Świętoniowa

Artykuł

50°5′46″N 22°25′56″E

- błąd

39 m

WD

50°8'N, 22°24'E, 50°5'43.91"N, 22°26'13.70"E

- błąd

19554 m

Odległość

464 m

Świętoniowa
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

przeworski

Gmina

Przeworsk

Liczba ludności (2020)

874[1]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-200[2]

Tablice rejestracyjne

RPZ

SIMC

0609215[3]

Położenie na mapie gminy wiejskiej Przeworsk
Mapa konturowa gminy wiejskiej Przeworsk, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Świętoniowa”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Świętoniowa”
Położenie na mapie powiatu przeworskiego
Mapa konturowa powiatu przeworskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Świętoniowa”
Ziemia50°05′46″N 22°25′56″E/50,096111 22,432222

Świętoniowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Przeworsk[3][4].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Miejscowość jest siedzibą parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Części wsi

Integralne części wsi Świętoniowa[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0609221Jatkiczęść wsi
0609238Młyniskaczęść wsi
0609244Pod Wisłokiemczęść wsi
0609250Podkopanieczęść wsi
0609267Szwabyczęść wsi

Historia

Archeologiczne dowody na istnienie na terenie Świętoniowej osadnictwa sięgają czasów starożytnych. Wykopaliska w lesie w Dębrzynie dowodzą, że już od IV w. p.n.e. zamieszkiwała te tereny ludność kultury pucharów lejkowatych. Kolejne wykopaliska wykazały osadnictwo od II w. p.n.e. do IV w n.e. w okresie kultury przeworskiej, której rozwój został w IV wieku wstrzymany z powodu najazdu ludów koczowniczych ze wschodu, podczas wielkich wędrówek ludów[5].

Świętoniowa powstała prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku. Za czasów książąt ruskich istniał prawosławny monaster, przy którego ruinach w XV wieku zamieszkiwał ruski kmieć Chodor Słowik. W schematyzmach łacińskich z 1878 roku i schematyzmach greckokatolickich z 1879 roku, podano wzmiankę o istnieniu monastyru: In dokumentio Spytkonis de Tarnow ex an. 1428, quo dotationem ecclesiae Przeworscensis innovat legitur: Swiatonowa Wola qui locus dictus fuit Monastyr quiat. Ecclesia Ruthenica Erat[6]. Po przyłączeniu tych terenów w 1340 roku do Polski, ziemie te zasiedlali tylko chłopi polscy[7][a]. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1394 roku, gdy Jan z Tarnowa wydał przywilej, na mocy którego wieś Swantonowa Wola, została przekazana w darowiznę Zakonowi Stróżów Grobu Chrystusowego w Przeworsku[5]. Wieś była też wzmiankowana w regestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej: w 1515 roku[b][8] i w 1589 roku[c][9] (wieś posiadała wówczas 3 łanów ziemi rolnej)[d]. W 1816 roku władze austriackie skasowały klasztor bożogrobców w Przeworsku, a pozostały sekularyzowany ostatni zakonnik Kacper Mizerski władał parafią do 1864 roku, następnie parafię przejęli duchowni diecezjalni. W 1931 roku zbudowano Dom Ludowy. W 1971 roku zbudowano most na Wisłoku (obecnie zamknięty dla ruchu pojazdów).

Kościół

W 1921 roku ukończono budowę drewnianego kościoła pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy. W 1921 roku powstała ekspozytura, a w 1928 roku została erygowana samodzielna parafia. 21 maja 1952 roku spłonął kościół, prawdopodobnie z powodu niewygaszonej świecy. W 1957 roku proboszczem został ks. Franciszek Woś. W latach 1957–1959 wybudowano murowany kościół. 15 listopada 1959 roku bp Wojciech Tomaka poświęcił nowy kościół, a 30 października 1966 roku jego konsekracji dokonał bp Ignacy Tokarczuk.

