Śmigielska Kolej Dojazdowa

Linia kolejowa
Śmigielska Kolej Dojazdowa
Dane podstawowe
Zarządca

Zarząd Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu

Tabela SRJP

353

Długość

48,920 km

Rozstaw szyn

750 mm

Sieć trakcyjna

brak

Prędkość maksymalna

30 km/h

Zdjęcie LK
linia kolejowa
Historia
Lata budowy

1900–1901

Rok otwarcia

1901

Rok włączenia do PKP

1949

Rok zawieszenia ruchu

2011

Portal Transport szynowy
Wagon spalinowy MBxd2 213 w Starym Bojanowie Wąsk.
Stacja Stare Bojanowo Wąsk.
Tory w stronę stacji Stare Bojanowo

Śmigielska Kolej Dojazdowa (niem. Schmiegeler Kreisbahn) – kolej wąskotorowa w województwie wielkopolskim, obecnie łącząca miejscowości: Stare Bojanowo (stacja Stare Bojanowo Wąskotorowe) ze Śmiglem (stacja Śmigiel) i Wielichowem (stacja Wielichowo), wcześniej ponadgminna linia, w okresie swojej świetności łącząca kilka ośrodków miejskich. Powstała na mocy uchwały parlamentu niemieckiego z 28 lipca 1892 roku. Uchwała zakładała możliwość budowy i eksploatacji kolei lokalnych przez władze regionu. Pierwsze plany linii łączącej Śmigiel ze Starym Bojanowem lub z Jezierzycami powstały już w 1895 roku. 10 marca 1897 Sejmik powiatu śmigielskiego podjął uchwałę zakładającą budowę kolei powiatowej o prześwicie toru wynoszącym 1000 mm. W początkowej fazie projektów linia miała przebiegać na trasie: Krzywiń – Stare Bojanowo Wąskotorowe – Śmigiel – Wielichowo – Ujazd. Stacja kolejowa Stare Bojanowo Wąskotorowe miała być położona przy stacji na linii kolei normalnotorowej WrocławLesznoPoznań (uruchomionej 29 października 1856) jako stacja styczna do stacji Stare Bojanowo.

Lata 1900–1918

Pierwsze prace związane z budową linii rozpoczęto w 1898 roku. Rok później, Śmigielska Kolej Powiatowa (taką nazwę otrzymała) zakupiła pierwsze cztery parowozy; w 1900 roku wagony osobowe oraz towarowe, a także piąty parowóz. W tym czasie gotowa już była większość budynków budowanej linii kolejowej. 4 sierpnia 1900 Prezes Rejencji Poznańskiej wydał 50-letnią koncesję dla Śmigielskich Kolei Powiatowych[1].

17 września 1900 tylko dla pociągów obsługujących przewozy towarowe udostępniony został 18-kilometrowy odcinek torów łączący Krzywiń ze Starym Bojanowem. Ruch pasażerski na blisko 42-kilometrowej trasie między Wielichowem a Krzywiniem rozpoczął się 30 października 1900. Do miejscowości Ujazd pierwsze składy ruszyły dopiero 1 września 1901. Linia Ujazd – Wielichowo liczyła 13 km długości, jednak z powodu niskiego zainteresowania podróżnych już 1 maja 1903 roku zawieszono ruch pociągów, a wkrótce potem wystąpiono o zgodę na rozbiórkę torów i infrastruktury na odcinku Ujazd – Łubnica. 14 sierpnia 1905 roku zgodę otrzymano. Ruch prowadzono tylko do końca listopada[2].

Z chwilą uruchomienia w lipcu 1905 roku normalnotorowej linii WolsztynRakoniewiceGrodzisk Wielkopolski władze Śmigielskiej Kolei Powiatowej wystąpiły o koncesję na budowę nowej linii i jej eksploatację na trasie Wielichowo – Rakoniewice ze stacją styczną kolei normalnotorowej – Rakoniewice Wąsk. 1 sierpnia 1910 uruchomiono połączenie, a linia zbudowana została przede wszystkim z wykorzystaniem materiału torowego pochodzącego z rozbieranego w latach 1908–1909 odcinka Ujazd – Łubnica. Niestety, nowa stacja styczna nie wpłynęła znacząco na wzrost rentowności całej kolei. Nadal większość towarów przeładowywano w Starym Bojanowie. Wpłynęło też na to zakup trzech par tzw. rolboków (wózków przeznaczonych do przewożenia wagonów normalnotorowych po torach wąskich)[2].

