Świadkowie Jehowy w Niemczech

Świadkowie Jehowy w Niemczech
Ilustracja
Środkowoeuropejskie Biuro Oddziału w Selters
Państwo

 Niemcy

Liczebność
(2021)

167 328

% ludności kraju
(2021)

0,2%

Liczba zborów
(2021)

2073

Rozpoczęcie działalności

1891

Strona internetowa
Mapa konturowa Niemiec
Geographylogo.svg
Miejscowości w Niemczech, w których znajdują się Sale Zgromadzeń Świadków Jehowy oraz zaznaczone na niebiesko Biuro Oddziału

Świadkowie Jehowy w Niemczech – społeczność wyznaniowa w Niemczech, należąca do ogólnoświatowej wspólnoty Świadków Jehowy, licząca w 2021 roku 167 328 głosicieli, należących do 2073 zborów[a][1]. W 2021 roku na dorocznej uroczystości Wieczerzy Pańskiej zebrało się 284 011 osób[b][2]. Jedna z 27 wspólnot Świadków Jehowy na świecie, których liczebność przekracza 100 000 głosicieli[3]. Środkowoeuropejskie Biuro Oddziału, koordynujące działalność Świadków Jehowy w Niemczech, Austrii, Liechtensteinie, Luksemburgu i w Szwajcarii, znajduje się w Selters[4], gdzie znajduje się również jedna z największych drukarń Towarzystwa Strażnica, drukująca publikacje Świadków Jehowy[5][6][7].

Sale Zgromadzeń, z których korzystają miejscowe zbory znajdują się w Bingen-Sponsheim, Büchenbach (k. Norymbergi), Gelsenkirchen, Glauchau, Kaiserslautern, Meckenheim, Monachium, Porta Westfalica-Möllbergen, Reutlingen-Gönningen, Trappenkamp i Velten (k. Berlina)[8].

Historia

Początki

W roku 1891 Charles Taze Russell odwiedził niemieckie miasta: Berlin, Drezno, Hanower, Wittenbergę, Kolonię, Moguncję i Lipsk. Po jego powrocie w Stanach Zjednoczonych opublikowano kilka publikacji Badaczy Pisma Świętego w języku niemieckim, w tym trzy tomy Wykładów Pisma Świętego. Publikacje te zaczęły docierać do Niemiec poprzez osoby niemieckiego pochodzenia. W 1893 roku do kraju powrócili niemieccy emigranci, którzy wierzenia Badaczy Pisma Świętego przyjęli w Stanach Zjednoczonych. W latach 1886–1889 publikowano w języku niemieckim czasopismo „Strażnica Syjońska” w małym formacie[9]. W 1897 roku zaczęto regularnie wydawać dwumiesięczne wydanie czasopisma „Zions Wacht Turm und Verkünder der Gegenwart Christi”, niemieckiej edycji „Strażnicy Syjońskiej”, której pierwszy numer nosił datę kwiecień-maj 1897. Jego redaktorem naczelnym był Charles T. Russell, a zastępcą Otto Albert Kötitz. W Berlinie utworzono skład publikacji biblijnych, którym opiekowała się Margarete Giesecke. Była także odpowiedzialna za regularną wysyłkę pocztą 500 egzemplarzy „Strażnicy” w języku niemieckim. W 1899 roku przeniesiono skład wydawnictw do Bremy. W tym samym czasie w różnych częściach Niemiec działało już kilka klas Badaczy Pisma Świętego.

W 1902 roku w Elberfeld (dzisiejsza dzielnica Wuppertalu) powstało Biuro Oddziału, którym kierował Ernest C. Henninges. Było to drugie po Londynie Biuro Oddziału utworzone na świecie[10]. Od października 1903 roku działalność w Niemczech nadzorował wysłany ze Stanów Zjednoczonych współpracownik C.T. Russela – Otto A. Kötitz, a Henninges został wysłany do Australii. W tym samym roku powstały zbory m.in. w Tailfingen, Wermelskirchen, Lübeck, w Berlinie i w okolicach na wschód od niego, w Dreźnie (gdzie w latach 20. XX wieku powstał największy zbór w Niemczech, liczący ponad 1000 głosicieli).

W roku 1905 rozpoczęto umieszczanie w gazetach ośmiostronicowych wkładek, zawierających wzorcowe egzemplarze „Strażnicy”, dzięki czemu wzrosło zainteresowanie tym wyznaniem. W tym samym roku rozpowszechniono ponad pół miliona próbnych egzemplarzy „Strażnicy”. Odbyło się też pierwsze zgromadzenie w Elberfeld, w którym uczestniczyło 150 osób. Powstały grupy studium Biblii na Pomorzu, m.in. w Szczecinie, Stargardzie i Goleniowie.

W 1909 roku Niemcy ponownie odwiedził Charles T. Russell. Przemawiał w Hamburgu, Berlinie, Dreźnie i Barmen[11]. Rok później z krótką wizytą zatrzymał się w Berlinie, gdzie wygłosił przemówienie do osób zainteresowanych wierzeniami Badaczy Pisma Świętego. Tego samego dnia, pomimo sprzeciwu około 120 osób zgromadzonych z tyłu widowni, odbyło się przemówienie skierowane do Żydów, którego wysłuchało ponad 800 słuchaczy[12]. W lipcu 1910 roku w Gdańsku istniał niewielki niemieckojęzyczny zbór, w którym wizytę złożył pielgrzym z niemieckiego Biura Oddziału, Hermann Herkendell (1889–1926)[13].

