Śluza Katedralna

Śluza Katedralna
Dom Schleuse
Symbol zabytku nr rej. A-5 z 16 kwietnia 1966
Ilustracja
Śluza Katedralna w Poznaniu
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Dziekańska 2

Kondygnacje

2

Rozpoczęcie budowy

1834

Ukończenie budowy

1839

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Śluza Katedralna”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Śluza Katedralna”
Ziemia52°24′44″N 16°57′00″E/52,412222 16,950000

Śluza Katedralna (Jaz Katedralny, niem. Dom Schleuse) – ufortyfikowany obiekt hydrotechniczny Twierdzy Poznań wzniesiony nad rzeką Cybiną w latach 1834–1839, przebudowywany po połowie XIX wieku. Zachowany do dziś zabytkowy przyczółek zachodni, położony na Ostrowie Tumskim, wchodzi w skład kompleksu Bramy Poznania ICHOT[1] oraz Traktu Królewsko-Cesarskiego w Poznaniu[2].

Kontekst budowy

Poznań włączony po 1815 roku ponownie w granice Królestwa Prus zyskał na znaczeniu militarnym ze względu na swe strategiczne położenie. Bliskość granicy z Rosją przebiegającej w odległości niecałych 70 km, lokalizacja na trasie prowadzącej w stronę Berlina i centralne położenie względem naturalnych barier na osi północ-południe (między Sudetami, a Bałtykiem) wpłynęły na decyzję pruskich władz wojskowych o wzniesieniu tutaj twierdzy, jednej z największych w Prusach[3].

Motywacją budowniczych był także zamiar podkreślenia dominacji nad miastem, zamanifestowania potęgi państwa i wywarcia presji na ludności polskiej[3]. Z inicjatywy ówczesnego Szefa Sztabu Generalnego gen. Karla von Grolmana rozpoczęto w 1828 roku budowę twierdzy poligonalnej. Prace trwały ponad 40 lat i zaowocowały powstaniem pierścienia fortyfikacji okalającego niemal całe miasto[4].

Jednym z głównych kompleksów fortyfikacyjnych twierdzy była Cytadela Tumska czyli umocnienia obszaru Ostrowa Tumskiego, powstałe w latach 1856–1862. W skład zespołu umocnień wchodziła m.in. Śluza Katedralna wzniesiona nad Cybiną w latach 1834–1839 i przebudowywana po połowie XIX wieku[3].

Budowa i przeznaczenie

Obiekt był jedną z kilku tego typu budowli hydrotechnicznych funkcjonujących w ramach poznańskiej twierdzy[4]. Celem inwestycji, oprócz zapewnienia wojsku komunikacji przez Cybinę, było stworzenie możliwości spiętrzenia wód rzeki i zalania obszaru na przedpolu umocnień. Kompleks składał się z dwóch ufortyfikowanych przyczółków (wschodniego i zachodniego) połączonych murowanym mostem o rozpiętości 55,88 m, złożonym z 9 sklepionych przęseł[5].

W ceglanych filarach znajdowały się pionowe prowadnice umożliwiające opuszczanie do rzeki drewnianych zastaw złożonych z belek, tzw. szandorów. Skutkować to miało spiętrzeniem wód Cybiny i zalaniem obszaru na wschodnim przedpolu Cytadeli Tumskiej pomiędzy Śródką, a Berdychowem, celem utrudnienia działań nieprzyjacielowi[5]. Obiekt nie został nigdy wykorzystany w działaniach militarnych zgodnie z przeznaczeniem[5].

Dalsze losy obiektu

Most wraz z przyczółkiem wschodnim rozebrano w latach 1919–1921. Likwidacja mostu miała zapobiec m.in. samoistnym zalewom powodowanym przez krę dostającą się zimą między przęsła[5].

Śluza Katedralna w Poznaniu
Śluza Katedralna w Poznaniu – wnętrze na poziomie 0, pomieszczenie północne

Zachowano przyczółek zachodni, który w latach dwudziestych XX wieku został odstąpiony przez magistrat miasta Poznania archidiecezji poznańskiej, a także odcinek muru z otworami strzelniczymi biegnący w kierunku południowym wzdłuż rzeki[6].

W obiekcie utworzono mieszkania, po II wojnie światowej zajmowane m.in. przez rodzinę Strugarków z Ostrowa Tumskiego[6][7], a także pomieszczenia użytkowane przez lokalnych rzemieślników. Później budynek udostępniony został Muzeum Archidiecezjalnemu na potrzeby magazynowe[6].

Stan obecny

Pozostałości obiektu zachowały się w dobrym stanie. Po remoncie włączone zostały w skład kompleksu Bramy Poznania ICHOT. Budynek śluzy połączony jest kładką z głównym budynkiem Bramy Poznania[8].

Śluza Katedralna w Poznaniu
Śluza Katedralna w Poznaniu widziana z amfiteatru Brama Poznania ICHOT zimą

We wnętrzu zachowały się oryginalne ceglane mury i sklepienia. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych miasta Poznania (numer rejestru A-5, data wpisania: 16 kwietnia1966[9]). Na zachowane wyposażenie składają się m.in. otwory strzelnicze z zachowanymi kratami okiennymi, metalowe obręcze służące do mocowania lawet armatnich, oryginalny żłób kamienny czy drewniane główne wrota (z okuciami i zasuwami). Zachował się także chroniący przed ostrzałem artyleryjskim nasyp ziemny pokrywający górne stropy budynku, a także dobudowany od południowej strony przyczółka fragment muru Carnota[5].