5 stycznia 1919 po zdobyciu Wolsztyna przez powstańców wielkopolskich kolejka śmigielska przewiozła połowę Kompanii Krzywińskiej spod Rakoniewic i Wielichowa przez Śmigiel i Stare Bojanowo do Krzywinia. W czasie powstania kolejka była dla powstańców znakomitym środkiem szybkiego przerzutu oddziałów i zaopatrzenia.

Okres międzywojenny

Intensywna eksploatacja nawierzchni torowej w okresie I wojny światowej oraz zaniechanie przez Niemców remontów doprowadziły do znacznego zużycia. Częste wykolejenia i naprawy drastycznie podniosły koszty eksploatacji. 7 czerwca 1923 powołana komisja stwierdziła, że stan torowiska nie pozwala na dalsze prowadzenie ruchu i 21 czerwca tegoż roku wojewoda poznański zarządził zawieszenie ruchu pociągów z dniem 7 lipca 1923.

Ponowne uruchomienie kursowania składów na trasie Śmigiel – Stare Bojanowo Wąskotorowe nastąpiło we wrześniu 1923 roku, a do Krzywinia i Wielichowa w październiku. Było to możliwe dzięki przeprowadzonemu remontowi torowiska, na który pieniądze w kwocie 98 milionów marek polskich pozyskano zaciągając dług wśród obywateli powiatu.

Pogłębiający się kryzys w okresie międzywojennym oraz spadek przewozów zarówno pasażerskich, jak i towarowych zadecydował o zawieszeniu z dniem 20 sierpnia 1931 kursowania pociągów pasażerskich między Starym Bojanowem a Krzywiniem. W związku ze zmianami administracyjnymi przeprowadzonymi w okresie międzywojennym, tzn. likwidacją powiatu śmigielskiego i włączeniem jego obszaru do powiatu kościańskiego w 1932 roku Śmigielska Kolej Dojazdowa zmieniła nazwę na Kościańska Wąskotorowa Kolej Powiatowa w Śmiglu[2].

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej przyniósł zmiany. Kolejka przeszła pod zarząd niemiecki. Zmieniono też oficjalną nazwę na Kreisbahn Schmiegel. Zarząd niemiecki dbał o kolejkę. W tym czasie zamówione zostały dwa nowe parowozy, przeprowadzono gruntowny remont wszystkich pozostałych oraz nawierzchni torowej i całej infrastruktury. W planach była nawet rozbudowa linii o 5 km odcinek łączący Krzywiń z Jerką i wybudowanie tam stacji Jerka Wąsk. będącej stacją styczną dla kolei normalnotorowej relacji KościanGostyń, jednak plany te nigdy nie zostały zrealizowane. W październiku 1943 r. nazwa kolei uległa ponownej zmianie. Schmiegeler Eisenbahn była od tej pory podporządkowana Zjednoczeniu Kolei Kraju Warty. W 1944 roku niemiecki zarząd postanowił wznowić ruch na linii do Krzywinia, co związane było m.in. z dostarczeniem dwóch nowych parowozów[2].

Lata powojenne

Walki toczące się w styczniu i lutym 1945 roku spowodowały poważne straty materialne. Polscy kolejarze udaremnili jednak wysadzenie przez Niemców dwóch nowych parowozów. Prace konieczne do ponownego uruchomienia przewozów podjęte zostały natychmiast po oswobodzeniu spod okupacji niemieckiej. W latach 1945–1947 kolejka funkcjonowała znów jako Śmigielska Kolej Dojazdowa i stanowiła własność Powiatowego Związku Samorządowego w Kościanie. W 1948 roku w Śmiglu zbudowano nowy magazyn i wyremontowano parowozownię. Zamówiono także dwa nowe kotły do parowozów. Od 1 lipca 1949 właścicielem kolejki zostało PKP, a od 1 stycznia 1950 przeszła pod Wydział Kolei Wąskotorowych. Powołany został też terenowy Zarząd Śmigielskiej Kolei Dojazdowej, na czele którego stał naczelnik zarządu. W 1956 roku terenowe zarządy zlikwidowano, a w ich miejsce powołano jeden zarząd – Zarząd Kolei Dojazdowych w Poznaniu, pod którego władanie przeszła ŚKD. W tym okresie gwałtownie wzrastała ilość przewożonej masy towarowej[1].