W roku 1912 trasa letniej podróży Charlesa T. Russella po Europie prowadziła przez Monachium, Reichenbach (dzielnica Gery), Drezno, Berlin, Barmen (od 1929 roku dzielnica Wuppertalu) i Kilonię[14]. W 1913 roku kazania C.T. Russela publikowano w tygodniku „Der Volksbote”. W tym też roku Niemcy odwiedził Joseph Franklin Rutherford. Przemawiał m.in. w stolicy i w Dreźnie.

W roku 1913 niemieckie Biuro Oddziału wysłało barona Nikolausa von Tornow, który wierzenia Badaczy Pisma Świętego przyjął około 1909 roku, oraz jego współpracowników Hildebrandta, Buchholza i Nagela, w trzy podróże misyjne celem wygłaszania wykładów na odległych terenach. W podróży tej uczestniczyło około 10 osób, które rozpowszechniały traktaty i zapraszały okoliczną ludność na wykłady wygłaszane przez Bernharda Buchholza. Sale, w których wygłaszano wykłady, zawsze były przepełnione, a następny dzień grupa ta spędzała na odwiedzaniu ludzi. Pierwsza podróż obejmowała północne i środkowe części kraju, druga prowadziła przez Wittenbergę i Halle do Hamburga, trzecia zaś aż pod ówczesną granicę niemiecko-rosyjską, dzięki czemu grupa ta dotarła do niemieckojęzycznej ludności, mieszkającej na terenie obecnej Polski[15]. W kwietniu 1914 roku grupa w Gdańsku liczyła 30 członków i sympatyków[13].

W 1914 roku rozpoczęto wyświetlanie „Fotodramy stworzenia” w niemieckich miastach

Do 1914 roku powstało około 40 zborów i grup, a na uroczystość Pamiątki przybyło 1440 osób. W tym też roku rozpoczęto wyświetlanie filmu „Fotodrama stworzenia” w Berlinie, Essen, Düsseldorfie oraz innych miastach. W 1915 roku zorganizowano kongresy w Barmen (Wuppertalu), Szczecinie, Kilonii i Dreźnie[16]. Rok później w 20 miastach zorganizowano publiczne przemówienia w wynajętych halach. W 1917 roku duże zgromadzenia odbyły się w pięciu miastach. Od roku 1917 zebrania w Gdańsku organizowano w mieszkaniu rodziny Ruhnauów. Do roku 1925 liczba członków zboru wzrosła do 196 głosicieli i sympatyków[13]. Zbór ten odegrał kluczową rolę w powstawaniu nowych zborów na Pomorzu.

W roku 1918 kongres zorganizowano w Chemnitz. W 1919 roku odbył się on w Lipsku i Wuppertal-Barmen; zorganizowano również tzw. weekendowe zebrania w Kilonii, Dreźnie i dwa w Stuttgarcie. W tym samym roku małe grupy Badaczy Pisma działały na Warmii i Mazurach, m.in. w Węgorzewie – 33 osoby, w Bydgoszczy, Szczecinie i Gdańsku po 30 osób, w Poznaniu – 21 i we Wrocławiu – 19 oraz w okolicach Królewca (Königsberg) (obecnie Kaliningrad), położonego na terenie Prus Wschodnich.

27 maja 1920 roku siedmiu mówców przemawiało w siedmiu olbrzymich salach w różnych częściach Berlina do około 9 tysięcy obecnych. Poza tym zorganizowano zgromadzenia w Królewcu (w marcu 1920 roku[17]), Gdańsku (18–21 lipca przy Thornscherweg 11d), Kilonii i Dreźnie, a ponad tysiąc widzów obejrzało w sali Gustav-Siegle-Haus w Stuttgarcie Fotodramę stworzenia (w następnych latach w tym mieście obejrzało ją ponad 50 tysięcy widzów).

Prawna rejestracja, rozwój działalności i prześladowania

7 grudnia 1921 roku Towarzystwo Strażnica zostało w Niemczech uznane jako prawnie zarejestrowana korporacja zagraniczna. 26 lutego 1921 roku wygłoszono wykład „Miliony obecnie żyjących nigdy nie umrą” w 121 miastach dla około 70 tysięcy słuchaczy. Drugim takim ogólnoświatowym dniem świadczenia był dzień 25 czerwca tego samego roku, gdy w Niemczech wygłoszono 119 wykładów dla około 31 tysięcy słuchaczy. Następne – 29 października dla 75 397 osób, a 10 grudnia dla 66 143 zgromadzonych. W tym samym roku kongresy odbyły się też w Stuttgarcie i Lipsku.

W roku 1922 Joseph Rutherford odwiedził Hamburg, Berlin, Drezno, Stuttgart, Karlsruhe, Monachium, Barmen, Kolonię i Lipsk. W tym ostatnim mieście odbył się w lipcu kongres.

Na uroczystości Wieczerzy Pańskiej (Pamiątce) 11 kwietnia 1922 roku w Niemczech było obecnych 7990 osób[18]. 1 października tego samego roku otwarto w Niemczech drukarnie Towarzystwa Strażnica.

W styczniu 1923 roku rozpowszechniono 5 milionów ulotek informujących o nowej publikacji pt. Harfa Boża. W 1923 roku Biuro Oddziału przeniesiono do Magdeburga[10]. Magdeburskie Biuro Oddziału sprawowało również nadzór nad zachodnią częścią Czechosłowacji, Rumunii i Węgier. W roku 1924 w tym mieście – z udziałem J. Rutherforda – odbył się kongres, na który przybyło 4 tysiące głosicieli z całego kraju. Następne kongresy w Magdeburgu zorganizowano w 1925 i 1926 roku.