W zachodnim przyczółku śluzy została otwarta Galeria Śluza. Jej przestrzeń służy organizacji wystaw czasowych oraz funkcjonuje jako punkt recepcyjny[10][11].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Nice IT-, Wystawy czasowe - Brama Poznania ICHOT, bramapoznania.pl [dostęp 2020-05-12] (pol.).
  2. ↑ Jak zwiedzać Trakt Królewsko-Cesarski?, Trakt Królewsko-Cesarski [dostęp 2020-05-12] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-24] (pol.).
  3. ↑ a b c Jacek. Biesiadka, Twierdza Poznań : o fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku, Poznań: Wydawn. Rawelin, 2006, ISBN 978-83-915340-2-1, OCLC 263666797 [dostęp 2020-05-07].
  4. ↑ a b Fortyfikacje Ostrowa Tumskiego. Funkcje obronne i turystyczne, [w:] Pilarczyk Z, Ostrów Tumski – od piastowskiego grodu do pruskiej twierdzy, Poznań 2009.
  5. ↑ a b c d e J. Stiller, Śluza Katedralna, „Poznańskie Zeszyty Fortyfikacyjne”, 5, 2011, ISSN 1730-4601.
  6. ↑ a b c Michał Kępski, Z rzeką w tle : biografia Śluzy Katedralnej, Poznań: Centrum Turystyki Kulturowej Trakt, 2015, ISBN 978-83-62415-11-3, OCLC 911221653 [dostęp 2020-05-07].
  7. ↑ Pikuła i inni, Trzeba by jeszcze powiedzieć : z Archiwum Społecznego Śródki. Cz. 2, Poznań: Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT, 2018, ISBN 978-83-62415-33-5, OCLC 1088997619 [dostęp 2020-06-17].
  8. ↑ Nice IT-, Architektura - Brama Poznania ICHOT, bramapoznania.pl [dostęp 2020-05-12] (pol.).
  9. ↑ Wykaz obiektów na terenie miasta Poznania wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych - bip.poznan.pl, bip.poznan.pl [dostęp 2020-05-12].
  10. ↑ Galeria Śluza, bramapoznania.pl [dostęp 2022-02-22] (pol.).
  11. ↑ Nice IT-, Neony rozświetliły Galerię Śluza, pcd.poznan.pl [dostęp 2022-02-22] (pol.).

Bibliografia

  • Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku, Poznań 2006.
  • Michał Kępski (red.) Z rzeką w tle. Biografia Śluzy Katedralnej, CTK TRAKT, Poznań 2015.
  • Zbigniew Pilarczyk, Witold Gostyński: Ostrów Tumski – od piastowskiego grodu do pruskiej twierdzy, w: Fortyfikacje Ostrowa Tumskiego. Funkcje obronne i turystyczne, CTK Trakt, Poznań 2009.
  • Jerzy Stiller, Tomasz Kanoniczak: Śluza Katedralna, „Poznańskie Zeszyty Fortyfikacyjne” nr 5, Poznań 2011.
Twierdza Poznań
Twierdza
fortowa
Forty główne
Forty pośrednie
Inne
Twierdza
poligonalna
Bramy
Forty
Hydrotechnika

Brama Berlińska Poznań.jpg

Wody w Poznaniu
Rzeki, potoki i cieki
Jeziora
Stawy i glinianki
Obiekty inżynieryjne

Jezioro Maltańskie

Poznań – Osiedle Ostrów Tumski-Śródka-Zawady-Komandoria
Części miasta
Osiedla mieszkaniowe
Atrakcje turystyczne
Tereny zielone
Ulice i place
Mosty
Miejsca kultu religijnego
Pozostałe

Catedral de Poznan, Poznan, Polonia, 2014-09-18, DD 10.jpg
(c) Diego Delso, CC BY-SA 4.0

Media użyte na tej stronie

Poznań outline map.svg
Autor:

Oskarro. © użytkownicy OpenStreetMap.

Copyright użytkownicy UMP-pcPL., Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa lokalizacyjna Poznania
Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Catedral de Poznan, Poznan, Polonia, 2014-09-18, DD 10.jpg
(c) Diego Delso, CC BY-SA 4.0
Poznan Cathedral, Poznan, Poland
Distinctive emblem for cultural property.svg Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID 654231.
Cathedral Lock in Poznań, interior (upper level, northern room).jpg
Autor: Łukasz Gdak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cathedral Lock in Poznań, interior (upper level, northern room) Edytuj to w Danych Strukturalnych na Commons
Brama Berlińska Poznań.jpg
Brama Berlińska - widok od zewnątrz
Cathedral Lock in Poznań (east, river level, winter).jpg
Autor: Łukasz Gdak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cathedral Lock in Poznań (east, river level, winter) Edytuj to w Danych Strukturalnych na Commons
Śluza Katedralna w Poznaniu - maj 2019 - 1.jpg
Autor: Koefbac, Licencja: CC BY-SA 4.0
Śluza Katedralna w Poznaniu.