Śledziona
| lien | |
 Schematyczne przedstawienie śledziony od strony powierzchni trzewnej | |
 Końska śledziona w obrazie laparoskopowym |
Śledziona (łac. lien, gr. σπλήν – splēn[1]) – narząd występujący u kręgowców. U człowieka jest największym narządem limfatycznym.
Anatomia śledziony człowieka i innych ssaków
Znajduje się w jamie brzusznej, wewnątrzotrzewnowo, w lewym podżebrzu pomiędzy IX a XI żebrem. Jej długa oś u człowieka w pozycji leżącej biegnie wzdłuż dziesiątego żebra. W pozycji stojącej przód narządu zwrócony w stronę mostka nieco się obniża, ale u zdrowego dorosłego śledziona nigdy nie jest wyczuwalna pod łukiem żebrowym. Wielkość i kształt śledziony w dużej mierze zależą od stopnia wypełnienia jej krwią. Średnio waży około 150 g i mieści około 50 ml krwi, chociaż może jej zmagazynować kilkakrotnie więcej. Barwa, rozmiar i kształt wykazują zmienność gatunkową, przykładowo[2][3]:
- u świni śledziona ma barwę jasnoczerwoną, kształt wydłużony, na przekroju trójkątny[2], jej masa odpowiada 0,1–0,3% masy ciała zwierzęcia[3]
- u konia ma kształt wygiętego trójkąta (podobnie do ostrza topora), jest stosunkowo miękka, ma barwę od niebieskoczerwonej po niebieskofioletową[2], waży 0,5–1,5 kg[3]
- u bydła jest szeroka i długa, z zaokrąglonymi końcami[2], o czerwonobrunatnej barwie (w przypadku buhajów) i masie 0,5–1 kg[3]
- u psów ma wyraźnie rozszerzony koniec dobrzuszny i jest żywoczerwona[2], jej masa odpowiada 0,08–0,4% masy ciała zwierzęcia[3]
- u owiec stosunkowo niewielka, o trójkątnym kształcie[2] z szerszym końcem dogrzbietowym, czerwonobrunatna[3]
Śledziona ma powierzchnię przeponową (facies diaphragmatica lienis), wypukłą, przylegającą do przepony i trzewną (facies visceralis lienis), składającą się z powierzchni żołądkowej (facies gastrica lienis), nerkowej (facies renalis lienis) i okrężniczej (facies colica lienis). Na powierzchni trzewnej śledziony znajduje się zagłębienie, w którym rozgałęziają się naczynia śledzionowe, tzw. wnęka śledziony (hilus lienis).
Śledziona posiada więzadło żołądkowo-śledzionowe (ligamentum gastrolienale) rozciągające się między żołądkiem i śledzioną, więzadło przeponowo-śledzionowe (ligamentum phrenicolienale) łączące śledzionę z przeponą i podtrzymujące narząd od dołu więzadło przeponowo-okrężnicze (ligamentum phrenicocolicum).
Budowa mikroskopowa
.jpg)
Narząd ten jest zbudowany z siateczkowej tkanki łącznej. Na przekroju poprzecznym widać wysepki miazgi białej, czyli skupiska limfocytów wokół naczyń krwionośnych. Składa się ona z grudek chłonnych pierwotnych oraz wtórnych. Grudki pierwotne zawierają limfocyty, które nie zetknęły się z antygenem. Grudki wtórne zawierają limfocyty B oraz komórki prezentujące antygeny (APC, ang. antigen presenting cells) i umożliwiające limfocytom B rozpoznawanie antygenu, następową proliferację, dojrzewanie, tworzenie przeciwciał, a następnie dojrzewanie do komórek plazmatycznych. Ta część śledziony przynależy do układu limfatycznego. Białe wysepki otacza miazga czerwona. Śledzionę otacza błona surowicza (tunica serosa) i torebka włóknista (tunica fibrosa). Od torebki odchodzą pasma tkanki włóknistej nazywane beleczkami (trabeculae lienis), wchodzące w miąższ narządu w postaci pasm i błon. Beleczki są zbudowane ze sprężystych włókien i komórek mięśni gładkich. Zależnie od ruchów tych ostatnich śledziona może się kurczyć i rozkurczać, zasysając krew lub wypychając ją do krwiobiegu.
Unaczynienie
Śledzionę odżywia tętnica śledzionowa (arteria lienalis) odchodząca od pnia trzewnego, biegnąca w więzadle przeponowo-śledzionowym. We wnęce narządu rozdziela się na sześć lub więcej gałęzi śledzionowych, które biegną w beleczkach śledziony rozpadając się na drobniejsze tętniczki. Żyła śledzionowa (vena lienalis) biegnie razem z tętnicą w więzadle przeponowo-śledzionowym i powstaje we wnęce z połączenia sześciu lub więcej żył wychodzących z beleczek śledziony.
