Ślaz dziki

Ślaz dziki

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	ślazowce
Rodzina	ślazowate
Rodzaj	ślaz
Gatunek	ślaz dziki
Nazwa systematyczna
Malva sylvestris L. Sp. pl. 2:689. 1753[3]
Synonimy
Malva mauritiana L. M. sylvestris var. incanescens Griseb. M. sylvestris var. mauritiana (L.) Boiss[4].

Kwiatostan

© Traumrune / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0

Liście i kwiat

Owoce

Ślaz dziki (Malva sylvestris L.), czasami nazywany także ślazem leśnym – gatunek rośliny należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). W gwarach ludowych ślaz dziki nazywany jest: ślazik, ślazówka, malwa dzika, guziczkowe ziele, ślaz zajęczy, kędzierzawiec^[5].

Zasięg występowania

Rodzime obszary jego występowania to Europa, duża część Azji, Afryka Północna. Później rozprzestrzenił się także na Azorach i gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania^[4]. W wielu krajach jest uprawiany. Obecnie występuje na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą)^[6]. W Europie Środkowej jako gatunek zawleczony pojawił się we wczesnym neolicie. W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych partiach gór. Status we florze Polski: archeofit^[7].

Morfologia

Łodyga

Odstająco owłosiona, o pędzie głównym wzniesionym. Pędy boczne są pokładające się lub wzniesione tylko wierzchołkami. Ma wysokość do 1 m^[8].

Liście

Długość do 12 cm i szerokość do 15 cm. Mają 3, 5 lub 7 klap i są w nasadzie faliste. Liście są barwy zielonej lub brunatnozielonej i mają brzeg nieregularnie ząbkowany. Powierzchnia dolna blaszki jest silniej owłosiona i wyraźniej unerwiona niż powierzchnia górna. Nerwy główne na powierzchni górnej i nerwy ogonka mogą być fioletowe. Ogonki są tak długie jak blaszki liści, do 2 mm szerokie, okrągławe i nieco spłaszczone, podłużnie lekko bruzdowane, zielone, brunatnozielone lub fioletowe^[9].

Kwiaty

Składa się z kieliszka z 3 podłużnymi lub eliptyczno-lancetowatymi działkami, które są krótsze od działek kielicha i ustawione bezpośrednio pod nimi. Z kielicha z 5 owłosionymi trójkątnymi działkami, zrośniętymi nasadami. Z korony 3–4 razy dłuższej od kielicha z 5 klinowato zwężonymi, powcinanymi płatkami, zrośniętej z nasadą rurki pręcików. Z licznych pręcików, których nitki zrośnięte są w rurkę pokrytą małymi, gwiazdowatymi włoskami, a także pojedynczymi włoskami widocznymi pod lupą. Z licznych, pomarszczonych słupków, nagich lub niekiedy owłosionych, zamkniętych w rurce pręcików i rozmieszczonych koliście wokół szyjki centralnej, zakończonych licznymi, nitkowatymi znamionami. U odmian uprawnych kieliszek jest 3–7 dzielny, kielich 5–8 działkowy, a korona 5–10 płatkowa^[9].

Owoc

Rozłupnia o średnicy do 8 mm, składająca się od 9 do 13 jednonasiennych rozłupek. Mają błoniaste ściany boczne i marszczoną, siateczkowatą strukturę na grzbiecie. Nasiona nerkowate, zmarszczone, brunatne ze srebrzystoszarym nalotem^[7].

Biologia i ekologia

Pokrój

Roślina dwuletnia lub bylina, hemikryptofit^[10]. Kwitnie od końca czerwca do późnego października. Kwiaty zapylane przez owady. Roślina miododajna^[11].

Siedlisko

Rośnie na siedliskach ruderalnych i segetalnych: przydrożach, przychaciach, nieużytkach, zrębach, brzegach rzek, miedzach, zaroślach oraz na polach uprawnych jako chwast. Roślina światłolubna i azotolubna^[7]. Jest rośliną wskaźnikową piaszczystych gleb. Lubi gleby średnie i lżejsze nie kwaśne, nie znosi gleb mokrych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla SAll. Artemisienea^[12].

Genetyka i zmienność

Liczba chromosomów 2n = 42. Tworzy mieszańce z ś. drobnokwiatowym i ś. zaniedbanym^[10].

