Średzka Woda

Średzka Woda
Ilustracja
Rzeka na wysokości Środy Śląskiej
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Lokalizacja

woj. dolnośląskie

Rzeka
Długość32,33 km
Spadek

1,89‰

Powierzchnia zlewni

326,76 km²

Źródło
MiejscePiersno
Wysokość

158 m n.p.m.

Współrzędne

51°04′54″N 16°34′13″E/51,081667 16,570278

Ujście
Recypient

Odra

MiejsceMalczyce
Wysokość

96,8 m n.p.m.

Współrzędne

51°13′33″N 16°29′40″E/51,225833 16,494444

Położenie na mapie powiatu średzkiego
Mapa konturowa powiatu średzkiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na lewo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „ujście”

Średzka Woda (Średzianka[1], niem. Neumarkter Wasser[2]) – rzeka II rzędu w województwie dolnośląskim, lewostronny dopływ Odry[3] o długości 32,33 km i powierzchni zlewni 326,76 km2[4].

Przebieg

Średzka Woda wypływa w miejscowości Piersno, w gminie Kostomłoty, na Wysoczyźnie Średzkiej, z wysokości około 158 m n.p.m. Początkowo płynie na północ, a następnie skręca na wschód i od południa opływa wieś Ciechów. Dalej znowu przyjmuje kierunek północny i omija Chwalimierz, następnie przepływa przez Środę Śląską, gdzie przecina drogę krajową nr 94. Poniżej Środy Śląskiej jej koryto rozdziela się na dwa kanały, prawy -  przepływający przez Szczepanów, będący pozostałością właściwego cieku, oraz lewy, omijający Szczepanów od zachodu, będący efektem melioracji, przejmującym aktualnie większą część przepływu Średzkiej Wody. Na północ od Szczepanowa bieg Średzkiej Wody zmienna orientację na zachodni, w tym miejscu rzeka ta opuszcza Wysoczyznę Średzką i zmeliorowanym korytem płynie Doliną Odry przejmując swój największy, prawostronny dopływ Jeziorkę a następnie w Malczycach, na terenie Portu Malczyce wpada do Odry[1].

Dopływy

Prawostronnymi dopływami Średzkiej Wody, licząc od źródła do ujścia są[4]:

  1. Luciąża,
  2. Dojca,
  3. Rokitna,
  4. Jeziorka.

Dopływami lewostronnymi są:

  1. Szadzica,
  2. Dłużek,
  3. Dopływ spod Ruska.

Warunki przepływu

Średzka Woda jest ciekiem niekontrolowanym wodowskazem należącym do sieci obserwacyjnej IMGW-PIB, zatem nie istnieją dokładne dane dotyczące charakterystyki przepływów wody w tej rzece. Na podstawie szacunków wg obliczeń ze wzoru Iszkowskiego przepływy charakterystyczne dla ujścia Średzkiej Wody kształtują się następująco[5]:

  • NNQ = 0,248 m³/s
  • SNQ = 0,496 m³/s
  • SQ = 0,868 m³/s
  • SSQ = 1,55 m³/s
  • WWQ = 50,84 m³/s
Nieczynny jaz na Średzkiej Wodzie w pobliżu Chomiąży

Wg serwisu Geoportal KZGW na nieczynnym jazie, w ujściowym odcinku Średzkiej Wody (około 3,5 km powyżej ujścia) SSQ wynosi 1,95 m³/s, natomiast SNQ to 0,579 m³/s.[6] W okresie czteromiesięcznej suszy atmosferycznej późnym latem i jesienią 2011 roku. Na Średzkiej Wodzie w Środzie Śląskiej (około 15,5 km powyżej ujścia) odnotowano przepływ równy 0,198 m³/s.[7]

Przepływ wód w zlewni Średzkiej Wody nie jest zaburzany w istotny sposób przez urządzenia hydrotechniczne. Duży jaz zlokalizowany w ujściowym odcinku Średzkiej Wody nie pełni funkcji piętrzącej (stan na 08.2017 r.). Na obszarze zlewni nie występują skupiska stawów hodowlanych, które mogłyby oddziaływać na przepływ. Najistotniejszym zaburzeniem przepływu Średzkiej Wody jest dopływ oczyszczonych ścieków komunalnych z oczyszczalni w Środzie Śląskiej w ilości 2640 m³/d[8], co przekłada się na dodatkowe 0,03 m3/s wody w cieku poniżej zrzutu. W czasie długotrwałej suszy atmosferycznej[7] oczyszczone ścieki powiększają przepływ Średzkiej Wody na tym odcinku o około 15%.