W 1952 roku rozpoczęto zmianę prześwitu toru z 1000 na 750 mm. celem ujednolicenia taboru. Przebudowę prowadzono od Rakowniewic w kierunku Śmigla i dalej do Krzywinia. Prace zakończone zostały dopiero w 1953 roku. Kolejny, gruntowny remont nawierzchni na całej kolei przeprowadzono w 1956 roku. Wprowadzono też wagony spalinowe dla przewozów pasażerskich w miejsce wysłużonych parowozów. Część zbudowana w ZNTK w Opolu, część w warsztatach w Pleszewie. W tym okresie w Krzywiniu, Rakoniewicach i Starym Bojanowie zbudowano obrotnice. W połowie lat 60. zakupiono i wprowadzono do eksploatacji wagony transportery w celu umożliwienia załadunku wagonów normalnotorowych w Starym Bojanowie, zbudowano też odpowiednią rampę czołową.

W roku 1973 nastąpił definitywny koniec epoki parowozów, które zostały przekazane do Krośniewic. Uruchomiono trakcję spalinową. 1 czerwca 1973 zamknięto linię (i wkrótce rozebrano) Wielichowo – Rakoniewice z powodu małego zainteresowania zarówno przewozami pasażerskimi, jak i towarowymi. Kolejny odcinek Zgliniec – Krzywiń został wyłączony z ruchu 1 lipca 1979 roku, co umożliwiono w ten sposób budowę zbiornika wodnego. W 1987 roku do Śmigla przysłano pierwsze wagony motorowe produkcji rumuńskiej. 27 maja 1990, wraz z wprowadzeniem nowego rozkładu jazdy PKP zamknęły 12. km odcinek Stare Bojanowo – Zgliniec. Jako ostatni, trasę tę 9 czerwca 1990 przejechał pociąg specjalny z cyklu Nostalgia za parą, zorganizowany przez Poznański Klub Modelarzy Kolejowych. Fizyczna likwidacja odcinka nastąpiła w pierwszej połowie 1994 roku[1].

W 1998 roku kolej przewiozła 74 643 osoby i aż 51 284 t towarów, co praktycznie wyczerpywało jej możliwości przewozowe[3]. W 1999 roku kolej posiadała dwie sprawne lokomotywy spalinowe Lxd2, ponadto wagony motorowe MBxd2 (dwa sprawne)[3]. W tym roku kolej przewiozła 72 024 osoby i 41 484 t towarów[4].

Czasy współczesne

W takim kształcie ŚKD dotrwała do 23 czerwca 2001. Tego dnia zawieszono kursowanie pociągów pasażerskich w związku z restrukturyzacją przedsiębiorstwa PKP. Dzięki zaangażowaniu władz lokalnych, mieszkańców oraz entuzjastów 24 stycznia 2002 ponownie uruchomiono regularne kursy. Kolejka kursowała na 23-kilometrowym odcinku Stare Bojanowo WąskotoroweŚmigielWielichowo i funkcjonowała pod zarządem Stowarzyszenia Kolejowych Przewozów Lokalnych pod nazwą Śmigielska Kolej Dojazdowa jako pierwsza samorządowa kolej w Polsce[5]. Początkowo uruchomiono aż 9 par pociągów rozkładowych między Starym Bojanowem a Śmiglem i 3 pary między Śmiglem a Śniatami[6].

W skład taboru wchodziły: 4 lokomotywy spalinowej typu Lxd2, 4 wagony silnikowe typu MBxd2, 2 wagony osobowe, 2 wagony turystyczne, 2 brankardy służbowe, 43 wagony transportowe, kilka węglarek oraz wagonów krytych. Kolejkę obsługiwało 10 osób, w tym jedna zatrudniona na pół etatu. Z przejazdów tego środka transportu korzystali szczególnie uczniowie dojeżdżający do szkół. W swojej ofercie Śmigielska Kolej Dojazdowa miała przejazdy indywidualne i grupowe oraz przejazdy specjalne, firmowe z urozmaiconym składem (również towarowym) i programem towarzyszącym – rajdy oraz przejażdżki bryczką[1]. M.in. w ciągu trzech kwartałów 2009 roku przewieziono także ponad 16,6 tysiąca ton towarów, głównie węgla[7].

5 lipca 2009 uruchomiono pociąg Śmigielanin relacji Stare Bojanowo – Wielichowo – Stare Bojanowo, który kursował rozkładowo w niedziele lipca i sierpnia. 31 sierpnia 2009 nastąpiło zawieszenie ruchu pasażerskiego i całkowita likwidacja tego pociągu. Jednocześnie postępowała dalsza degradacja torowiska. W 2010 zamknięto odcinek Wielichowo – Śniaty i tym samym linia na wspomnianym odcinku stała się nieprzejezdna.

