Śmierć prezydenta

Ten artykuł od 2020-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Śmierć prezydenta – polski film historyczny z 1977 w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, przedstawiający zamach z 16 grudnia 1922 na Gabriela Narutowicza, pierwszego prezydenta Polski.

Fabuła

Akcja filmu dzieje się pod koniec 1922. Pełniący funkcję ministra spraw zagranicznych Gabriel Narutowicz – profesor, inżynier hydrotechnik – nieoczekiwanie dla siebie otrzymuje od prezesa PSL „Wyzwolenie”, Stanisława Thugutta, propozycję kandydowania na urząd prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zwycięstwo nad kandydatem Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, hrabią Maurycym Zamoyskim, odniesione dzięki poparciu lewicy i mniejszości narodowych (Żydów, Niemców, Ukraińców, Białorusinów), spotyka się z ostrym sprzeciwem endecji. Trwają protesty organizowane przez działaczy ChZJN, zwanego przez przeciwników „Chjeną”. 16 grudnia 1922 Narutowicz ginie z ręki byłego endeka, malarza Eligiusza Niewiadomskiego, w trakcie zwiedzania wystawy w Zachęcie.

Film przedstawia nie tylko ostatnie dni życia Narutowicza, ale także panoramę społeczną Polski tuż po I wojnie światowej. Wiele miejsca poświęca wydarzeniom towarzyszącym wyborowi i pierwszym dniom jego prezydentury, podejmuje próbę oddania atmosfery tamtych czasów.

W interpretacji Zdzisława Mrożewskiego Gabriel Narutowicz przedstawiony jest jako mąż stanu, człowiek kompromisu i dialogu, który – mimo wcześniejszych wątpliwości – godnie bierze na siebie ciężar sprawowanej władzy. Eligiusz Niewiadomski (grany przez Marka Walczewskiego) jest zaś fanatykiem, całkowicie owładniętym przez swoją szaleńczą wizję. W czasie rozprawy przyznaje się do winy i prosi sąd o skazanie go na śmierć.

Obsada

• Zdzisław Mrożewski – prezydent Gabriel Narutowicz
• Marek Walczewski – malarz Eligiusz Niewiadomski
• Jerzy Duszyński – marszałek Józef Piłsudski
• Tomasz Zaliwski – Maciej Rataj, marszałek sejmu
• Roman Sikora – Wojciech Trąmpczyński, marszałek senatu
• Edmund Fetting – generał Józef Haller
• Czesław Byszewski – premier Julian Nowak
• Andrzej Krasicki – minister Antoni Kamieński
• Jerzy Sagan – Wincenty Witos
• Zbigniew Kryński – Stanisław Thugutt
• Lucjan Dytrych – Ignacy Daszyński
• Teodor Gendera – Marian Zyndram-Kościałkowski
• Henryk Bista – ksiądz Marceli Nowakowski
• Kazimierz Iwor – Herman Lieberman, poseł PPS
• Włodzimierz Saar – Stanisław Stroński
• Julian Jabczyński – hrabia Stefan Przezdziecki
• Janusz Sykutera – Stanisław Car
• Marian Godlewski – Bolesław Limanowski, senator PPS
• Józef Zbiróg – komunista Stanisław Łańcucki

Eligiusz Niewiadomski i Gabriel Narutowicz

• Tadeusz Sabara – Karol Kozłowski, prezes Zachęty
• Stanisław Marian Kamiński – poseł „Piasta”
• Andrzej Szenajch – poseł lewicy
• Paweł Łęski – endek
• Tadeusz Szaniecki – William Grenfell Max Müller, ambasador Wielkiej Brytanii
• Henryk Dudziński – Wojciech Korfanty
• Andrzej Grzybowski – Leopold Skulski, były premier
• Edmund Karwański – Łepkowski, zastępca szefa Kancelarii Prezydenta
• Tadeusz Kożusznik – poseł prawicy
• Andrzej Grąziewicz – fotograf
• Józef Kalita – kardynał Aleksander Kakowski
• Zdzisław Szymborski – asystent kardynała Kakowskiego
• Jack Recknitz – Delagneau, dziennikarz „Journal de Pologne”
• Adam Baumann – bojówkarz prawicy

Produkcja

Pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku zaczęto realizować wiele podobnych filmów na świecie, rekonstruujących wiernie wydarzenia historyczne na podstawie dokumentów, wspomnień i relacji, a dopuszczających fikcję jedynie tam, gdzie źródła milczą. Przykładem są Wszyscy ludzie prezydenta, dramat produkcji amerykańskiej z 1976 (o kulisach afery Watergate), a w Polsce filmy Bohdana Poręby i Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego. Autorami scenariusza byli Jerzy Kawalerowicz i Bolesław Michałek, autorami zdjęć Witold Sobociński i Jerzy Łukaszewicz, a kompozytorem muzyki Adam Walaciński. Premiera filmu odbyła się 10 października 1977.

Nagrody

• 4. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku – 1977
  • Nagroda Specjalna Jury – Jerzy Kawalerowicz
  • Nagroda za dźwięk – Jerzy Blaszyński
• Festiwal Filmowy w Berlinie 1978 – Srebrny Niedźwiedź za wyróżniające się osiągnięcie artystyczne – Jerzy Kawalerowicz

Multimedia

• 2 sierpnia 2007 film został wydany na DVD przez Best Film.

Linki zewnętrzne

• Plakaty filmu
• Śmierć prezydenta w bazie IMDb (ang.)
• Śmierć prezydenta w bazie Filmweb
• Śmierć prezydenta w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia z filmu Śmierć prezydenta w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”