W ujściowym odcinku Średzkiej Wody, pomiędzy Malczycami a Lipnicą, przy wysokich stanach Odry występuje zjawisko cofki[9], dlatego od Malczyc aż do Chomiąży, wzdłuż Średzkiej Wody usypano wały przeciwpowodziowe. Warunki przepływu tego cieku modyfikowane są również sezonowo poprzez intensywne zarastanie roślinnością wodną całości przekroju koryta, co znacząco osłabia nurt, dlatego konieczne są częste melioracje koryta Średzkiej Wody.

Jakość wody

Zeutrofizowane koryto Średzkiej Wody w pobliżu Chomiąży
Koryto Średzkiej Wody i wały przeciwpowodziowe w jej odcinku ujściowym

Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych w zlewni Średzkiej Wody są[8]:

  • Oczyszczalnia ścieków w Środzie Śląskiej należąca do "Średzka Woda" Sp. z o.o., zrzucająca do Średzkiej Wody oczyszczone ścieki metodą mechaniczno-biologiczną w ilości 2640 m3/d
  • Oczyszczalnia typu „Bioblok” spółdzielni mieszkaniowej „Na Skarpie” w Ciechowie, zrzucająca oczyszczone ścieki w ilości 85,1 m3/d
  • Oczyszczalnia ścieków w Miękini, zrzucająca oczyszczone metodą mechaniczno-biologiczną ścieki w ilości 84 m3/d
  • Zakład Porcelany Elektrotechnicznej „Ciechów” S.A., odprowadzający oczyszczone ścieki produkcyjne i wody opadowe w ilości 26 m3/d
  • Osiedle mieszkaniowe dawnego PGR w miejscowości Proszków, odprowadzające 8,6 m3/d oczyszczonych ścieków.

Wg Państwowego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu Średzka Woda na ujściu do Odry charakteryzowała się następującymi parametrami i wskaźnikami jakości w poszczególnych latach:

RokElementy fizykochemiczne

(klasa)

Elementy biologiczne

(klasa)

Elementy hydromorfologiczne

(klasa)

Stan/potencjał

ekologiczny

STAN
2004[8]IIInie badanonie badanonie określononie określono
2005[10]IVnie badanonie badanonie określononie określono
2007[11]IVnie badanonie badanonie określononie określono
2008[12]IIInie badanonie badanonie określononie określono
2011[13]IIIIInie badanonie określononie określono
2014[14]IIIVIIsłabyZŁY
2015[15]IIIIIIIumiarkowanyZŁY

Zlewnia Średzkiej Wody (Jednolita Część Wód Powierzchniowych nr PLRW 600017137699) zarządzaniem Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu z dnia 01.02.2017 r. znalazła się w granicach nowego Obszaru Szczególnie Narażonego (OSN) na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych[16], w którym będą podejmowane działania naprawcze mające na celu polepszenie jakości wód powierzchniowych.

Planowana budowa zbiornika retencyjnego

Na Średzkiej Wodzie i jej dopływie Dojcy w Chwalimierzu, powyżej Środy Śląskiej planowane jest wykonanie zbiornika retencyjnego o pojemności 0,961 mln m3 wody i powierzchni 64,1 ha[17]. Zbiornik byłby istotny ze względu na ochronę przeciwpowodziową Środy Śląskiej, oraz ochronę przed suszą[5].

Główne parametry techniczne i hydrologiczne zbiornika retencyjnego "Chwalimierz"[17]:

  • zapora ziemna głównego zbiornika długości 1925 m, o rzędnej korony 124,15 m n.p.m.,
  • najwyższy poziom piętrzenia (NPP) na wysokości 120,8 m n.p.m.,
  • wyspa o powierzchni 15,5 ha,
  • dwa poprzedzające zbiorniki wstępne na Średzkiej Wodzie (1,86 ha) i Dojcy (1,27 ha), najwyższy poziom piętrzenia 121,8 m n.p.m.,
  • ciągły zrzut wody ze zbiornika (gwarantowany dla podtrzymania życia w cieku) = 0,094 m3/s,
  • normalny zrzut wody 1,0 - 20,6 m3/s,
  • zrzut powodziowy do 44,7 m3/s,
  • zrzut awaryjny maksymalny = 46,08 m3/s.

Pomimo wpisania planowanej inwestycji do Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013[18], oraz uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego[19] zbiornika "Chwalimierz" nie wybudowano (stan na wrzesień 2017 r.).

