Śniadanie

Owsianka zawiera węglowodany złożone, błonnik i proteiny.

Śniadanie – pierwszy posiłek dnia^[1], najczęściej spożywany w godzinach porannych. W zależności od tradycji narodowej składa się z różnych potraw – od lekkich i prostych do bardziej sycących i skomplikowanych.

Śniadanie składające się z jajecznicy, kanapek z białym serem i pomidorów. Całość okraszona szczypiorkiem.

Śniadanie jest uważane przez dietetyków za posiłek najważniejszy dla zdrowia i właściwego funkcjonowania organizmu – ma dostarczać energii, co po nocnej przerwie jest bardzo istotne. Chińskie przysłowie, na poparcie tej tezy, mówi: Śniadanie zjedz sam, obiadem podziel się z przyjacielem, a kolację oddaj wrogowi^[2].

Etymologia wyrazu

Podstawą wyrazu śniadanie jest czasownik śniadać, który do XV wieku znaczył zjadać (to znaczenie zachowało się do dzisiaj w niektórych gwarach ludowych), a w późniejszym czasie zawęził swoje znaczenie do zjadania tylko jednego posiłku (a mianowicie porannego). Czasownik ten wywodzi się z prasłowiańskiego *sъn – ědati zjadać, czyli czasownika wielokrotnego od *sъn – ěšti zjeść^[3].

Angielskie słowo breakfast wywodzi się z języka średnioangielskiego brekfast lub brekefaste^[4], powstałego z frazy breken fast oznaczającego zakończenie postu lub zakończenie abstynencji od jedzenia^[5]. Słowo to pochodzi z okresu między 1100 a 1500 rokiem^[4].

Historia

Jean-Étienne Liotard (1702), Wczesne śniadanie - obraz przedstawiający służącą, która serwuje damie czekoladę i szklankę wody na śniadanie

Kleik ryżowy był śniadaniową potrawą jedzoną w Chinach w czasach prehistorycznych od czasów udomowienia ryżu w dolinie Jangcy 12.000 lat temu^[6]. Owsianka i inne rodzaje kleików zbożowych zostały znalezione w żołądkach zmumifikowanych zwłok znalezionych przez paleontologów w Europie Północnej^[7], m.in. u człowieka z Grauballe, w którego układzie pokarmowym znaleziono kleik z 60 różnych odmian roślin^[8]. W układzie trawiennym człowieka z Tollund znaleziono kleik z jęczmienia, siemienia lnianego oraz nasion rdestu, lnicznika siewnego, owsa i innych^[9].

W średniowieczu poranny posiłek był największym posiłkiem (spośród dwóch posiłków jedzonych w ciągu doby) dnia^[10]. Franciszek I Walezjusz mawiał "wstań o 5, o 9 zjedz główny posiłek, o 5 zjedz posiłek wieczorny, o 9 udaj się na spoczynek^[11]. Elżbieta I wprowadziła do diety dworskiej obfite śniadanie składające się z ciastek owsianych i ale^[12].

W XVII wieku w Europie popularność zyskiwały kawa, herbata i czekolada pitna. Do tego stopnia elity europejskie były zachwycone tymi napojami śniadaniowymi, że Kościół katolicki został przymuszony do wypowiedzenia się na temat przerywania postu przez picie napojów śniadaniowych - w 1662 roku kardynał Francesco Maria Brancaccio stwierdził Liquidum non frangit jejunum (napoje nie przerywają postu)^[12].

W XIX wieku lekarze zalecali spożywanie obfitego śniadania składającego się z owsianki, ryby, jajka w koszulce, pieczonej szynki lub bekonu, kromki chleba z masłem, marmolady i kompotu owocowego. Do takiego śniadania pito kawę, herbatę bądź czekoladę^[12].

Znaczenie śniadania

Zdrowy tryb życia w dużym stopniu może zaważyć na wydajności pracy umysłu. Jednym z aspektów zdrowego trybu życia jest dieta, zwłaszcza śniadanie^[13]. Pod wieloma względami śniadanie jest najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia. Jak pokazują badania i doświadczenia, fakt spożywania śniadania wpływa na wydajność fizyczną i psychiczną w ciągu dnia. Dzieci i młodzież jedzące śniadanie mają lepsze osiągnięcia w szkole, dorośli łatwiej radzą sobie w pracy. Śniadanie ma największe znaczenie dla tych, którzy odżywiają się nieregularnie i niedostatecznie^[14].

Stwiedzono, że regularne spożywanie śniadania działa korzystnie na stan zdrowia i obniża ryzyko umieralności na choroby układu krążenia^[15].

W literaturze naukowej opisano badania dotyczące rodzaju spożywanego śniadania. Płatki owsiane zawierają złożone węglowodany oraz błonnik, które stopniowo w ciągu wielu godzin uwalniają paliwo dla mózgu, zapewniając jego wydajną pracę. Owsianka jest pod tym względem lepsza niż inne płatki śniadaniowe i zapewnia dzieciom wydajniejszą pamięć^[16]. Podobnie ryż zawiera złożone węglowodany i proteiny o dobrym profilu aminokwasów. Dzieci jedzące na śniadanie ryż, wypadają lepiej w testach inteligencji, niż dzieci jedzące chleb^[17].