Na początku lat 20. XX wieku policja zatrzymała Badaczy Pisma Świętego, rozpowszechniających publikacje religijne. Do roku 1926 na wokandy sądów trafiło 897 takich spraw. Z powodu tylu procesów Towarzystwo Strażnica w owym roku utworzyło Dział Prawny w magdeburskim Biurze Oddziału. W połowie lat 20. około 1,2 milion osób podpisało się pod petycją przeciwko akcji uniemożliwiającej działalność kaznodziejską temu wyznaniu. Najwięcej aresztowań głosicieli dokonano w Bawarii – ogółem uwięziono 1169 osób. Przed sądami toczyły się 1522 rozprawy z tego tytułu.

W 1926 roku na uroczystości Wieczerzy Pańskiej było obecnych 26 038 osób. Najwięcej – powyżej tysiąca osób – w Dreźnie, Lipsku, Berlinie; około 500 w Magdeburgu, Essen, Chemnitz i Hamburgu.

Biuro i drukarnia w Magdeburgu (1926)

W 1926 roku utworzono stowarzyszenie Internationale Bibelforscher-Vereinigung, Deutscher Zweig (Międzynarodowe Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego, Oddział niemiecki [w skrócie IBV]), a w następnym roku zostało ono zarejestrowane przez lokalny sąd w Magdeburgu[19]. W latach 1927–1928 w Magdeburgu wybudowano salę kongresową na około 800 miejsc. W nawiązaniu do wydanej przez Towarzystwo Strażnica książki Harfa Boża nazwano ją Salą Harfy. W roku 1927 w Berlinie odbyło się ogólnokrajowe zgromadzenie.

W roku 1928 głosicielom wytoczono 1660 spraw sądowych. W tym samym roku zgromadzenia odbyły się w Stuttgarcie, Dreźnie, Królewcu (w lipcu[20]), Gdańsku (w dniach 10 i 11 listopada – około 500 obecnych[21]) i Essen. W roku 1928 rozpoczęto wyświetlanie nowego filmu Dramat stworzenia – późniejszej niemieckiej wersji Fotodramy stworzenia, której taśmy w tym kraju uległy już zniszczeniu – pokazano go m.in. w Szczecinie, na Pomorzu i w Prusach Wschodnich. Poza tym miejscowe władze nie zezwalały na przekazywanie orędzia biblijnego przez rozgłośnie radiowe. Dlatego uznano, że skuteczną metodą będzie publiczne wyświetlanie Dramatu stworzenia. Na premierze jego projekcji w berlińskim Pałacu Sportu obecnych było około 10 tysięcy widzów. Kiedy rodzina Świadków Jehowy o nazwisku Denz przemyciła z Niemiec do Szwajcarii raporty o prześladowaniu Świadków Jehowy, te informacje znalazły się w Dramacie stworzenia. Pokazano w nim również informację, że duchowni poparli partię nazistowską. Kiedy rozpoczęły się prześladowania Świadków Jehowy z powodu ich neutralności, również ukazano to w projekcji. Naziści próbowali zniszczyć sprzęt i nie dopuścić do kolejnych projekcji. Do kwietnia 1933 roku, gdy w Niemczech wprowadzono zakaz działalności Świadków Jehowy, projekcje organizowane przez niemieckie Biuro Oddziału obejrzało blisko milion osób. Tylko w ostatnich półroczu przez wprowadzeniem zakazu odbyło się 160 projekcji, które obejrzało około 300 tysięcy widzów[22]. W 1929 roku kongres krajowy odbył się w Lipsku. Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku wielu niemieckich głosicieli wyjechało na tereny zagraniczne na wszystkich kontynentach, aby prowadzić działalność kaznodziejską na podstawie Biblii.

Badacze Pisma Świętego w Güstrow przed wyruszeniem do służby z czasopismem „Złoty Wiek” (1922)

W latach 20. XX wieku największe skupiska Badaczy Pisma Świętego były w Dreźnie, Lipsku, Berlinie, w Magdeburgu, Essen, Chemnitz i Hamburgu. Na Pomorzu (dzisiejsza Polska) duże grupy działały w takich miastach i ich okolicach jak: Gdańsk, Szczecin, Koszalin, Kołobrzeg, Sławno, Miastko, Goleniów, Bytów, Bobolice, Dygowo, Stargard, Kamień Pomorski, Czaplinek. Na Śląsku: Wrocław, Wałbrzych, Świebodzice, Strzelce Krajeńskie, Nowa Sól, Jelenia Góra, Janowice Wielkie, Boguszów-Gorce, Zgorzelec, Cieplice Śląskie-Zdrój, Kłodzko, Opole, Jedlina-Zdrój, Bytom, Lubań, Rusinowa, Świebodzin. W Prusach Wschodnich: Królewiec i kilka innych miejscowości w tym rejonie: Węgorzewo, Giżycko, Mrągowo, Lidzbark Warmiński, Pozezdrze, Szczytno, Olsztyn, Leśny Rów, Braniewo.

W dniach od 7 do 9 czerwca 1930 roku w Berlinie odbył się kongres. W roku 1931 spośród około 3 tysięcy obecnych na kongresie w Paryżu, 1450 przybyło z Niemiec, a na kongres międzynarodowy do Berlina około 10 tysięcy, w tym J.F. Rutherford. Oprócz tego zorganizowano 17 tzw. zgromadzeń weekendowych, m.in. odbyły się one w Goleniowie, Opolu (Bolko), Nysie i w Stargardzie. Około 30% wszystkich głosicieli na świecie mieszkało w Niemczech, stanowiąc wówczas drugą pod względem liczebności (po Stanach Zjednoczonych) społeczność Świadków Jehowy.

