagan)Polska
POL Sława COA.svgSławaSchlawa766legnickakożuchowski (Freystadt)Polska
Wappen Carlsmarkt.jpgKarłowice (miasto do 18??)Karlsmarkt728wrocławskabrzeski (Brieg-Land)Polska
POL gmina Dobroszyce COA.svgDobroszyce (miasto do 1928)Juliusburg715wrocławskaoleśnicki (Oels)Polska
POL village Dobromierz COA.svgDobromierzHohenfriedeberg706legnickabolkowski (Bolkenhain)Polska
Coat of arms Czernina gora.svgCzerninaTschirnau686wrocławskagórowski (Guhrau)Polska
POL Lubiąż COA.svgLubiąż (miasto do 1844)Leubus675wrocławskawołowski (Wohlau)Polska
Strupina.svgStrupinaStroppen631wrocławskatrzebnicki (Trebnitz)Polska
POL gmina Cieszków COA.svgCieszków (miasto do 1843)Freyhan565wrocławskamilicki (Militsch)Polska
POL Bolesławów (województwo dolnośląskie) COA.svgBolesławów (miasto do 1892)Wilhelmsthal552wrocławskabystrzycki (Habelschwerdt)Polska
POL Miedzianka (woj dolnośląskie) COA.jpgMiedziankaKupferberg507legnickaświerzawski (Schönau)Polska

Miasta

Wrocław, 1890-1900
Zgorzelec, ok. 1905

Największe miasta prowincji na przełomie XIX i XX wieku:

miastopop. 1900pop. 1910rejencja2014
1.Wrocław422 709512 105[15]wrocławskaPolska
2.Görlitz/Zgorzelec80 93185 806[16]legnickaNiemcy/Polska
3.Królewska Huta57 91972 641[17]opolskaPolska
4.Bytom51 40467 718[18]opolskaPolska
5.Gliwice52 36266 981[19]opolskaPolska
6.Legnica54 88266 620[20]legnickaPolska
7.Katowice31 73843 173[21]opolskaPolska
8.Racibórz25 25038 424[22]opolskaPolska
9.Opole30 11233 907[23]opolskaPolska
10.Świdnica28 43931 329[24]wrocławskaPolska

