Świętokrzyska Kolej Dojazdowa

Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa
kolej wąskotorowa
Ilustracja
Pociąg specjalny na trasie
Państwo

 Polska

Lokalizacja

Ponidzie

Operator

Województwo Świętokrzyskie – Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych

Liczba linii

1

Lata funkcjonowania

od 1917

Infrastruktura
Rozstaw szyn

750 mm

Portal Transport

Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa – wąskotorowa linia kolejowa, dawna Jędrzejowska Kolej Dojazdowa, powstała w 1917 roku. Trasa biegnie przez część regionu Ponidzia w południowej części województwa świętokrzyskiego, z Jędrzejowa, poprzez Jasionną, Motkowice, Umianowice do Pińczowa. Istnieje także nie wykorzystywane odgałęzienie trasy w Umianowicach do Hajdaszka, Stawian Pińczowskich i Sędziejowic. Od 2020 roku ruch kolejki jest zawieszony[1].

Linia ŚKD krzyżuje się w okolicy wsi Wygoda z linią szerokotorową LHS, na 14,6 km biegu linii wąskotorowej od stacji Jędrzejów Wąski, a także na odcinku nieczynnym w miejscowości Przededworze koło Chmielnika. Jest to jedno z niewielu w Polsce skrzyżowań linii szerokotorowej z wąskotorową, a dodatkowo jeden z kilku nielicznych wiaduktów na trasie przebiegu linii wąskotorowej.

Historia

Pociąg specjalny na przystanku kolejowym Motkowice Wąskotorowe

Powstanie kolei wiąże się z wybuchem I wojny światowej i okupacją północnej Małopolski przez Austriaków, którzy od końca 1914 układali tu linie frontowe (Rollbahn). W lutym 1915 dla potrzeb militarnych wybudowano pierwszy odcinek polowej linii wąskotorowej od Jędrzejowa do obecnych Motkowic. W maju 1915 trwały prace przy budowie tymczasowych mostów na Nidzie, których eksploatacja odbywa się do dziś. Po ustąpieniu Rosjan znad Nidy, budowę linii kontynuowano w kierunku Hajdaszka, Sędziejowic i Chmielnika, a następnie przez Raków Opatowski do Bogorii. Łączna długość kolei wynosiła 86 km. W tym czasie powstały także linie Miechów - Węchadłów - Działoszyce i Kocmyrzów - Posądza oraz styczne kolejki konne. W 1917 czynne były już odcinki Kije - Pińczów - Michałów - Koniecmosty - Opatowiec oraz Staszów - Rytwiany - Pacanów/Szczucin[2].

Kolej współcześnie

Z uwagi na położenie szlaku w dolinie Nidy (tzw. Ponidzie), od początku lat dziewięćdziesiątych, uruchomiono najpierw pod zarządem PKP turystyczny ruch kolejowy, który od tamtej pory rozwija się i funkcjonuje do dziś. Kolejka dysponuje obecnie trzema lokomotywami Lxd2 (z czego 2 sprawne) oraz parowozem Px48 (niesprawny, rewizja wygasła w 2007r). Od 2009 roku kolejka posiada sprawną lokomotywę Lyd1 oraz niesprawną (brak silnika) Lyd2 (w 2015 roku ustawiono ją jako pomnik obok bramy wjazdowej na stacje), obie pochodzą ze zlikwidowanej kolejki w Piotrkowie Trybunalskim. Warsztaty wykonują naprawy taboru wąskotorowego na zlecenie obsługując kolejki z całego kraju (specjalizują się w remontach układów jezdnych). Dostawy odbywają się transportem samochodowym.

Odjazd pociągu odbywa się ze stacji Jędrzejów Wąski w lecie w każdą niedzielę o godzinie 10:00, zaś powrót o 18:00. Prowadzone są także pociągi specjalne i na zamówienie. W chwili obecnej nie są prowadzone pociągi towarowe, ani codzienny ruch lokalny, choć trwają rozmowy nad ich przywróceniem.

Istnieje możliwość dojazdu za pośrednictwem KKA na stację kolejki w Pińczowie. Kolejkowa Komunikacja Autobusowa uruchamia specjalnie dwie linie:

  • Linia numer 1: Kielce, ul. Żelazna (przystanek busów) – Pińczów dworzec Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej. Odjazd z Kielc w niedziele o godzinie 11:15.
  • Linia numer 2: Busko-Zdrój, dworzec PKP – Pińczów dworzec Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej. Odjazd z Buska w niedziele o godzinie 11:45.