Prześladowania Świadków Jehowy w okresie III Rzeszy

Tekst hitlerowskiego „Oświadczenia” (o wyrzeczeniu się wiary), podawany do podpisu Świadkom Jehowy („lojalka”, od której podpisania lub nie zależało często życie lub śmierć, a prawie zawsze obóz lub więzienie – z reguły nie podpisywana):

Jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy, począwszy od 1929 roku zdarzało się, że nazistowskie bojówki SA napadały na Świadków Jehowy, bijąc ich i przerywając zebrania religijne[23]. Przed rozpoczęciem II wojny światowej Towarzystwo Strażnica kilkakrotnie wystosowało w tej sprawie list do Hitlera. 24 kwietnia 1933 biuro i drukarnia Towarzystwa Strażnica zostały zajęte przez nazistów. 25 czerwca – pomimo wprowadzonego dzień wcześniej oficjalnego zakazu działalności – udało się zorganizować kongres w Berlinie, na który przybyli delegaci z niemieckich zborów w liczbie ponad 7 tysięcy osób. Przyjęto rezolucję pt. Oświadczenie, w której potępiono prześladowania Świadków Jehowy w Niemczech. Po kongresie rozpowszechniono na ulicach 2,1 miliona egzemplarzy tej rezolucji. We wrześniu tego samego roku na kongres do Szwajcarii udało się dotrzeć około 300 osobom, a około 700 zostało aresztowanych przy granicy.

W latach 30. XX wieku Świadkowie Jehowy ze zboru Hirschberg (Jelenia Góra) w kilkuosobowych grupach wyglądających na turystów przenosili zakazaną w Niemczech literaturę biblijną przez zieloną granicę ze Szpindlerowego Młyna znajdującego się na terenie Czechosłowacji. Następnie literatura była pakowana w paczkach podobnie jak mydło i rozsyłana koleją do różnych części Niemiec. Działalność ta została ograniczona w 1936 roku, gdy władze odkryły punkt przechowywania literatury znajdujący się pod Berlinem, a w nim wśród wielu innych trzy paczki z Hirschbergu. Pomimo aresztowania trzech miejscowych Świadków transport literatury na szlaku karkonoskim odbywał się dalej, choć już w mniejszym stopniu[24].

W 1932 roku zorganizowano 80 dwudniowych zgromadzeń (m.in. w Opolu, Nowej Rudzie, Szczecinie, Gdańsku, Jeleniej Górze, Legnicy, Sławnie, Koszalinie, Kwidzynie, Mrągowie, Wałbrzychu, Nysie, Instenburgu, Królewcu (w marcu[25]) i w Tilsit[26].). W 1933 roku kongresy odbyły się w Kolonii, Erfurcie, Berlinie i we Wrocławiu, a w 22 innych miejscach, w tym w Legnicy, odbyły się mniejsze zgromadzenia.

Działalność głoszenia została zakazana w 1933 roku. 13 kwietnia tego samego roku w Bawarii, a w ślad za tym posypały się zakazy w Saksonii (18 kwietnia), w Turyngii (26 kwietnia) i w Badenii (15 maja). Wkrótce zakaz działalności kaznodziejskiej wydano we wszystkich częściach Niemiec. Jednak w tym okresie udało się rozpowszechnić podczas ośmiodniowej kampanii 2 259 983 egzemplarze broszury Kryzys.

Do czasu gdy w 1933 roku działalność religijna Świadków Jehowy w Niemczech została obłożona zakazem, nadzór nad zborem w Gdańsku sprawowało niemieckie Biuro Oddziału w Magdeburgu. Po zamknięciu w dniu 28 czerwca 1933 roku tego Biura zbory na terenie Wolnego Miasta Gdańsk zaczęły podlegać pod środkowoeuropejskie Biuro w Bernie w Szwajcarii. Otworzono wówczas małe gdańskie biuro Towarzystwa Strażnica, które znajdowało się przy Jakobsneugasse 7. Jego koordynatorem był Ewald Niehuß[13]. 1 października 1933 roku w Gdańsku aresztowano 26 Świadków Jehowy oraz ich krewnych w trakcie uroczystości weselnej. Po przesłuchaniach 25 osób zwolniono, a jedną przetrzymywano w areszcie do końca kwietnia 1934, gdy wszystkim 26 Świadkom Jehowy wytoczono akt oskarżenia. Nocą z 28 na 29 marca 1935 roku na podstawie decyzji Helmuta Frobössa, Prezydenta Policji w Gdańsku skonfiskowano z gdańskiego Biura Oddziału literaturę religijną Świadków Jehowy. Nazistowska prasa oraz rozgłośnie radiowe w Gdańsku określiły Świadków Jehowy jako „zagrażającą państwu”, zamaskowaną organizację komunistyczną. Na mocy rozporządzenia z 6 lipca 1935 roku wydalono Ewalda Niehußa, koordynatora biura Towarzystwa Strażnica[27].

W 1934 roku Świadkowie Jehowy w Szwajcarii rozpoczęli organizowanie pomocy humanitarnej dla prześladowanych niemieckich współwyznawców.

W okresie nazizmu (od 1933) wielu Świadków Jehowy (głównie z Niemiec), zostało uwięzionych za praktykowanie swojej wiary w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, gdzie (od 1938) byli oznaczani fioletowym trójkątem
Zarządzenie wysłane w maju 1937 roku przez Gestapo w Monachium do urzędów i urzędników, zwrócone przeciwko Świadkom Jehowy i ich sympatykom
Wyrok hitlerowskiego sądu wojskowego, skazujący Franza Zeinera na śmierć za przynależność do wyznania Świadków Jehowy