Sam fakt spożywania śniadania wpływa dodatnio na wydajność pracy w ciągu dnia. Ważne jest także to, co spożywa się na śniadanie. Najlepsze jest śniadanie o dużej wartości odżywczej, zawierające błonnik i złożone węglowodany o niskim indeksie glikemicznym oraz proteiny o dobrym profilu aminokwasów. W pewnym badaniu porównawczym, u dzieci spożywających zbilansowane śniadanie zaobserwowano większą aktywność w mózgu oraz lepsze osiągnięcia w pewnej prostej grze komputerowej, niż u dzieci, które spożywały tylko cukier^[18]. Popularne płatki śniadaniowe nie są najlepszym możliwym posiłkiem na śniadanie. Zawierają one zbyt dużo prostych cukrów. W pewnym doświadczeniu dzieci spożywające na śniadanie bogate w cukry napoje gazowane, wypadały w testach badających ich pamięć i uwagę znacznie gorzej, niż dzieci jedzące złożone węglowodany^[19].

Śniadanie w Europie

Śniadanie w krajach Europy

Zdjęcie	Nazwa/Państwo	Produkty wchodzące w skład śniadania		Napoje	Uwagi dodatkowe
		Produkty podstawowe	Produkty w wersji rozszerzonej
	Śniadanie kontynentalne[20]	Pieczywo: chleb, grzanki lub rogalik, Do posmarowania pieczywa: masło, dżem lub galaretka	wędlina lub ser, ewentualnie jajko albo pasztet. Czasami podawane jest ciepłe danie (jajecznica, parówki, bekon itp.) oraz owoce.	herbata lub kawa oraz sok
	Anglia Śniadanie angielskie	jajka (smażone, jajecznica lub poszetowe) bekon, parówki wieprzowe, krojonej w plastry kiełbasy white pudding pomidory, grzyby, fasolka w sosie pomidorowym	tosty z masłem i dżemem płatki zbożowe z mlekiem owsianka sosy typu ketchup i brown sauce ziemniaczane lub ryżowe krokiety w panierce (hash browns)	kawa, herbata, soki owocowe lub warzywne
	Norwegia	jajecznica wędzony łosoś Brunost (norweski brązowy ser) lub Jarlsbergost owsianka (z cynamonem, orzechami[21])		czarna kawa	Ze względu na wczesną porę lunchu w Norwegii (11:00), Norwegowie spożywają niewielkie śniadanie[21]
	Polska	otwarte kanapki (chleb lub pół bułki z masłem, wędliną i warzywami), jajko na miękko lub na twardo bądź jajecznica, zupa mleczna		kawa, herbata	W Polsce jada się śniadanie dość wcześnie rano, co wywołało konieczność jedzenia w godzinach pracy tzw. „drugiego śniadania” ok. godziny 10:00
Röschti	Szwajcaria	Bircher-Benner muesli z jabłkiem, orzechami, sokiem z cytryny, śmietaną i miodem[22] Płatki śniadaniowe z mlekiem Chleb, masło lub margaryna, marmolada, miód, ser[23] Gipfeli (typ croissanta)[24]	Röschti jajka (na twardo, jajecznica, smażone) bekon dżemy, miód, masło, sery szwajcarskie, wędliny, owoce, pomidor[24]	zimna lub gorąca czekolada, herbata lub kawa	Szwajcarskie śniadanie (Zmorge) spożywa się w ciągu tygodnia w godzinach 6:30-7:30, a w weekendy w godzinach późniejszych i bez pośpiechu[24]
kakaó csiga	Węgry	jajecznica z kiełbasą i papryką bundáskenyér (typ tosta francuskiego na słono)[25] kanapki, pieczywo (Pogača[26]), pasty serowe, wędliny, dżem[27] ciastka (túrós táska, kakaó csiga), naleśniki[25]			30% Węgrów nie je codziennie bądź w ogóle śniadania[26][28]

Śniadanie w kulturze

Śniadanie w malarstwie

Śniadanie jest często pojawiającym się tematem malarskim^[29]. W XVII wieku powstał styl holenderskich martwych natur o tematyce śniadania^[12].

Śniadanie w literaturze

• Truman Capote, Śniadanie u Tiffany’ego (1958)
• Kurt Vonnegut, Śniadanie mistrzów (1973)

Śniadanie w filmie

• Śniadanie u Tiffany’ego (1961)
• Zabijanie na śniadanie (1997)
• Śniadanie mistrzów (1999)
• Włamanie na śniadanie (2001)
• Śniadanie na Plutonie (2005)
• Śniadanie ze Scotem (2007, serial)
• Śniadanie do łóżka (2010)

Programy telewizyjne i radiowe

• Pytanie na śniadanie
• Śniadanie z Dwójką
• Śniadanie w Trójce

Zobacz też

• drugie śniadanie
• podwieczorek
• podkurek
• śniadanie irlandzkie
• śniadanie wiedeńskie

Przypisy

Bibliografia

• Shuang Rong, Linda G Snetselaar, Guifeng Xu, Yangbo Sun i inni. Association of Skipping Breakfast With Cardiovascular and All-Cause Mortality. „J Am Coll Cardiol”. 73 (16), s. 2025-2032, 2019. DOI: 10.1016/j.jacc.2019.01.065. ,
• Heather Arndt Anderson: Breakfast: A History. AltaMira Press, 2013, seria: The Meals Series. ISBN 0-7591-2165-6.