Oświata

Szkoła ludowa jednoklasowa w Świętoniowej powstała w 1908 roku. W 1913 roku oddano do użytku murowany budynek szkolny, a od 1914 roku szkoła stała się 2-klasowa. 10 lipca 1916 roku w szkole została urządzona kaplica, w której odprawiano msze święte dla miejscowej ludności. W latach 1940–1942 okupanci niemieccy przy szkole urządzili lotnisko wojskowe, a szkołę zamienili na biura i obserwatorium. 22 lipca 1944 roku nastąpiło wyzwolenie spod okupacji niemieckiej.

W 1945 roku szkoła rozpoczęła działalność jako 7-klasowa. W latach 1957–1969 w miejscowej szkole była Szkoła Przysposobienia Rolniczego, której wykładowcą był inż. Marian Jarzymowski. W latach 1968–1972 rozbudowano budynek szkolny. W 1999 roku na mocy reformy oświaty szkola została zmieniona na 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. 25 czerwca 2014 roku patronem szkoły został ks. Franciszek Woś. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.

Zobacz

  • gromada Grzęska
  • gromada Gniewczyna Łańcucka

Uwagi

  1. ↑ Świętoniowa, jak wskazuje etymologiczne pochodzenie nazwy, można tłumaczyć jako święte-nowe miejsce. Podania wspominają o istnieniu monastyru, który mógł zostać założony na jakimś „świętym” wówczas miejscu. Na tym terenie w XIII wieku powstało kilka osad ruskich: Świętoniowa, Grzęska (cerkiew istniała od średniowiecza do 1945 roku), prawdopodobnie Nowosielce (nazwa wskazuje na ruskie pochodzenie tej nazwy od sioło, Nowe Sioło). Po przyłączeniu terenów Przeworskich w 1340 roku do Polski, część ludności ruskiej uległa polonizacji i przyjęła katolicyzm. Być może po likwidacji monasteru w Świętoniowej, jego tradycje przejęła Grzęska, gdzie cerkiew przetrwała do 1945 roku.
  2. ↑ W regestrach z 1515 roku wzmiankowano o Świętoniowej: Svyatonyowa, lan. 3, tab. des.,
  3. ↑ W regestrach poborowych z 1589 roku zapisano: Swiętoniowa, lan 3, hort. c. agr. 3, inq. c. pec. 2, inq. paup. 3 prepositi Przeworscensis..
  4. ↑ W rejestrze poborowym ziemi przemyskiej z 1628 roku poborcy podatkowi zapisali: Swientoniowa: de laneis 3 per gr 30; hortulani agris carentes 3 per gr. 4; inquilini pecera habentes 2 per gr. 8; inquilini pauperes 3 per gr 2......4/4/0. Według tego zapisu wieś posiadała 3 łany. W 1624 roku w sąsiedniej Gniewczynie były zniszczenia podczas najazdu Tatarskiego, a Świętoniowa była wolna od działań wojennych.

Przypisy

  1. ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 5 [dostęp 2022-01-27]
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1274 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ a b Historia Świętoniowej (dostęp 2017-09-19)
  6. ↑ Shimatism’ Vsego Klira Katolikov’ Obradu Grečesko-Ruskogo Eparhij Peremyskoj na God’ ot’ Rožd. Hr. 1879 (s. 396) (dostęp 2017-09-25)
  7. ↑ Miechowici na ziemi Przemyskiej za panowania Władysława II Jagiełły (s. 81) (dostęp 2017-09-21)
  8. ↑ Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. Aleksander Jabłonowski. Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona (Świętoniowa na stronie Regestru Poborowego z 1515 roku) Warszawa. 1902. (str. 136) (dostęp 2017-09-19)
  9. ↑ Świętoniowa na stronie Regestru poborowego z 1589 roku (str. 6) (dostęp 2017-09-19)

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Gmina Przeworsk
Wsie
Osada
Integralne
części wsi

Herb gminy Przeworsk

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
POL gmina Przeworsk COA.png
Herb gminy Przeworsk