Świadkowie Jehowy w III Rzeszy i na terenach przez nią okupowanych[28] byli represjonowani z powodu odmowy służby wojskowej, odmowy używania tzw. „niemieckiego pozdrowienia” (Heil Hitler) i każdej pracy dla wojska, np. od czyszczenia mundurów czy zawijania pakietów opatrunkowych pierwszej pomocy[29][30] po pracę w przemyśle zbrojeniowym, niestosowanie się do „państwowego” antysemityzmu (Świadkowie Jehowy m.in. nie przestrzegali bojkotu żydowskich sklepów, a w swoich publikacjach propagowali – zgodnie z Biblią – równość wszystkich narodów i ras). Z tych powodów już od 1933 roku spotykały ich liczne represje: wyrzucanie z pracy, wstrzymywanie wypłaty emerytur, odbieranie rodzicom dzieci i umieszczanie ich w rodzinach zastępczych lub w ośrodkach reedukacyjnych. Dla przykładu dzieci Świadków, głównie ze Śląska umieszczano w obozie poprawczym w Grodkowie k. Nysy oraz w klasztorze katolickim w Czarnowąsach pod Opolem[31] czy od 1941 roku w obozie dla nieletnich w Łodzi[32].

Od lipca 1933 roku zaczęły się aresztowania Świadków Jehowy. Od stycznia 1935 roku byli umieszczani w obozach koncentracyjnych, gdzie od przełomu lat 1937 i 1938 otrzymali oddzielne oznakowanie – fioletowy trójkąt[33].

W 1934 roku Heinz Bernecker z Królewca został wysłany do obozu pracy na terenie Prus Wschodnich. Od 1938 do 1942 roku był zatrzymywany za swoje przekonania religijne. Gdy 19 czerwca 1942 roku został zgilotynowany w więzieniu Brandenburg-Görden, jego żona Elżbieta była uwięziona w KL Ravensbrück. Paul i Joseph Rehwaldowie, także z Królewca zostali osadzeni w KL Sachsenhausen, a Hans Rehwald został stracony 1 lutego 1943 roku w Królewcu. Z ośmioosobowej rodziny Rehwaldów, matka, czterech synów i ich siostra zostało uwięzionych za trwanie w wierności swojej wierze (na dwóch braciach Rehwald wykonano wyroki śmierci). Większość Świadków Jehowy z tego miasta została wysłana do obozów koncentracyjnych[34].

Do wiosny roku 1934 roku aresztowano około tysiąc Świadków Jehowy. Pierwszym więźniem oznaczonym jako IBV (Internationale Bibelforscher-Vereinigung – oficjalna nazwa Świadków Jehowy w Niemczech w tamtym czasie) była Anna Seifert osadzona w KL Moringen 9 stycznia 1935 roku, natomiast w KL Dachau pierwsi Świadkowie Jehowy zostali osadzeni w maju 1935 roku[35]. W okresie przedwojennym Świadkowie Jehowy stanowili znaczny odsetek więźniów, a w niektórych obozach koncentracyjnych przez jakiś czas byli nawet największą grupą uwięzionych[36]. W 1937 roku z ogólnej liczby 7,5 tysiąca więźniów umieszczonych w kacetach na terenie Niemiec 4 tysiące stanowili członkowie IBV. W głównym obozie kobiecym KL-Moringen blisko 46% wszystkich uwięzionych stanowiły kobiety będące Świadkami Jehowy. Liczba mężczyzn należących do kategorii IBV w niektórych obozach dochodziła w różnych okresach do 57%. W obozie Wewelsburg prawie 100% uwięzionych stanowili Świadkowie Jehowy. Od 1935 roku prawie wszystkich członków wyznania kierowano do obozowych kompanii karnych o zaostrzonym rygorze[37].

Udawało im się informować swych współwyznawców z zewnątrz o panujących w obozach warunkach, dzięki czemu wiele lat przed wojną ujawnili istnienie tych obozów i ich specyfikę, wraz z dokładnymi szkicami (w książce Krucjata przeciwko chrześcijaństwu), a w późniejszych latach także zbrodni dokonywanych na Żydach i innych więźniach.

Wkrótce zaczęto ich osadzać także w obozach zagłady, np. w Auschwitz, gdzie na 387 więźniów z tego wyznania 138 posiadało fioletowy trójkąt, natomiast pozostali z reguły czerwony (więźniowie polityczni)[38]. Ponad 35% Świadków Jehowy uwięzionych w tym obozie straciło życie[39][40].

1 kwietnia 1935 roku w całym kraju wprowadzono zakaz działalności Świadków Jehowy, od 30 stycznia 1936 roku wzrosła liczba aresztowań, a 28 sierpnia 1936 roku gestapo przypuściło na nich zmasowany atak. Mimo to Świadkowie Jehowy dalej rozprowadzali ulotki i trzymali się swej wiary[41]. Lata 1936 i 1937 były okresem masowych aresztowań dokonywanych przez gestapo. Tysiące głosicieli zamknięto w więzieniach i obozach koncentracyjnych, gdzie spotkało ich sadystyczne traktowanie, mające na celu złamanie ich woli i podpisanie „Erklärung” (oświadczenia o wyrzeczeniu się wiary).

