Środkowoeuropejska prowincja bazaltowa

Środkowoeuropejska prowincja bazaltowa – obszar występowania kenozoicznych skał wulkanicznych i wulkanoklastycznych na obszarze Europy Środkowej.

Środkowoeuropejska prowincja bazaltowa rozciąga się na długości prawie 700 km, od Renu, poprzez Niemcy, Czechy, po Górny Śląsk. Obejmuje kilkaset wystąpień skał zasadowych i obojętnych, ogólnie nazywanych bazaltami. W rzeczywistości można wśród nich wyróżnić: bazalty, bazalty foidonośne, trachybazalty, trachity, tefryty, bazanity, bazanity fonolitowe, latyty kwarcowe, nefelinity, doleryty, limburgity, ankaratryty, trachyandezyty, trachyfonolity, a także brekcje wulkaniczne, tufy i tufity^[1].

W Polsce skały środkowoeuropejskiej prowincji bazaltowej występują przede wszystkim w południowej części kraju, na Śląsku i ziemi kłodzkiej, obejmując Sudety, Przedgórze Sudeckie i Nizinę Śląską – od granicy z Niemcami do Góry Świętej Anny na Śląsku Opolskim. Naliczono tu 314 powierzchniowych wystąpień, w tym 89 fragmentów potoków lawowych, 44 kominy wulkaniczne (neki), 22 kominy i żyły z fragmentami pokryw, 156 żył oraz 3 płaty tufów i konglomeratów^[1].

Skały tej formacji występują na obszarze różnych jednostek geologicznych (blok sudecki, blok przedsudecki, monoklina śląsko-krakowska, strefa śląsko-morawska), tektonicznych, a także geograficznych (Sudety, Przedgórze Sudeckie, Nizina Śląsko-Łużycka, Nizina Śląska, Wyżyna Śląsko-Krakowska).

Niektóre wystąpienia w Polsce^[2]:

• pokrywy lawowe – okolice Lubania i Leśnej (Stożek Perkuna), Markocice, Kozów, Męcinka, Słup, Żarek, Lubień, Mikołajowice, Targowica, Kowalskie-Żelowice, Lądek-Zdrój, Ligota Tułowicka
• pnie i czopy wulkaniczne – Opolno-Zdrój, Sulików, Uniegoszcz, Stożek Perkuna, Proszowa, Pilchowice, Czartowska Skała, Mszana-Obłoga, Bazaltowa Góra, Rataj, Owczarek (Owcza Góra), Sichów (Krzyżowa Góra), Wilcza Góra (Wilkołak), Kozia Góra, Krzeniów (Łysanka), Pielgrzymka, Winnica, Mikołajowice, Strzegom (Góra Krzyżowa)
• stożki wulkaniczne (dolne części) – Ostrzyca, Grodziec, Gilów, Gracze, Góra Świętej Anny
• żyły (dajki i sille) – Śnieżne Kotły, Leśna, Zaręba

Poszczególne wystąpienia powstawały w różnym czasie, od paleocenu po plejstocen, przy czym na ziemiach polskich główne nasilenie intruzji miało miejsce w oligocenie i dolnym miocenie^[1].

Ciekawsze wystąpienia:

• Diabelski Mur (Czechy)
• Panská skála (Czechy)

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Birkenmajer: Bazalty dolnośląskie jako zabytki przyrody nieożywionej. Ochrona Przyrody, nr 32, s. 225–276, Kraków 1967
• Janusz Badura, Bogusław Przybylski: Dolnośląska formacja bazaltowa. Budowa geologiczna Polski, t. I, Stratygrafia cz. 3a. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, s. 161–168