Po powrocie z przejazdu kolejką na ognisko i zabawę do Umianowic, obydwa busy czekają na pasażerów w Pińczowie i o 14:30 jadą odpowiednio do Kielc i do Buska-Zdroju.

Spółka samorządowa Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” Sp. z o.o., będąca operatorem linii[3], powstała w 2002 roku. Udziałowcami są: gmina Jędrzejów (144,5 tys. zł), gmina Pińczów (109 tys. zł), samorząd województwa świętokrzyskiego (100 tys. zł), powiaty jędrzejowski i pińczowski (po 50 tys. zł), gminy Imielno i Kije (po 23 tys. zł).

Kolejka zatrudnia kilkunastu pracowników. W latach 2002-2006 spółka przyniosła ok. 700 tys. zł straty. W 2006 roku z wycieczek kolejką skorzystało ponad 15 tys. osób, a w roku poprzednim około 12 tys. osób. W 2008 roku kolej przewiozła ponad 21 tysięcy osób (odprawiono 142 pary pociągów)[4].

W 2014 roku w rozkładzie pojawił się przystanek "Wygoda" wybudowany przez właściciela kompleksu wypoczynkowego "Sielsko na Wygodzie"

Pod koniec 2014 roku na stacji Pińczów rozebrano 2 bocznice oraz rozjazdy od strony Wiślicy. Prace te miały związek z budową ronda. W 2015 zamontowano rozjazdy skracając tory stacyjne.

Pociąg turystyczny jedzie trasą nad terenami zalewowym Nidy

Przyszłość kolejki

Obecnie trwają rozmowy nad przyszłością kolejki. Rozważane jest m.in. skorzystanie z dofinansowania unijnego, wniosek i dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zmiana formuły prawnej na muzeum i eksploatacja wyłącznie odcinka Jędrzejów - Stawy. W 2003 r. został przywrócony przejazd w Hajdaszku, w październiku 2007 miała miejsce odbudowa mostu udrażniająca szlak do stacji stycznej z torem normalnym w Stawianach Pińczowskich, gdzie znajduje się zapadnia transporterowa i ładownie. W 2008 osiągnięto Sędziejowice.

Z inicjatywy Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych podjęto prace nad wznowieniem kursowania pociągów na 2,5 km szlaku Hajdaszek – Umianowice. Realizacja tego zamierzenia odbywać się będzie w ramach projektu „Stacja Hajdaszek – Kolejowy Skansen”, finansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego. Całkowita wartość projektu wynosi 3 497 851,20 zł, w tym środki z RPO w wysokości 2 061 919,48 zł. Realizacja przedsięwzięcia obejmie adaptację zabytkowego budynku dworca z 1924, rozbudowę stacji o perony i zadaszenie, remont toru do Umianowic oraz zakup lokomotywy spalinowej z wagonami pasażerskimi oraz drezynami rowerowymi i miała pierwotnie zakończyć się w 2019 (obecnie zakończenie realizacji projektu planowane jest na rok 2020). Odtworzone zostaną sala dworcowa z poczekalnią, kasą biletową oraz pokój naczelnika stacji. W budynku przewidziano nadto salę edukacyjno-konferencyjną, salę restauracyjną zwaną zgodnie z tradycją Gospodą dla Żołnierzy (na wzór funkcjonującej w latach międzywojennych stołówki dla przejeżdżających żołnierzy) wraz zapleczem gastronomicznym i gabinetem jej kierowniczki w l. 20 XX w. Janiny Żelisławskiej, apartament hrabiny Karoliny Lanckorońskiej (historyka sztuki, spadkobierczyni okolicznych dóbr).

Pociąg na stacji w Jędrzejowie

W holu głównym ustawiona będzie kolejowa makieta Ponidzia z modelami dworców i pociągów[5]. Pociągi osobowe przez Hajdaszek przestały kursować w latach 80., a towarowe w 1993 roku[6][7].

Planowane było także rozszerzenie szlaku w stronę Wiślicy do zniszczonego mostu w Skrzypiowie. Rozważano także zwiększenie ilości przystanków o stacje: centrum Jędrzejowa, Piaski, Borki, Wygoda, Holendry, Ptasznik, Suchowola, Podlesie, Wierzbie, Rudki, Kamienna Góra, Pągowiec, Skowronno Górne i Dolne, Kopernia, Pińczów naprzeciw dworca PKS, Skrzypiów, Wojsławice, Rudawa i Biskupice.

Dnia 11 września 2009 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek właściciela (Polskie Koleje Państwowe) wydał jednak decyzję o wykreśleniu z rejestru zabytków odcinków od stacji Pińczów do stacji Wiślica w Koniecmostach oraz od stacji Sędziejowice do stacji Raków Opatowski wraz z obiektami inżynieryjnymi[8], co zapewne przekreśli próby reaktywacji kolejki na dalszych odcinkach.