23 lutego 1936 roku Wilhelm Ruhnau, działając jako przedstawiciel gdańskiego zboru, złożył wniosek do Prezydenta Senatu Wolnego Miasta Gdańsk, Arthura Greisera, z prośbą o tymczasowe rozporządzenie zezwalające na swobodne praktykowanie religii, cofnięcie nakazu wydalenia Ewalda Niehußa, zwrot skonfiskowanego mienia oraz sprostowanie w mediach i obiektywne śledztwo. Gdy te starania okazały się nieskuteczne, 25 maja 1936 roku Świadkowie Jehowy wnieśli petycję z 670 podpisami do Wysokiego Komisarza Ligi Narodów, Seána Lestera. W dniach od 4 do 7 września 1936 roku w Lucernie w Szwajcarii odbył się kongres międzynarodowy. Kongres ten zwrócił uwagę władz na represje i prześladowania, jakim są poddawani Świadkowie Jehowy w Gdańsku. 25 września 1936 roku w Sopocie należącym wówczas do Wolnego Miasta Gdańsk aresztowano Wilhelma Ruhnaua, który przekazał relację dotycząca prześladowań Świadków Jehowy w Gdańsku i w Niemczech do środkowoeuropejskiego biura Towarzystwa Strażnica w Szwajcarii. Po czterech dniach Ruhnau został uprowadzony z kraju przypuszczalnie przez granicę lądową na teren Prus Wschodnich, gdzie został wydany władzom niemieckim i osadzony w obozie koncentracyjnym pod Berlinem. Pod koniec 1937 roku pozwolono Wilhelmowi Ruhnauowi napisać list z gestapowskiego więzienia. List ten z datą stempla z marca 1937 dotarł do jego mieszkania w Sopocie przez Nowy Jork. Dalsze losy Wilhelma Ruhnaua pozostają nieznane, a gdańska policja odmawiała udzielenia jego małżonce i rodzicom jakichkolwiek informacji na jego temat[42].

20 czerwca 1937 roku pozostający na wolności Świadkowie Jehowy po raz drugi (pierwsza akcja miała miejsce 12 grudnia 1936 roku) zorganizowali ogólnokrajową kampanię rozpowszechniania specjalnej ulotki opisującej prześladowanie ze strony nazistów[33].

Szwajcarskie Biuro Oddziału w Bernie zgromadziło materiały (między innymi raporty przemycane z obozów do Szwajcarii poprzez głosicieli przebywających jeszcze na wolności), na podstawie których w maju 1938 roku, powstała książka Krucjata przeciw chrześcijaństwu, obnażająca zbrodnie hitleryzmu. W tym czasie już ponad 6000 Świadków Jehowy było przetrzymywanych w więzieniach lub obozach koncentracyjnych[43]. Joseph Franklin Rutherford w przemówieniu wygłoszonym 8 października 1938 roku i transmitowanym przez przeszło 80 stacji radiowych potępił prześladowania dokonywane przez nazistów[33].

Do roku 1939 ponad sześć tysięcy z nich zostało uwięzionych w więzieniach i obozach koncentracyjnych. August Dickmann był pierwszym Niemcem rozstrzelanym 15 września 1939 roku w KL Sachsenhausen za to, że kierując się głosem sumienia odmówił służby wojskowej[44]. Podczas surowej zimy 1939/1940 z powodu złego traktowania, głodu i wycieńczenia w KL Sachsenhausen zmarło 100 spośród 400 uwięzionych Świadków Jehowy.

Z powodu aresztowań liczba głosicieli w Gdańsku spadła ze 191 w roku 1935 do 51 w roku 1939. W roku 1938 rozpowszechnili w tym mieście 5233 publikacje biblijne[45]. Pod koniec lat 30. XX wieku Świadkowie Jehowy przewozili z Berlina do Gdańska publikacje i matryce do ich drukowania. Kurierem był m.in. Horst Schmidt (przybrany syn Emmy Zehden)[46].

W 1939 roku, na początku II wojny światowej, w całych Niemczech było około 20 tysięcy Świadków Jehowy.

12 sierpnia 1940 roku nastąpiła kolejna ogólnokrajowa akcja aresztowania Świadków Jehowy. W sierpniu 1940 roku stracono 112 młodych mężczyzn, którzy odmówili pełnienia służby wojskowej w armii hitlerowskiej.

W 1944 roku aresztowano 254 osoby, które prowadziły podziemną działalność wydawniczą i dostarczały publikacje na teren obozów. Pomimo tego do obozów koncentracyjnych nadal docierały przemycane Biblie i publikacje religijne. Niektóre powielarnie obsługiwali nawet więźniowie obozów (np. w Wewelsburgu)[33].

W okresie III Rzeszy 1767 Świadków Jehowy straciło pracę, skonfiskowano 284 firmy, 735 mieszkań, 129 majątków ziemskich, 457 osób pozbawiono prawa do wykonywania zawodu, 860 dzieci umieszczono w sierocińcach bez prawa widzeń z rodzicami, unieważniono 30 małżeństw. Aresztowano 8917 głosicieli i ich dzieci. Do obozów trafiło ponad 2 tysiące osób, 635 zmarło w więzieniach. Skazano na śmierć 253 Świadków Jehowy (w rezultacie wyroków sądów), z tego 203 egzekucje wykonano.

W obozach więziono głównie osoby dorosłe; dzieci przeważnie odbierano i przekazywano na wychowanie innym rodzinom. Świadkowie Jehowy byli jedyną kategorią więźniów narodowości niemieckiej (zdarzały się pojedyncze przypadki odmowy służby wojskowej wśród przedstawicieli innych wyznań), którzy mogli w każdej chwili wyjść na wolność po podpisaniu deklaracji apostazji[47] – ponad 95% osadzonych nie zrobiło tego, uważając prześladowania za próbę wiary. W obozach znęcano się nad nimi i zabijano (ale także wyznaczano do pracy w charakterze służby domowej u członków załóg obozów – esesmanów – wiedziano bowiem, że ze strony Świadków Jehowy nic im nie grozi, i że np. nie uciekną). Rudolf Höss (komendant obozu Auschwitz) zeznał, że imponował mu hart ducha i siła wiary tych więźniów i wspominał, iż zarówno Heinrich Himmler, jak i Theodor Eicke powoływali się wielokrotnie na ich „religijny fanatyzm” i stawiali go za przykład dla postępowania SS-manom w odniesieniu do narodowego socjalizmu i Adolfa Hitlera. Nawet do takich miejsc, jak obozy koncentracyjne potajemnie docierały Biblie i publikacje Świadków Jehowy. Potajemnie organizowano zebrania religijne, z zachowaniem wielkiej ostrożności obchodzono rocznicę Wieczerzy Pańskiej, urządzano także chrzest. Niektórzy z uwięzionych wraz ze Świadkami Jehowy zapoznawało się z ich wierzeniami i je przyjmowało. W więzieniach i obozach Świadkowie Jehowy nie tylko pomagali sobie nawzajem, ale także dbali o innych więźniów – wspólne jedzenie, opieka medyczna. Wsparcie było widoczne szczególnie w sferze emocjonalnej i duchowej. Więźniowie z determinacją przestrzegali zasad swojej wiary. Mimo ścisłego zakazu nauczania w obozach koncentracyjnych, wykorzystywali każdą okazję, aby współwięźniów, a nawet esesmanów zaznajomić z Biblią. Hitlerowcy starali się izolować ich liderów od innych więźniów, aby zapobiec głoszeniu i organizowaniu pomocy dla innych osadzonych współwyznawców[48].