Fizjologia
Głównym zadaniem śledziony jest wytwarzanie immunoglobulin. Śledziona jest miejscem usuwania defektywnych lub „starych” erytrocytów, krwinek białych oraz trombocytów. Śledziona może magazynować pewną pulę krwi.
Śledziona nie jest niezbędna do życia, w przypadku jej usunięcia czynność jest przejmowana przez inne narządy (głównie przez wątrobę). Jednakże ludzie pozbawieni śledziony wykazują nieco niższą odporność, ponieważ śledziona odpowiada za niszczenie bakterii otoczkowych[4][5] (na przykład pneumokoków) w przypadku bakteriemii. Niski wpływ usunięcia śledziony na odpowiedź immunologiczną jest spowodowany głównie tym, że większość antygenów jest filtrowana w naczyniach limfatycznych.
Śledziona w stanach patologii
W niektórych chorobach dochodzi do (niekiedy znacznego) powiększenia śledziony, co określa się jako splenomegalię. Zaburzenia ogólnoustrojowe związane ze splenomegalią określa się jako hipersplenizm. Samo powiększenie śledziony nie jest wskazaniem do leczenia operacyjnego[6].
Nieprawidłowości rozwojowe
Możliwe wady rozwojowe śledziony to asplenia, śledziony dodatkowe i połączenie śledzionowo-mosznowe.
Badanie śledziony
Śledzionę bada się przedmiotowo opukiwaniem i obmacywaniem. Najlepsze warunki do opukiwania narządu występują w ułożeniu pośrednim między ułożeniem na wznak lub prawobocznym. Można też opukiwać śledzionę u pacjenta stojącego.
Obmacywanie śledziony przeprowadzane jest dwuręcznie: jedna ręka wywiera nacisk na śledzionę z tyłu lewej strony klatki piersiowej, palce drugiej ręki lekarz wsuwa pod łuk żebrowy. Śledziona nie daje objawu balotowania, co pozwala ją niekiedy odróżnić od powiększonej lewej nerki. Prawidłowo funkcjonująca śledziona jest niewyczuwalna.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ σπλήν, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
- ↑ a b c d e f Helena Przespolewska, Henryk Kobryń, Tomasz Szara & Bartłomiej J. Bartyzel: Podstawy anatomii zwierząt domowych. Warszawa: PWN, 2014, s. 140–141. ISBN 978-83-62815-22-7.
- ↑ a b c d e f praca zbiorowa: Zootechniczny słownik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 584.
- ↑ Fuentes-Ferrer ME., Cano-Escudero S., Mato-Chaín G., Mariano-Lázaro A., Fereres-Castiel J. [Vaccination coverage against Streptococcus pneumoniae in splenectomized patients in a fourth-level hospital (1999-2004).]. „Enferm Infecc Microbiol Clin”. 4 (26), s. 194-8, kwiecień 2008. PMID: 18381038.
- ↑ Konradsen HB., Rasmussen C., Ejstrud P., Hansen JB. Antibody levels against Streptococcus pneumoniae and Haemophilus influenzae type b in a population of splenectomized individuals with varying vaccination status.. „Epidemiol Infect”. 2 (119), s. 167-74, październik 1997. PMID: 9363015.
- ↑ Chirurgia śledziony. W: Chirurgia. Podręcznik dla studentów medycyny. Jan Fibak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002, s. 569–570. ISBN 83-200-2708-X.
Bibliografia
- Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Janina Sokołowska-Pituchowa (red.). Wyd. Wyd. VII. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2005. ISBN 83-200-3185-0.
- Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia Człowieka, tom III, Układ naczyniowy. Wyd. wyd. VII. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998. ISBN 83-200-2171-5.
- Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 978-83-01-14262-9, ISBN 83-01-14262-6.
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
Media użyte na tej stronie
The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.
Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.Autor: Gleiberg, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
Preparat histologiczny śledziony (ludzkiej), barwienie HE, Powiększenie 56x: (1) Centrum rozrodcze (Miazga biała), (2) tętniczka środkowa, (3) Miazga biała - otaczające t. środkową, (4) Miazga czerwona
Visión lateral del tórax, mostrando la localización del bazo (verde), pulmón|pulmones (púrpura) y pleura (azul).
Autor: Malcolm Morley (my own image), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Laparoscopic view of a horse's spleen (The purple and grey mottled organ).
Budowa śledziony