Świętomarz

Artykuł

50°56'04″N 21°01'29″E

- błąd

39 m

WD

50°53'N, 20°57'E

- błąd

19802 m

Odległość

5 m

Świętomarz
wieś
Ilustracja
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Świętomarzy
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

starachowicki

Gmina

Pawłów

Wysokość

85 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

109[1]

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

27-225[2]

Tablice rejestracyjne

TST

SIMC

0261002

Położenie na mapie gminy Pawłów
Mapa konturowa gminy Pawłów, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Świętomarz”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Świętomarz”
Położenie na mapie powiatu starachowickiego
Mapa konturowa powiatu starachowickiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Świętomarz”
Ziemia50°56′04″N 21°01′29″E/50,934444 21,024722

Świętomarz (dawniej Święta Marza[3] lub Świętamarza[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, w gminie Pawłów[5][6].

W okresie II Rzeczypospolitej oraz w latach 19451998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego. Do 1954 roku siedziba gminy Tarczek.

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 752.

Miejscowość jest siedzibą parafii Wniebowzięcia NMP. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii krakowskiej, diecezji kieleckiej, dekanatu bodzentyńskiego.

Przez wieś przechodzi szlak rowerowy czerwony czerwony szlak rowerowy z Cedzyny do Nowej Słupi.

Części wsi

Integralne części wsi Świętomarz[5][6]
SIMCNazwaRodzaj
0261019Działkiczęść wsi

Historia

Świętomarz, w XV wieku Szwyantha marza. Według Długosza była to osada pośród lasów należących do biskupstwa krakowskiego, w pobliżu biskupiego dworca w Tarczku[4].

Pewne dochody z niej biskupi przeznaczyli na uposażenie prepozytury kieleckiej. W wieku XIV ówczesny pleban Bogufał Rogala, syn Piotra militis haeredis de Klonow Vladislaviensis dioecesis, będąc proboszczem kieleckim, zaczął budować tu kościółek z kamienia pw. Matki Boskiej. Śmierć (24 lipca 1367 r.) nie dozwoliła mu dokończyć dzieła.

Od kościółka przybrała przyległa osada nazwę Świętamarza, używaną przez lud na oznaczenie Matki Boskiej (stąd nazwa wsi)[4]. Występowała także nazwa Święta Marza[3].

Długosz podaje, że jeszcze w XV wieku kościółek nie był wykończony. Zaczęta z kamienia budowla uzupełniona została drzewem (łac. in superficie ligneam). Proboszcz kielecki miał tu trzech zagrodników z rolą, od których pobierał dziesięcinę. Miejscowy pleban brał dziesięcinę z łanów kmiecych, biskup krakowski zaś pobierał od swych czterech zagrodników i karczmy z rolą (Jan Długosz Lib. Ben. t.I s.438, t.II s.462)[4].

Ówczesna parafia była dość rozległa i obejmowała wsie: Świślinę, Szerzawy, Krajków, Radkowice, Bielów, Brzezie, Łomno, Grabków, Jadowniki, Rzepin i Rzepinek. Były to w części wsi biskupa krakowskiego i klasztoru łysogórskiego.

Według registru poborowego powiatu sandomierskiego z roku 1578 biskup krakowski płacił tu od 6 zagr. z rolą (Pawiński, Małop., 191).

W drugiej dekadzie XIX wieku Świętomarz była już wsią włościańską, w powiecie iłżeckim, gminie Tarczek, parafii własnej. Odległa o kilka wiorst na wschód od Bodzentyna, tuż przy wsi Tarczek, od Iłży 36 wiorst, posiadała murowany kościół parafialny oraz dom schronienia dla 2 starców i kalek.

Śwętomarz parafia w dekanacie iłżeckim (dawniej dekanat kunowski) liczyła 3625 dusz.

W 1827 roku było 15 domów i 282 mieszkańców, a w 1885: 21 domów i 144 mieszkańców, 3 mórg ziemi dworskiej i 174 mórg włościańskiej[4].

Zabytki

Drewniania dzwonnica kościoła
  • Stanowisko z 231 dymarkami z ok. II w. (z każdej uzyskiwano 10–20 kg żelaza)[7].
  • Kościół Wniebowzięcia NMP (Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Świętomarzy) - wybudowany w latach 1367–1434, w miejsce drewnianego kościoła wzniesionego prawdopodobnie jeszcze w XI w. Gotycki, murowany, jednonawowy, opasany przyporami. Na uwagę zasługują ładne, ostrołukowe, profilowane XIV-wieczne portale[8].

Świątynia została przebudowana w XIX w. Z tego okresu pochodzi kaplica dobudowana do elewacji północnej. Kościół wraz z drewnianą dzwonnicą zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.816/1-2 z 17.06.1931, z 2.10.1956 i z 15.06.1967)[9].

  • Cmentarz parafialny (nr rej.: A.817 z 24.05.1993)[9].

Przypisy

  1. Wieś Świętomarz w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-03-16] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1274 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b Święta Marza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 691.
  4. a b c d e Świętomarz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 698.
  5. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200), ze zmianami w obwieszczeniu z dnia 2015-08-04 4 sierpnia 2015(dts) (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636)
  6. a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2017-07-09].
  7. Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, s. 526, Oficyna Wydawnicza Fogra, ISBN 83-85719-84-9.
  8. Sylwester Kowalczewski: Góry Świętokrzyskie. Przewodnik turystyczny, wyd. V, poprawione i rozszerzone, wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1967, s. 102
  9. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021, s. 61 [dostęp 2018-02-10].

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Szlak rowerowy czerwony.svg
Czerwony szlak rowerowy
Bell tower in Świętomarz.JPG
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY 3.0
Dzwonnica kościoła w Świętomarzu
Church in Świętomarz.JPG
Autor: Robert Niedźwiedzki, Licencja: CC BY 3.0
Kościół we wsi Świętomarz
POL gmina Pawłów COA.jpg
Herb wsi Pawłów.
Starachowice County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Starachowice County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.22 N
  • S: 50.88 N
  • W: 20.88 E
  • E: 21.40 E