W okresie III Rzeszy około 10 700 niemieckich Świadków Jehowy było prześladowanych, z czego około 2800 trafiło do obozów koncentracyjnych, a około 1000 zmarło lub zostało zabitych[49][50][51]. Wykonano 270 wyroków śmierci. 6262 członków tego ruchu religijnego zostało umieszczonych w więzieniach, a 8322 – w obozach koncentracyjnych. Po zakończeniu wojny Świadkowie Jehowy byli ważnym źródłem informacji na temat masowych zbrodni na Żydach w obozach zagłady. Do Hitlera trafiło łącznie około 20 tysięcy listów i telegramów protestacyjnych od Świadków Jehowy z około 50 krajów. Doktor historii Henrik Eberle tak podsumował ten okres: „Na tle milionów ofiar nazistowskiego reżimu liczba ta [ofiar spośród Świadków Jehowy] wydaje się znikoma. Mimo to stanowi świadectwo zbiorowej i bezkompromisowej niezłomności, która zasługuje na szacunek”[52].

Powojenny rozwój działalności

3 maja 1945 roku około 230 głosicieli 6 narodowości spotkało się na kongresie leśnym w okolicach Schwerina. W tym samym roku lokalny sąd w Magdeburgu (w Radzieckiej strefie okupacyjnej, przekształconej wkrótce w Niemiecką Republikę Demokratyczną, NRD) ponownie zarejestrował Świadków Jehowy[19]. Po wojnie z rozgłośni radiowych w Berlinie, Stuttgarcie, Frankfurcie nad Menem i w Saarbrücken nadawano wykłady religijne.

W ramach szeroko zakrojonej i przygotowywanej od wiosny 1945 roku akcji „niesienia pomocy materialnej potrzebującym braciom w zrujnowanej przez wojnę Europie środkowej”, od stycznia 1946 roku do sierpnia 1948 roku, Świadkowie Jehowy w Niemczech otrzymali taką pomoc w postaci paczek z żywnością, odzieżą i obuwiem od współwyznawców z Kanady, ze Stanów Zjednoczonych i ze Szwajcarii[115][116].

Plakietka kongresowa w kształcie fioletowego trójkąta
(Norymberga, 28–30 września 1946)

W roku 1946 zorganizowano kongres pod hasłem „Weselące się narody” w Norymberdze, na którym było obecnych 9 tysięcy osób, w tym około 3 tysiące mieszkańców Norymbergi. W kongresie tym brał udział również przybyły ze Stanów Zjednoczonych Nathan Homer Knorr. Erich Frost wygłosił wykład publiczny zatytułowany „Chrześcijanie w piecu ognistym”, opisujący historię prześladowań Świadków Jehowy w Niemczech hitlerowskich[117]. Poza tym zorganizowano 18 innych, mniejszych zgromadzeń.

W roku 1947 w Niemczech było 15 856 Świadków Jehowy. W tym też roku Nathan Knorr, Milton Henschel i Hayden C. Covington odwiedzili niemieckich współwyznawców, a w Stuttgarcie odbył się kongres pod hasłem „Rozrost wszystkich narodów” z udziałem około 7 tysięcy słuchaczy. W Karlsruhe otwarto małą drukarnię, gdzie wydawano publikacje religijne. W tym samym roku zakupiono plac w zachodnioniemieckim mieście Wiesbaden, gdzie wybudowano (kilkakrotnie potem powiększane) obiekty, służące jako Biuro Oddziału i drukarnia do 1984 roku[10]. Biuro to stało się siedzibą stowarzyszenia Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft, Deutscher Zweig e. V. nadzorującego działalność na obszarze Republiki Federalnej Niemiec[19].

Następny kongres odbył się w 1948 roku w Kassel, gdzie przez 4 tygodnie przygotowywano teren na potrzeby zgromadzenia. Na ten kongres przywiozło uczestników 17 specjalnych pociągów z całych Niemiec. Uczestniczyło w nim 23 150 osób, a 1200 zostało ochrzczonych. Był to największy od zakończenia II wojny światowej kongres Świadków Jehowy w Europie[118].

Po wojnie miasto Auerbach/Vogtland nazwało ulicę Alfreda Seltmanna (Seltmannstraße). Jako Świadek Jehowy został aresztowany przez gestapo, które nakazało mu wyrzeczenie się wiary. Gdy odmówił 28 kwietnia 1940 został wysłany do obozu koncentracyjnego Flossenbürg. Zmarł w obozie 4 stycznia 1945 roku. Pomimo zakazu działalności Świadków Jehowy w NRD nazwa ulicy została zachowana[119]. W roku 1948 w mieście Taucha nazwano ulicę (Rudolf-Winkelmann-Straße) imieniem Rudolfa Winkelmanna, który zmarł kilka dni po wyzwoleniu obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen[120]. W tamtym okresie imieniem Hildegard Blumstengel, która za prowadzenie działalności kaznodziejskiej została deportowana do obozu koncentracyjnego Ravensbrück, gdzie została uśmiercona, nadano ulicę w Penig (w Langenleuba-Oberhain). W okresie NRD nazwa ulicy została zmieniona[120][121].