W 2016 z usług kolejki skorzystało 16 tys. pasażerów[9].

W sezonie 2020 roku nie uruchomiono ruchu kolei z uwagi na zły stan torowiska i taboru, wiążący się z trudną sytuacją finansową i poszukiwaniem nowej formuły funkcjonowania[1]. Spółka Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” została następnie postawiona w stan likwidacji, lecz w październiku 2020 roku kolej została przejęta przez samorząd województwa i włączona w struktury wojewódzkiej jednostki Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach[10]. Z uwagi na konieczność remontów i poszukiwanie finansowania, w 2021 roku kolejka nadal nie funkcjonowała[10].

Wydarzenia z historii kolejki

Historyczne

  • luty 1915 otwarcie pierwszego odcinka z Jędrzejowa do Motkowic (budowany dla celów militarnych przez armię austriacką)
  • 1924 budowa parowozowni w Pińczowie
  • 1 stycznia 1930 przejęcie przez zarząd PKP
  • 1951 przekucie toru z 600 na 750 mm
  • 1987 zawieszenie ruchu pasażerskiego
  • 1993 zawieszenie ruchu towarowego
  • 1998 uruchomienie ruchu turystycznego
  • 2001 zawieszenie ruchu turystycznego przez PKP
  • 2003 przejęcie przez władze samorządowe i wznowienie ruchu turystycznego

Bieżące

  • 5 sierpnia 2005 r. Minister Gospodarki odznaczył Świętokrzyską Kolejkę Dojazdową Odznaką honorową „Za Zasługi dla Turystyki”.
  • 7 lipca 2006 r. w Umianowicach odbyły się obchody 90-lecia istnienia kolejki. Hasłem imprezy było „Spotkajmy się za 10 lat”. Patronat nad uroczystością objęli: wojewoda świętokrzyski Grzegorz Banaś, marszałek województwa Franciszek Wołodźko, zarząd kolejki oraz Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej.
  • 9 lipca 2006 r. z okazji Światowego Dnia Turystyki za szczególne zasługi dla rozwoju turystyki w regionie świętokrzyskim kolejkę uhonorowano statuetką „Wędrowiec Świętokrzyski”. Nagrodę Świętokrzyskiej Kolejce Dojazdowej przyznał marszałek województwa świętokrzyskiego.
  • 9 lipca 2006 kolejka otrzymała także wyróżnienie w plebiscycie „Słowa Ludu” i rozgłośni Radia „TAK”: „Ziemia Świętokrzyska Piękna Nieznajoma”, jako jedna z największych atrakcji turystycznych województwa.
  • 3 stycznia 2007 krótkofalowa kolejkowa stacja klubowa HF7JKD nadająca z budynku biurowego na stacji Jędrzejów Wąski uzyskała w Zawodach Zielonogórskich im. Juliusza Schmidta Polskiego Związku Krótkofalowców, z okazji Dni Zielonej Góry – Winobrania, wysoką 5 lokatę otrzymując łącznie 6251 punktów.
  • 12 czerwca 2007 w wyniku przeprowadzonego przeglądu parowóz Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej – Px48-1724 uzyskał przedłużenie rewizji do czerwca roku 2009.
  • 10 lipca 2007 Ciuchcia Express Ponidzie zdobyła trzecie miejsce w plebiscycie „Wybieramy skarb turystyczny województwa świętokrzyskiego” zorganizowanym przez Gazetę Wyborczą. Warto nadmienić, iż spośród głosów nadesłanych przez internautów kolejka zdobyła pierwsze miejsce.
  • 10 października 2007 odbudowa mostku i udrożnienie szlaku do Stawian Pińczowskich, pierwszy pociąg po 11 latach.
  • 20 października 2007 pociąg specjalny prowadzony trakcją parową parowozem Px48 dla miłośników kolei, z dojazdem do stacji Hajdaszek i Stawiany Pińczowskie.
  • 26 października 2008 do Sędziejowic wjechał pierwszy od 15 lat pociąg osobowo – towarowy, prowadzony lokomotywą Lxd2-258, wypełniony po brzegi miłośnikami kolei i okolicznymi mieszkańcami, którzy również licznie pojawili się na samej stacji.
  • 22 lutego 2010 na stacji Jędrzejów Wąskotorowy odbyła się uroczysta premiera płyty Śrubki Michała Jurkiewicza o tematyce kolejowej oraz minikoncert[11].
  • 2014 w rozkładzie jazdy pojawił się nowy przystanek "Wygoda" przy kompleksie wypoczynkowym "Sielsko na Wygodzie"
  • 16 listopada 2014 zaczęła się przebudowa układu torowego stacji Pińczów w związku z budową ronda. To bardzo utrudniło lub wręcz uniemożliwiło reaktywacje szlaku w przyszłości do Młodzaw.
  • 21 sierpnia 2015 na szlaku do Umianowic zapaliła się lokomotywa Lxd2-258; ogień zniszczył silnik[12].
  • 2020 zawieszenie ruchu, przejęcie przez Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych[1]