Ciekawostki

  • Średzka Woda jest częścią szlaku kajakowego "Nowy Rów-Jeziorka-Średzka Woda"[20]
  • Firma "Średzka Woda" Sp. z o.o. zaopatruje w wodę oraz usuwa nieczystości na terenie gminy Środa Śląska[21]


Przypisy

  1. ↑ a b Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  2. ↑ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) arkusz Neumarkt i. Niedeschlesien, igrek.amzp.pl, 1932 [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  3. ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Wody płynące, źródła, wodospady., 4 sierpnia 2007, s. 291 [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  4. ↑ a b Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, geoportal.kzgw.gov.pl [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  5. ↑ a b Stanisławska M. i inni, Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Środa Śląska, IME Consulting, 30 czerwca 2004, s. 43 [dostęp 2017-08-04] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-07] (pol.).
  6. ↑ Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, geoportal.kzgw.gov.pl [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  7. ↑ a b Sawicki J., Sienicka K., Odpływ podziemny rzek z terenów glin lessopodobnych Równiny Wrocławskiej i przedgórza Sudetów w końcowym okresie suszy atmosferycznej w grudniu 2011 r., „Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej”, 135 (42), 2012, s. 16 [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  8. ↑ a b c Kwiatkowska-Szygulska B. i inni, Ocena stanu jakości rzek województwa dolnośląskiego w 2004 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, 2004, s. 35-36 [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  9. ↑ Anna K., Przekroczone stany ostrzegawcze naszych wód, www.roland-gazeta.pl, 2 maja 2017 [dostęp 2017-08-04] (pol.).
  10. ↑ Kwiatkowska-Szygulska B. i inni, Ocena stanu jakości rzek województwa dolnośląskiego w 2005 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, marzec 2006 [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  11. ↑ Kwiatkowska-Szygulska B. i inni, Ocena stanu jakości rzek województwa dolnośląskiego w 2007 roku, Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  12. ↑ Kwiatkowska-Szygulska B., Dziewanowski M., Siwka A., Ocena stanu czystości rzek województwa dolnośląskiego w 2008 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, sierpień 2009 [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  13. ↑ Kwiatkowska-Szygulska B. i inni, Ocena jakości wód powierzchniowych województwa dolnośląskiego w 2011 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, marzec 2012 [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  14. ↑ Kwiatkowska-Szygulska B. i inni, Ocena stanu Jednolitych Części Wód Powierzchniowych na terenie województwa dolnośląskiego za rok 2014, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, lipiec 2015 [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  15. ↑ Kwiatkowska-Szygulska B. i inni, Ocena stanu Jednolitych Części Wód Powierzchniowych na terenie województwa dolnośląskiego za rok 2015, „2017-09-20”, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu, czerwiec 2016 [dostęp 2017-09-20] (pol.).
  16. ↑ Dyrektor RZGW we Wrocławiu, Rozporządzenie Nr 1/2017 w sprawie określenia w regionie wodnym Środkowej Odry wód powierzchniowych i podziemnych wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszaru szczególnie narażonego, z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć, Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego, 6 lutego 2017 [dostęp 2017-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-14] (pol.).
  17. ↑ a b Mokwa M., Malczewska B., Wyniki badań modelowych urządzeń zrzutowych zbiornika Chwalimierz, „Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich” (7/2008), PAN Oddział w Krakowie, 2008 [dostęp 2017-08-13] (pol.).
  18. ↑ Stan zabezpieczeń przeciwpowodziowych na Dolnym Śląsku, www.umwd.dolnyslask.pl, 8 lipca 2009 [dostęp 2017-09-07] (pol.).
  19. ↑ Plany zagospodarowania przestrzennego (Gmina i Miasto Środa Śląska), www.srodaslaska.pl [dostęp 2017-09-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-08] (pol.).
  20. ↑ Gondziarski M. i inni, Studium Zagospodarowania Turystycznego Dolnośląskich Odcinków Szlaków Wodnych, „Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu”, Legnica, marzec 2004, s. 39 [dostęp 2017-09-21] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-22] (pol.).
  21. ↑ Średzka Woda Sp. z o.o., www.sredzkawoda.pl, 21 września 2017 [dostęp 2017-09-07] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
Średzka Woda Sroda Śląska.jpg
Autor: Beata Maria Zdyb, Licencja: CC BY 3.0
Rzeka przepływająca przez Środę Śląską
Lower Silesian Voivodeship Relief location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relief location map of Lower Silesian Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
Średzka Woda 03 (09.2013).jpg
Autor: Orestegor, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nieczynny jaz na Średzkiej Wodzie
Średzka Woda 02 (09.2013).jpg
Autor: Orestegor, Licencja: CC BY-SA 4.0
Koryto Średzkiej Wody i wały przeciwpowodziowe w pobliżu Chomiąży
Średzka Woda 01 (09.2013).jpg
Autor: Orestegor, Licencja: CC BY-SA 4.0
Średzka Woda w pobliżu Chomiąży