W 2009 roku w związku z przejęciem przez samorząd terenów kolejowych, miasto Śmigiel zaczęło domagać się podatków od nieruchomości, co pogorszyło sytuację finansową kolei[7]. 1 stycznia 2010 Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych wycofało się z prowadzenia Śmigielskiej Kolei Dojazdowej, a infrastruktura została przejęta przez Zarząd Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Śmiglu[7][8]. Część taboru została w kolejnych dwóch latach sprzedana, w tym dwie lokomotywy Lxd2 (326 i 338)[8]. Zarządca dysponuje taborem w postaci m.in. wagonów motorowych MBxd2-222 i MBxd2-226 oraz lokomotywy Lxd2-241. 11 listopada 2012 uruchomiono pociągi okolicznościowe na przejezdnym odcinku, między Śmiglem a Starym Bojanowem, oraz poza Nową Wieś Kościańską w kierunku zachodnim[8]. Obecnie pociągi uruchamiane są okazjonalnie kilka razy w roku, przede wszystkim na zamówienie, a trasa jest następująca:

KmStacje i przystanki ŚKD
0Stare Bojanowo Wąskotorowe[9]
1Robaczyn
3Nietążkowo
5Śmigiel[9]
7Śmigiel Zachód
8Nowa Wieś Kościańska
9Żegrowo
11Żegrówko
12Bielawy Śmigielskie
14Wilkowo Polskie
17Śniaty[9]

W 2016 roku kolej przewiozła 10.562 osoby na 278 pociągów[10]. W 2018 zburzono wiadukt pod linią normalnotorową Wrocław - Poznań, pod którym kursowały dawniej pociągi w kierunku Krzywinia; został on zastąpiony nasypem.

Galeria

Przypisy

  1. a b c d Maciej Matuszewski: Z dziejów Śmigielskiej Kolei Dojazdowej. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 1990.
  2. a b c d Maciej Matuszewski: Koleje wąskotorowe Wielkopolski 1886-1949. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 1988, s. 16.
  3. a b Marek Malczewski. Wąskotorowa Polska cz. 1. „Świat Kolei”. Nr 1/1999. s. 29. 
  4. Marek Malczewski. Przewozy PKP. „Świat Kolei”. Nr 4/2000. s. 6. 
  5. Piotr Rudzki: Koleje wąskotorowe odchodzą w dal...: Śmigielska kolej wąskotorowa. Katowice: Koleje Małe i Duże, 3/2002.
  6. Michał Izydorczak, Ruszyły pociągi!, "Świat Kolei" nr 3/2002, s.3
  7. a b c D. Łęczycki. Koleje SKPL. „Świat Kolei”. Nr 11/2009, s. 7. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962. 
  8. a b c M. Bulski. W Śmiglu. „Świat Kolei”. Nr 2/2013, s. 7. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962. 
  9. a b c Pogrubiono stacje posiadające mijanki.
  10. Roman Czubiński: Śmigielska Kolej Wąskotorowa: Ruch turystyczny rośnie, ale…, rynek-kolejowy.pl, 9 lipca 2017 [dostęp 2018-04-26].

Bibliografia

  • Kurowska-Ciechańska Judyta, Ciechański Ariel: Śmigielska Kolej Dojazdowa, [w:] Koleje, Warszawa 2007
  • Malczewski Marek: Koleje wąskotorowe przełomu wieków, [w:] Świat Kolei 11/2005
  • Matuszewski Maciej: Koleje wąskotorowe Wielkopolski 1886–1949, Poznań 1988
  • Zięba Henryk: Monografia Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Poznaniu, okres do roku 1945, Poznań 1989.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

