Śruba okrętowa

Płetwa steru i śruba okrętowa podczas remontu statku w doku pływającym
Pędniki gondolowe wyposażone w śruby nastawne

Śruba okrętowa, śruba napędowa, śruba statku – rodzaj pędnika o napędzie mechanicznym, służący do napędzania statku wodnego. Przetwarza ruch obrotowy wału śrubowego na siłę naporu poruszającą statek.

Spotykane są śruby wyposażone w dwie do siedmiu łopat (najczęściej cztery). Ponadto rozróżnia się śruby stałe, nastawne i składane.

Śruby okrętowe stałe (o stałym skoku) stosowane są w układach napędowych z silnikami nawrotnymi, gdzie prędkość i kierunek poruszania się jednostki (naprzód/wstecz) regulowane są prędkością obrotową i kierunkiem obrotów głównego silnika napędowego statku.

Śruba nastawna (tzw. o zmiennym skoku) daje możliwość zmiany ustawienia kąta natarcia łopat, a więc zwrotu i wartości wytwarzanej siły ciągu. Dzięki temu zachowując kierunek i wartość prędkości obrotowej silnika głównego, poprzez zmianę jedynie kąta wychylenia łopat możliwy jest ruch do przodu lub wstecz ze zmienną prędkością. W przypadku ustawienia łopat w położeniu neutralnym (zerowym) redukowany jest opór stawiany przez śrubę.

Śruba składana często stosowana jest na jachtach żaglowych, gdzie istotną rolę odgrywa opór hydrodynamiczny stawiany przez łopaty śruby. Ich konstrukcja pozwala na złożenie łopat podczas poruszania się pod żaglami oraz ich samoczynne rozłożenie pod wpływem siły odśrodkowej przy obracającym się wale napędowym. Tego typu rozwiązanie jest mało efektywne przy ruchu wstecz, natomiast pozbawiona tej wady jest znacznie bardziej zaawansowana konstrukcyjnie śruba z obrotowymi łopatkami, w której w zależności od kierunku obrotów wału napędowego, ustawienie łopatek śruby samoczynnie zmienia się do ruchu "naprzód" lub "wstecz", a przy nieruchomym wale łopatki ustawiają się "w chorągiewkę"[1].

Śruba napędowa zastąpiła koła łopatkowe.

Historia

Wynalezienie śruby napędowej przypisuje się następującym osobom[2][3]:

Pierwsze znane pomysły użycia śruby do napędu statku pochodzą z 1802, kiedy Edwart Shorter opatentował ręcznie napędzaną śrubę, zaznaczając, że odpowiednio zaprojektowany silnik parowy byłby znacznie użyteczniejszy do tego celu. Niezależnie od niego śrubę napędową zaprojektował Edward Lyon Berthon po przykrym dla niego doświadczeniu: 28 czerwca 1834, gdy podczas miesiąca miodowego wybrał się w rejs po Jeziorze Genewskim, jego szkicownik został zalany wodą z koła łopatkowego przepływającego obok statku. Berthon wysłał swój projekt do Admiralicji Royal Navy, która odrzuciła jego pomysł jako niepraktyczną zabawkę[4].

Śruba została ponownie niezależnie wynaleziona przez Francisa Pettita Smitha – jednego z głównych projektantów "Archimedesa", pierwszego statku napędzanego śrubą. Pierwszym okrętem o napędzie śrubowym był angielski HMS Rattler, wodowany w 1843[5][6].

Przypisy

  1. ↑ Śruba Max Prop (ang.). Max Prop. [dostęp 2021-03-01].
  2. ↑ Sławomir Kuźmicki: Rozwój napędu okrętów wodnych (pol.). „Przegląd Morski”, nr 2 (002), sierpień 2007. [dostęp 2009-12-28].
  3. ↑ Andrzej Podgórski: Silniki i pędniki na rzekach (pol.). www.zegluga.wroclaw.pl, 2008-01-06. [dostęp 2009-12-27].
  4. ↑ Isambard Kingdom Brunel and the engineers of the nineteenth century (ang.). Oxford Dictionary of National Biography. [dostęp 2010-09-21].
  5. ↑ John Ellis: HMS Rattler (ang.). Naval Officers Club. [dostęp 2010-09-21].
  6. ↑ Peter Davis: William Loney RN – Victorian naval surgeon (ang.). [dostęp 2010-09-21].

Bibliografia

  • Jerzy W. Dziewulski: Wiadomości o jachtach żaglowych. Warszawa: Alma-Press, 2008, s. 271-272. ISBN 978-83-7020-358-0.

Media użyte na tej stronie

Siemens Schottel Propulsor.jpg
Autor: Siemens AG, Licencja: CC-BY-SA-3.0
An azimuth propulsor on a ship
Brosen propeller rudder.jpg
Autor: Brosen, Licencja: CC BY 2.5
Śruba i ster statku podczas remontu w doku pływającym w Gdańskiej Sroczni 'Remontowa' w Gdańsku (Polska).