Święciany

Święciany

Švenčionys

(c) VietovesLt, CC BY 3.0
Herb
Państwo	Litwa
Okręg	wileński
Burmistrz	Zigmas Garla
Powierzchnia	6,36 km²
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	3979 626 os./km²
Nr kierunkowy	387
Kod pocztowy	LT-18116
Położenie na mapie Litwy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Święciany
55°08′N 26°10′E/55,133333 26,166667
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Święciany (lit. Švenčionys) – miasto rejonowe na Litwie, na Wileńszczyźnie i w Auksztocie, położone ok. 60 km na północny wschód od Wilna. Ludność: 5658 mieszkańców (2005).

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, lekki oraz zielarski^[1].

Demografia

Historia

Święciany są jednym z najstarszych miast na Litwie. Były one dogodnie położone na trakcie z Wilna do Połocka i Witebska. W XV w. znajdował się tam dwór księcia litewskiego Witolda. Był on również fundatorem pierwszego kościoła. Zasługą Witolda było również sprowadzenie do miasta Tatarów. Już w 1486 roku Święciany posiadały prawa miejskie.

Lata świetności miasto przeżywało w XV i XVI w. Od 1565 roku miasto było siedzibą sądu ziemskiego. W 1633 roku przybyli franciszkanie i na przedmieściach zbudowali swój kościół (zakonników usunięto w ramach carskich represji po powstaniu listopadowym).

Prywatne miasto szlacheckie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego^[2].

W 1812 roku podczas marszu na Moskwę, miasto odwiedził Napoleon i przyjął tam defiladę wojsk.

Podczas powstania listopadowego Święciany były głównym punktem oporu na Litwie. 20 kwietnia 1831 roku powołano tam Tymczasowy Rząd Polski na Litwie z hrabią Edwardem Mostowskim na czele. W 1839 roku po synodzie połockim w Święcianach powstała jedna z pierwszych parafii prawosławnych po zniesieniu unii brzeskiej. W 1898 roku na koszt państwa rosyjskiego w miejscowości wzniesiono cerkiew Świętej Trójcy. Parafia prawosławna liczyła w 1913 r. 709 wiernych^[3].

W 1919 roku miasto powróciło do Polski. Za II RP siedziba wiejskiej gminy Święciany. 20 października 1933 roku do miasta włączono zaścianek Ligumy (nazwa miejscowa: Podligumy) z gminy wiejskiej Święciany^[4]. 10 marca 1924 roku honorowym obywatelem miasta został Józef Piłsudski.

Po zajęciu przez Armię Czerwoną miasto zostało wcielone do Białoruskiej SRR i poddane surowym represjom. Większość Polaków działających politycznie i bogatych właścicieli ziemskich zostało wywiezionych w głąb ZSRR. Po włączeniu Litwy w skład ZSRR w 1940 roku miasto z rejonem zostało przekazane Litewskiej SRR. Po wkroczeniu Niemców w 1941 roku, represje dotknęły Żydów, którzy przed wojną stanowili ponad połowę mieszkańców miasta. Hitlerowcy zamordowali ponad 4 tys. Żydów. 19 i 20 maja 1942 roku niemieckie i litewskie formacje policyjne dokonały zbrodni na ludności polskiej, mordując około 400 Polaków.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w Święcianach rodzina Walulewicz udzieliła pomocy Goldzie Buszkaniec z d. Fejgel. W 2004 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Irenie i Zofii Walulewicz tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[5].

W pobliżu Święcian (w Zułowie) urodził się Józef Piłsudski, a w podświęciańskich Łyngmianach Ignacy Oziewicz. Miasto jest miejscem urodzenia m.in. asa polskiego lotnictwa – Franciszka Żwirki, generałów Wojska II RP: Rudolfa Niemiry i Wiktora Thomée. W latach 20. posłem na Sejm ze Święcian był Stanisław Cat-Mackiewicz.

Po II wojnie światowej i utracie miasta przez Polskę, do 1 listopada 1946 roku z rejonu święciańskiego w obecne granice Polski wysiedlono ok. 4,4 tys. Polaków, natomiast ok. 5,8 tys. zarejestrowanych do przesiedlenia Polaków pozostało w rejonie^[6]. Aktualnie Polacy stanowią ok. 27,4% mieszkańców rejonu święciańskiego.

W październiku 2011 roku na cmentarzu w Święcianach zniszczono 50 grobów polskich legionistów. Nacjonaliści zamazali krzyże i tablice pamiątkowe na grobach farbą, oraz namalowali na nich swastyki^[7].

Zabytki

Wybrane zabytki

Dom w którym urodził się i mieszkał polski pilot Franciszek Żwirko

Kościół Wszystkich Świętych

(c) VietovesLt, CC BY 3.0

Zabytkowy polski nagrobek przy kościele Wszystkich Świętych

Drewniana cerkiew Zaśnięcia NMP

Cerkiew Św. Trójcy

• Kościół pw. Wszystkich Świętych oraz stare polskie groby wokół kościoła
• Drewniana cerkiew pw. Zaśnięcia NMP (staroobrzędowców)
• Cmentarz katolicki z grobami 50 polskich legionistów
• Pałac Mostowskich na przedmieściu Cerkliszki – pałac zbudował hr. Edward Mostowski w l. 1823 – 1830. Budowla piętrowa na planie prostokąta, podpiwniczona. Front zdobi sześciokolumnowy portyk. We wnętrzu zachowały się stiukowe plafony i gzymsy oraz drewniane parkiety. Przed pałacem znajduje się duży owalny gazon. Z dawnych zabudowań gospodarczych przetrwały wzniesione z kamienia polnego lodownia na planie koła, kryta gontem i zwieńczona wieżyczką oraz kuźnia - z kolumnowym portykiem wgłębnym. Na teren rezydencji wiedzie aleja klonowo-wiązowa. Za pałacem rozciąga się park o pow. 34,5 ha założony ok. 1830 r., z kilkoma stawami oraz grodziskiem zwanym Górą Perkuna^[8].
• Dom w którym urodził się i mieszkał przez 19 lat (do 1914) polski pilot Franciszek Żwirko, ul. Partyzantów 7
• Cmentarz tatarski (mizar)
• Cerkiew prawosławna pw. Świętej Trójcy z XIX wieku, parafialna

Ludzie związani ze Święcianami

Tablica pamiątkowa na ścianie domu Franciszka Żwirki

• Aleksander Adamowicz – polski polityk, rolnik, poseł na Sejm II RP
• Icchak Arad – izraelski wojskowy i historyk, dyrektor Jad Waszem
• Andrzej Czechowicz – polski agent wywiadu PRL
• Maksymilian Konrad Hajkowicz – pułkownik saperów Wojska Polskiego.
• Mordechaj Kaplan - amerykański filozof żydowski, reformator judaizmu
• Rudolf Niemira – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego
• Konstantas Ramelis – litewski prawnik, pedagog i polityk
• Wiktor Thommée – polski dowódca wojskowy, generał brygady Wojska Polskiego
• Zita Užlytė – litewska nauczycielka
• Romuald Jakub Weksler-Waszkinel – polski ksiądz katolicki i filozof żydowskiego pochodzenia, doktor filozofii, pracownik naukowy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
• Franciszek Żwirko – polski pilot sportowy, porucznik pilot Wojska Polskiego

Miasta partnerskie

• Rumia,  Polska
• Świdnica,  Polska
• Wejherowo,  Polska
• Mrągowo,  Polska
• Postawy,  Białoruś

Przypisy

Linki zewnętrzne

• – Opis Święcian i okolic
• Święciany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 682 .
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona