Ślinianka

Ślinianka, gruczoł ślinowy (łac. glandula salivalis l.mn. glandulae salivales) – gruczoł położony w przedniej części układu pokarmowego, wytwarzający ślinę, która zawiera enzymy trawienne służące do wstępnej fazy trawienia, a u niektórych gatunków także toksyny[1].

Pierścienice

Gruczoły ślinowe u pijawek ryjkowych uchodzą u nasady ryjka, u Arhynchobdelida na całej długości gardzieli. U gatunków krwiopijnych gruczoły te wytwarzają hirudynę o działaniu silnie antykoagulacyjnym. U skąposzczetów ślinę produkują gruczoły na ścianie gardzieli[2].

Gruczoły ślinowe u krążkokształtnych zlokalizowane są na pograniczu gardzieli i żołądka. Ich wydzielina odprowadzana jest do ryjka przewodami[2].

Stawonogi

Ślinianki występują u wielu pajęczaków np. zaleszczotków i mechowców. Szczególnie rozwinięte są u kleszczy właściwych u których zajmują wraz z uchyłkami jelita większą część ciała. Ślinianki dręczy uchodzą na infrakapitulum[3].

Gruczoły te obecne są wśród wijów u pareczników, krocionogów i skąponogów[4].

Wśród skoczogonków szczególnie duże ślinianki mają Neanuridae. Owady o aparacie gębowym gryzącym mają ujścia gruczołów ślinowych między podgębiem, a labium. W ssącym aparacie gębowym, np. pluskwiaków i niektórych muchówek istnieją oddzielnie kanał ślinowy i kanał pokarmowy. U wielbłądek ślinianki sięgają aż do zatułowia[4].

Pratchawce

Pratchawce mają silnie rozwinięte gruczoły ślinowe, sięgające niekiedy do końca ciała. Powstają one u nich z przekształcenia metanefrydiów segmentu papilli oralnych[5].

Mięczaki

Ślimaki mają 1 do 2 par ślinianek uchodzących do gardzieli[6]. U jednotarczowców ślinę produkują gruczoły bukalne[7]. Chitony mają parzyste ślinanki otwierające się do jamy gębowej[8]. U głowonogów ujście gruczołów ślinowych znajduje się na brodawkach ślinowych. Ponadto ośmiornice i mątwy mają drugą parę tych gruczołów. Produkują one enzymy trawienne, które wstrzykiwane są do ciała ofiary przez brodawkę[9]. Przedstawiciele niektórych gromad zwierząt, w tym należące do mięczaków małże, są pozbawione ślinianek[10].

Kręgowce

U minogów uchodzące do jamy gębowej gruczoły produkują wydzielinę zapobiegającą krzepnięciu krwi. Ryby mają tylko jednokomórkowe gruczoły śluzowe, natomiast silnie rozwinięte są ślinianki czworonogów. U płazów znajdują się na języku i podniebieniu, wytwarzając lepką wydzielinę zapewniającą chwytność języka. Gady mają je zlokalizowane w pobliżu zębów, w tym po zewnętrznej stronie dziąseł. W przypadku węży i niektórych heloderm ich produkt zawiera enzymy proteolityczne, które po dostaniu się do ciała ofiary mają działanie toksyczne, choć ich pierwotną funkcją było trawienie[11].

Wśród ptaków duże ślinianki mają używające chwytnego języka dzięcioły oraz gatunki odżywiające się ziarnem, a największe występują u lepiących ze śliny gniazda salangan[11].

Gruczoły ślinowe większe człowieka: 1. ślinianka przyuszna, 2. ślinianka podżuchwowa, 3. ślinianka podjęzykowa

U ssaków wyróżnia się trzy typy ślinianek: śluzowe, surowicze, mieszane. Największe gruczoły ślinowe u większości ssaków to ślinianka przyuszna i ślinianka podjęzykowa. Charakterystyczna dla wielu gatunków jest obecność w ślinie działającego tylko w zasadowym środowisku enzymu rozkładającego węglowodany. Małe ślinianki mają walenie, a największe gatunki mrówko- i termitożerne, które korzystają z lepkiego języka[11]. Szczególnie obficie produkowana jest ślina u ssaków roślinożernych spożywających pokarm suchy[12].

Człowiek

U człowieka ślinianki stanowią merokrynowe gruczoły wydzielania zewnętrznego. Wyróżnia się gruczoły ślinowe duże, do których należą ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe[13] oraz małe, które licznie rozsiane są w błonie śluzowej. Elementami wydzielniczymi dużych gruczołów ślinowych są cewki i pęcherzyki, a na ich przewody wyprowadzające składają się: przewody śródzrazikowe, przewody międzyzrazikowe oraz przewody główne. Małe gruczoły nie posiadają przewodów wyprowadzających. Do patologii tych gruczołów należą kamica ślinianek, sjaloza, martwiejąca metaplazja ślinianek i nowotwory[14].

Przypisy

  1. Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. A7.
  2. a b Marek Lipiński: Typ: pierścienice – Annelida. W: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
  3. Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.
  4. a b Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2. Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  5. Czesław Błaszak: Typ: pratchawce – Onychophora. W: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
  6. Beata Pokryszko: Gromada: ślimaki – Gastropoda. W: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
  7. Andrzej Lesicki: Gromada: jednotarczowce – Monoplacophora. W: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
  8. Andrzej Falniowski: Gromada: chitony – Polyplacophora. W: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
  9. Marek Lipiński: Gromada: głowonogi – Cephalopoda. W: Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
  10. Rajski A. 1994. Zoologia. T. 2; wyd. IV. str.: 144. PWN, Warszawa. ISBN 83-01-07946-0.
  11. a b c Henryk Szarski: Przewód pokarmowy. W: H. Szarski: Anatomia porównawcza kręgowców. Warszawa: PWN, 1976, s. 534-535.
  12. Helena Przespolewska, Henryk Kobryń, Tomasz Szara & Bartłomiej J. Bartyzel: Podstawy anatomii zwierząt domowych. Warszawa: PWN, 2014, s. 72. ISBN 978-83-62815-22-7.
  13. Ganong W.F. 1994. Jama ustna i przełyk. w: Fizjologia człowieka. str.: 586-589. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa. ISBN 83-200-1802-1.
  14. MedlinePlus Trusted Health Information for You. A service of the U.S. National Library of Medicine: Salivary Glands (ang.). W: National Institutes of Health [on-line]. [dostęp 2014-11-21].

Media użyte na tej stronie

Illu quiz hn 02.jpg
1 is Parotid gland, 2 is Submandibular gland, 3 is Sublingual gland