Korelacje międzygatunkowe

Pasożytują na niej niektóre gatunki grzybów: Puccinia malvacearum powodująca rdzę malwy, Ascochyta malvicola, Septoria heterochroa powodujące plamistość liści i Phomopsis malvacearum. Żeruje na nim wiele gatunków chrząszczy: w kwiatach larwy Malvapion malvae i Pseudapion rufirostre, na liściach tworzące galasy larwy Podagrica fuscicornis i Podagrica fuscipes, na łodydze Lixus angustatus (Dilixellus angustus) i larwy Aspidapion radiolus (Aspidapion radiolus) i Aspidapion aeneum (Koestlinia aeneum)^[13].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Kwiat ślazu dzikiego (Malvae sylvestris flos) – całe lub połamane, wysuszone kwiaty oraz liść ślazu (Malvae folium) – cały lub połamany, wysuszony liść ślazu dzikiego oraz ślazu zaniedbanego^[9]. Roślina jest surowcem śluzowym. Zawartość śluzu w kwiatach wynosi 0,5-6%. Zawierają ponadto glikozyd antocyjanowy: malwinę, kwasy organiczne i składniki mineralne^[14].

Działanie

Surowiec ten jest używany jako środek osłaniający i zmiękczający zewnętrznie i wewnętrznie w stanach nieżytowych nosa i zapalnych dróg oddechowych. Zawarty w kwiatach śluz przechodzi do wyciągów wodnych i powleka błony śluzowe jamy ustnej, gardła i krtani, chroniąc je przed podrażnieniem, łagodzi również kaszel, przywraca ruch nabłonka rzęskowego, ułatwia odkrztuszanie i zmniejsza stan zapalny^[15]. Jest jednym z surowców roślinnych które mogą być stosowane u małych dzieci i niemowląt^[16].

Dawkowanie

Napar z kwiatów ślazu dzikiego uzyskuje się poprzez naparzanie pod przykryciem przez 15 minut 1-2 łyżek surowca zalanych 350ml wrzątku. Po 15 minutach należy odcedzić napar. Pić po ⅛ szklanki 3 razy dziennie po jedzeniu w suchym kaszlu i chrypce^[15]. Napar można również stosować do płukania gardła oraz w postaci lewatyw u małych dzieci w nawykowych zaparciach. Napar taki nadaje się również do kąpieli niemowląt z atopowym zapaleniem skóry^[16].

Zbiór i suszenie

Do celów leczniczych zbiera się od czerwca do sierpnia w okresie zakwitania świeżo rozwinięte kwiaty, zrywając je ręcznie bez szypułek i starając się nie zgniatać koron^[14]. Szybko suszy się rozłożone cienką warstwą w cieniu i przewiewie w celu zachowania pięknej niebieskofioletowej barwy^[15].

Roślina jadalna

Dawniej spożywany był jako jarzyna. Z młodych liści i pędów ślazu sporządzano zupę ziołową, sałatkę i dodatki. Z suszonych liści robiono herbatę. Kwiaty dodawano do surówek. Na terenach biblijnych dwa gatunki ślazu: ślaz dziki i ślaz nicejski są w Izraelu pospolite. Zdaniem badaczy roślin biblijnych tych dwóch gatunków dotyczy werset w Księdze Hioba (6,6-7): „Czy miła potrawa bez soli, a ślaz czy w smaku przyjemny ?. Dotknąć się tego nie ważę, są niby chleb nieczysty”^[17].

Roślina ozdobna

Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty kwiatowe w ogródkach, szczególnie naturalistycznych. Uprawiane kultywary mają kwiaty o barwie od białej przez niebieską do ciemnopurpurowej^[18].

Uprawa

Jest uprawiany zwykle jako roślina dwuletnia, czasami bylina. Strefy mrozoodporności 5-10. Najlepiej rośnie na słonecznym stanowisku i na przepuszczalnym, niezbyt żyznym podłożu. Rozmnaża się przez nasiona lub sadzonki, zwykle w ogrodzie rozsiewa się sam. Po pierwszym kwitnieniu należy go nieco przyciąć. Wiosną bywa atakowany przez grzyby z rodziny rdzowatych^[18].

Przypisy