Zobacz też

Przypisy

  1. Preußische Provinz Schlesien. [dostęp 2015-04-18]. (niem.).
  2. W tym przypadku rozszerzenie terytorium Śląska było sztuczne, gdyż zostały do niego włączone obszary czysto łużyckie, które ze Śląskiem nie miały historycznie nic wspólnego. Było to czysto administracyjne rozszerzenie zakresu terytorialnego pojęcia Śląsk – cytat za: R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7, s. 30.
  3. R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7, s. 30, „włączono obszary czysto łużyckie”.
  4. A. Scheer, Zmiany granic Śląska na przestrzeni wieków, Świdnica 2002, s. 36.
  5. Marek Czapliński: Historia Śląska. Wrocław: 2002, s. 254. ISBN 83-229-2213-2.
  6. Jedyną dodatkową zmianą było przeniesienie okręgów Neisse i Grottkau do rejencji opolskiej.
  7. a b Stefi Jersch-Wenzel, Die Juden als Bestandteil der oberschlesischen Bevölkreung in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, tabela 1, s. 194.
  8. a b Helmut Neubach, Die Verwaltung Schlesiens zwischen 1848 und 1945, s. 936.
  9. Georg Hassel: Statistischer Umriß der sämmtlichen europäischen und der vornehmsten außereuropäischen Staaten, in Hinsicht ihrer Entwickelung, Größe, Volksmenge, Finanz- und Militärverfassung, tabellarisch dargestellt – Erster Heft – Welcher die beiden großen Mächte Österreich und Preußen und den Deutschen Staatenbund darstellt. Weimar: Verlag des Geographischen Instituts, 1823, s. 33–34.
  10. Stanisław Plater: Jeografia wschodniey części Europy, czyli opis krajów przez wielorakie narody sławiańskie zamieszkanych obeymujący Prussy, Xięztwo Poznańskie, Szląsk Pruski, Gallicyą, Rzeczpospolitę Krakowską, Królestwo Polskie i Litwę. Wrocław: Wilhelm Bogumił Korn, 1825, s. 60.
  11. Tadeusz Ładogórski: Ludność w: Historia Śląska tom II: 1763-1850 część 1:1763-1806. Wrocław: pod redakcją W. Długoborskiego, 1966, s. 150.
  12. M. Błaszczak-Wacławik, W. Błasiak, T. Nawrocki Górny Śląsk szczególny przypadek kulturowy, Warszawa 1990, s. 63.
  13. a b Od 1915 Hindenburg.
  14. a b Łęknica była częścią Mużakowa jedynie w latach 1940–1945.
  15. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-03] (niem.).
  16. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-03] (niem.).
  17. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (niem.).
  18. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-25] (niem.).
  19. Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Gleiwitz, verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-07-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-08].
  20. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-03] (niem.).
  21. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-14] (niem.).
  22. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-07] (niem.).
  23. Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-15].
  24. Informationsseite – DENIC eG, verwaltungsgeschichte.de [dostęp 2018-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-21] (niem.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Herb Uraz.jpg
Oryginalny, zgodny z historycznym, herb polskiej wsi Uraz
Wappen Carlsmarkt.jpg
Wappen von Carlsmarkt (Karlsmarkt) in Niederschlesien um 1870 nach Clericus.
German Empire - Prussia - Silesia (1871).svg
Autor: Milenioscuro, Licencja: CC BY-SA 3.0
Locator map of Silesia (Prussia) in the German Empire
POL village Dobromierz COA.svg
Village Dobromierz coat of arms
POL Opole COA.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
POL Bolesławów (województwo dolnośląskie) COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Nysa COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
POL Lądek-Zdrój COA.svg
Herb Lądka-Zdroju
Provnice of Silesia, Kingdom of Prussia, 1905, Administrative Map.png
Autor: Qqerim, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Polska: Mapa administracyjna prowincji Śląsk w Królestwie Prus, stan na rok 1905 (Administrative map of Province of Silesia in the Kingdom of Prussia as of 1905)
POL gmina Sulików COA.jpg
Herb gminy Sulików.
Hlučín znak.png
Znak města Hlučín
POL gmina Sobotka COA.svg
Herb gminy Sobótka
POL Rudna COA.svg
Herb Rudnej Rudnej w województwie dolnośląskim. Ten sam herb posiada wieś oraz gmina.
Flagge Preußen - Provinz Schlesien.svg
Flag of the Prussian province of Silesia; also later flag of Lower Silesia; Ratio (2:3). Flag adopted 22nd October 1882, readopted only for Lower Silesia 1920, abolished 1935.
POL gmina Chełmsko Śląskie (1945-1954) COA.jpg
Herb historycznej gminy Chełmsko Śląskie.
POL Sułów (woj dolnośląskie) COA.gif
Herb Sułowa (powiat milicki)
Coat of Arms of Silesia.svg
Autor: Glasshouse, Licencja: CC BY-SA 3.0
Coat of Arms of the Prussian Province of Silesia
Wappen Preußische Provinzen - Schlesien.png
Coat of arms of the Prussian province of Silesia
POL Mysłowice COA.svg
Autor: JacekGo, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Herb miasta Mysłowice w Polsce
Koenigshuette Wappen.png
Herb miasta Königshütte (Chorzów) od 1868 do 1922 r.
Wappen Niesky (Sachsen).svg
Coat of arms of the town Niesky in Saxony, Germany.
Brochow herb.svg
herb Brochowa (osiedla we Wrocławiu)
POL Polkowice past 1945 COA.svg
Autor: Finono, Licencja: CC BY-SA 4.0
Przedwojenny herb Polkowic
POL Złotoryja COA.svg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
POL Brzeg COA.svg
Herb gminy miasta Brzeg
Industrieausstellung Goerlitz3.jpg
Industrie- und Gewerbeausstellung 1905 in Görlitz, im Hintergrund die Oberlausitzer Ruhmeshalle
POL COA PsiePole1.png
Autor: Tomasz Steifer, Licencja: CC BY 2.5
CoA Psie Pole, z datą/with year.
POL Chobienia COA.svg
Historyczny herb Chobieni, używany zarówno dla miejscowości jak i historycznej gminy Chobienia istniejącej w 1945-1954
Schlesien 1905.png
Historical map of Schlesien