Trasa przejazdu

Stan obecny

Linia czynna

Jędrzejów Wąskotorowy
Jasionna
Motkowice Wąskotorowe
UmianowiceHajdaszek
Stawiany Pińczowskie
Sędziejowice
Pińczów

Linie planowane do przywrócenia do ruchu

  • Pińczów – Młodzawy – Mozgawa – Chroberz – Nieprowice – Złota Pińczowska – Jurków – Wiślica
  • Sędziejowice – Chmielnik – Strojnów – Drugnia – Potok Wąsk. – Raków Opatowski

Linie historyczne

Węzeł Umianowice

Trasa kolejki zaczynała się przy stacji normalnotorowej Jędrzejów i biegła do Umianowic:

  • Jędrzejów
  • Jędrzejów Wąskotorowy
  • Jasionna
  • Motkowice Wąsk
  • Umianowice

W Umianowicach było rozwidlenie linii na kierunku do Cudzynowic i Bogorii:

  • Umianowice
  • Pińczów
  • Młodzawy
  • Mozgawa
  • Chroberz
  • Nieprowice
  • Złota Pińczowska
  • Jurków
  • Wiślica
  • Brodek
  • Kolosy
  • Jadzinek
  • Bugaj
  • Broniszów
  • Cudzynowice

  • Umianowice
  • Hajdaszek
  • Stawiany Pińcz
  • Sędziejowice
  • Chmielnik
  • Strojnów
  • Drugnia
  • Potok Wąsk
  • Raków Opatowski
  • Rakówki
  • Arkuszów
  • Wola Malkowska
  • Bogoria (stacja kolejowa)

Węzeł Bogoria

W Bogorii trasa kolejki rozwidlała się i biegła w kierunkach na Szczucin i Koprzywnicę oraz Iwaniska:


  • Bogoria
  • Józefów Kielecki
  • Nawodzice
  • Jachimowice
  • Koprzywnica (stacja kolejowa)
  • Ciszyca
  • Tarnobrzeg Wąskotorowy

  • Bogoria
  • Przyborowice
  • Gryzikamień
  • Iwaniska (stacja kolejowa)

Węzeł Cudzynowice

W Cudzynowicach trasa kolejki rozwidlała się i biegła w kierunkach na Kocmyrzów i Charsznicę:

  • Cudzynowice
  • Kazimierza Wielka
  • Donosy
  • Wielgus
  • Ksawerówka
  • Kościelec
  • Stogniowice
  • Szreniawa Miechowska
  • Proszowice
  • Posądza
  • Łyszkowice
  • Biórków
  • Zielona Wąsk.
  • Kocmyrzów Wąskotorowy

  • Cudzynowice
  • Topola Pińczowska
  • Skalbmierz
  • Podgaje
  • Działoszyce
  • Słaboszów
  • Janowice n. Nidzicą
  • Kalina Wielka
  • Kalina Mała
  • Miechów Wąsk
  • Chodów
  • Charsznica

Przed przekuciem linii z toru 600 na 750 mm istniało także połączenie Hajdaszek – Pińczów.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

  • Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański, Koleje, Warszawa: Wyd. Carta Blanca, 2007, s. 232-235, ISBN 978-83-60887-80-6, OCLC 500427346.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lxd2-333 (4) (26294427039).jpg
Autor: Krzysztof D., Licencja: CC BY-SA 2.0
The original station building in Motkowice built in 1916 still exists.
Lxd2-333 Świętokrzyska KD (4).jpg
Autor: Krzysztof Dobrzański, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pociąg specjalny z Lxd2-333 na estakadzie Świętokrzyskiej KD.
Lxd2-333 Świętokrzyska KD (2).jpg
Autor: Krzysztof Dobrzański, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pociąg specjalny z Lxd2-333 na estakadzie Świętokrzyskiej KD.
Lxd2-333 (1) (38039568432).jpg
Autor: Krzysztof D., Licencja: CC BY-SA 2.0
Saturday morning in Jędrzejów where the narrow gauge adventure begins.