BSicon ulBHF.svg
underground train station (legend icon)
BSicon uexlBHF.svg
ex underground train station (legend icon)
BSicon ulHST.svg
underground train stop (legend icon)
BSicon uexlHST.svg
ex underground train stop (legend icon)
BSicon ulDST.svg
underground service station (legend icon)
BSicon uexlDST.svg
ex underground service station (legend icon)
BSicon lBST.svg
non-passenger stop (legend icon)
BSicon exlBST.svg
ex non-passenger stop (legend icon)
BSicon ulBST.svg
underground service stop (legend icon)
BSicon uexlBST.svg
ex underground service stop (legend icon)
BSicon expHST.svg
local-only minor station
BSicon upHST.svg
Icons for railway description
BSicon uexpHST.svg
out-of-use local-only minor metro station
BSicon uexENDEe.svg
Railroad BSicon
BSicon uSTR.svg
Underground straight track
BSicon uexSTR.svg
ex underground straight track
BSicon extSTR.svg
straight line, modified version (+ex, +t, +ext)
BSicon utSTR.svg
underground tunnel straight track
BSicon uextSTR.svg
ex underground tunnel straight track
BSicon hSTR.svg
high level track
BSicon exhSTR.svg
ex high level track
BSicon uhSTR.svg
underground high level track
BSicon uexhSTR.svg
ex underground high level track
BSicon hSTRae.svg
Bridge (big)
BSicon uhSTRae.svg
Image for BSicon diagrams
BSicon uexhSTRae.svg
BS template transport icon
BSicon hKRZWae.svg
bridge over water straight (big)
BSicon exhKRZWae.svg
bridge over water straight (big)
BSicon KRZWu.svg
(c) I, Lantus, CC-BY-SA-3.0
Line crossing under water across
BSicon uexKRZWu.svg
for BS models. water tunnel, urban(blue), not in use.
BSicon KMW.svg
mileage change
BSicon exKMW.svg
ex mileage change
BSicon uKMW.svg
A mile-marker for metros/canals
BSicon uexKMW.svg
mileage change
BSicon GRENZE.svg
Autor: Bernina, axpde, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
track with border
BSicon ÜST.svg
Track change (new design)
BSicon exÜST.svg
track change (new design)
BSicon uÜST.svg
Track switch, metro/light rail
BSicon uexÜST.svg
track change, metro/light rail (new design)
BSicon BUE.svg
level crossing straight
BSicon exSKRZ-YBUE.svg
Disused railway line level crossing on minor road.
BSicon uBUE.svg
underground level crossing straight
BSicon uexBUE.svg
Ex underground level crossing straight
BSicon ELCa.svg
Autor: Lekko gazowany, Licencja: CC BY-SA 3.0
electrified line start sign for railways
BSicon ELCe.svg
Autor: Lekko gazowany, Licencja: CC BY-SA 3.0
electrified line end sign for railways
BSicon BHF-R.svg
Station left
Śniaty - DW312 oraz Śmigielska Kolej Dojazdowa - 2018-05-25 20-25-45.jpg
Autor: To zdjęcie zostało zrobione przez użytkownika Radosław Drożdżewski (Zwiadowca21), Licencja: CC BY-SA 4.0
Śniaty - DW312 oraz Śmigielska Kolej Dojazdowa
MBxd2 213 Ziemin.jpg
Autor: de:Benutzer:MBxd1, Licencja: CC-BY-SA-3.0
MBxd2-213, Ziemin
Stare Bojanowo tor w kierunku stacji normalnotorowej.JPG
Autor: Lichen99, Licencja: CC BY-SA 3.0
Widok na tor dojazdowy do stacji normalnotorowej Stare Bojanowo ze stacji Stare Bojanowo Wąsk.
PKP.Stare.Bojanowo.Wask.jpg
Autor: Ulrich Thorhauer, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Wagon motorowy MBxd2-213 na stacji Stare Bojanowo
BSicon BHF.svg
station straight track
Lxd2 266 Stare Bojanowo.jpg
Autor: de:Benutzer:MBxd1, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lxd2 266 mit Rollwagenzug in Stare Bojanowo
BSicon exKBHFe.svg
ex terminal station, track ending
MBxd2 226 Ziemin.jpg
(c) MBxd1, CC-BY-SA-3.0
Triebwagen MBxd2 226 in Ziemin
Lxd2 266 Robaczyn.jpg
Autor: de:Benutzer:MBxd1, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lxd2-266 z normalnotorowymi wagonami na transporterach w Robaczynie.
BSicon exKBHFa.svg
ex terminal station, track starting
BSicon exHST.svg
ex flag stop track straight off use
BSicon exKDSTeq.svg
ex non-passenger terminal station, track to the right
BSicon CONTg.svg
Image for BSicon diagrams
MBxd2 213 Wielichowo.jpg
Autor: de:Benutzer:MBxd1, Licencja: CC-BY-SA-3.0
MBxd2 213 Wielichowo.jpg
BSicon BHF-L.svg
Station right
Stacja Stare Bojanowo Wąsk..JPG
Autor: Lichen99, Licencja: CC BY-SA 3.0
Budynek na stacji Stare Bojanowo Wąsk. (Śmigielska Kolej Dojazdowa)
BSicon CONTf.svg
Image for BSicon diagrams
BSicon eBHF.svg
ex station straight track
BSicon eHST.svg
Ex flag stop, track straight in use
BSicon exKBSTeq.svg
ex non-passenger terminal stop, track to the right
BSicon exBST.svg
ex non-passenger stop track straight off use
BSicon HST.svg
flag stop track straight in use
BSicon exABZgl+l.svg
junction straight to the left from the left (with exact circles)