Niemiecka Republika Demokratyczna

W 1948 roku na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech przeprowadzono referendum ludowe, w którym ludność strefy radzieckiej miała wypowiedzieć się, czy jest za stworzeniem odrębnego od części zachodniej, socjalistycznego państwa niemieckiego. Świadkowie Jehowy nie wzięli w nim udziału, co stało się bezpośrednim pretekstem do prześladowań tej grupy religijnej[122]. W połowie 1949 roku na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech działało około 17 tysięcy głosicieli. Pod koniec lat 40. XX wieku odzyskano budynki przedwojennego Biura Oddziału w Magdeburgu i wznowiono jego działalność. Jednak 30 sierpnia 1950 roku wtargnęła do Biura Oddziału policja i aresztowała pracowników. 31 sierpnia 1950 roku komunistyczne władze wprowadziły w NRD zakaz działalności Świadków Jehowy[10]. Z powodu zakazu publikacje biblijne do NRD przemycano z zagranicy. Tajni kurierzy przywozili literaturę biblijną z Berlina Zachodniego. Nastąpiły aresztowania Świadków Jehowy[50].

Uwięziono 2891 głosicieli, w tym dzieci, 2202 z nich osadzono w więzieniach i obozach pracy, a około 500 poddano torturom[123][124][125][126][127]. W więzieniach zmarło 62 mężczyzn i kobiet[49]. Sądy skazały 12 osób na dożywocie, jednak później zmniejszono te wyroki do 15 lat więzienia[128]. W następnych latach ogółem uwięziono w 231 różnych więzieniach ponad 5000 Świadków Jehowy, spośród których około 325 osób przeszło wcześniej przez nazistowskie więzienia i obozy koncentracyjne[c]. Przez cały okres byli oni obserwowani przez Stasi[128].

W dniach 3 i 4 października 1950 roku przeprowadzono proces pokazowy przeciw dziewięciu Świadkom Jehowy zajmującym kierownicze stanowiska w związku religijnym. Akt oskarżenia odczytany w Sądzie Najwyższym NRD zarzucał oskarżonym, że są członkami „pozornie religijnej, ale w rzeczywistości przestępczej organizacji, będącej na żołdzie amerykańskich podżegaczy wojennych”, a także że „jako agenci amerykańskiego wywiadu dążą do stopniowego rozkładu naszego państwa, mając na celu jego unicestwienie”[129][130]. Drugi proces pokazowy przeprowadzono w czerwcu 1951 roku. Po ogłoszeniu wyroków grupę oskarżonych otoczyło około 150 Świadków Jehowy obecnych na procesie. Uściskali oni skazanych i ku zaskoczeniu Sądu odśpiewali jedną z Pieśni Królestwa. W efekcie władze zaprzestały urządzać procesy pokazowe Świadków Jehowy[131].

Od roku 1979 zachodnioniemieccy współwyznawcy zaopatrywali głosicieli z NRD w specjalne publikacje w małym formacie. W latach 80. XX wieku działało w tym kraju (NRD) 20 704 głosicieli. W roku 1989 w ciągu zaledwie dwóch miesięcy zachodnioniemieckie Biuro Oddziału Towarzystwa Strażnica wysłało do samej NRD 275 ton literatury biblijnej, w tym 115 tysięcy egzemplarzy Pisma Świętego[132]. 14 marca 1990 roku Świadkowie Jehowy na terenie NRD uzyskali osobowość prawną[19]. Od 3 października tego samego roku prowadzili działalność już w zjednoczonych Niemczech.

Niemcy Zachodnie

W 1948 roku liczba głosicieli w Niemczech Zachodnich wzrosła o 83%. Wzrost utrzymywał się w następnych latach: w roku 1949 zanotowano 33% (43 820 głosicieli); w roku 1950 – 23%, a w 1951 roku – 26% wzrostu. W roku 1949 publikacje Towarzystwa Strażnica zaczęto drukować w Wiesbaden. Kongresy odbyły się w Hanowerze, Düsseldorfie, Monachium i Berlinie Zachodnim. Deutsche Post wydała okolicznościowy stempel z okazji kongresu w Monachium.

W tym też roku do kraju przybyli pierwsi misjonarze, absolwenci Biblijnej Szkoły Strażnicy – Gilead, a w 1950 roku kolejnych 13 absolwentów tej szkoły.

W roku 1950 zorganizowano kongresy pod hasłem „Rozrost Teokracji” we Frankfurcie nad Menem, Berlinie Zachodnim i Hamburgu. W latach 1951–1991 stacja radiowa w Berlinie Zachodnim nadawała wykłady biblijne przygotowane przez Świadków Jehowy.

W 1951 roku we Frankfurcie nad Menem zgromadzili się delegaci z 24 krajów na kongresie międzynarodowym pod hasłem „Czyste wielbienie” z udziałem ponad 47 tysięcy obecnych[133]. Rok później zorganizowano 9 kongresów pod hasłem „Przyjmy ku dojrzałości” w różnych częściach RFN. W 1953 w Norymberdze odbył się kolejny kongres międzynarodowy pod hasłem „Społeczeństwo Nowego Świata” z udziałem delegatów z 62 krajów. Dodatkowy kongres odbył się w Berlinie Zachodnim. W 1955 roku w Norymberdze odbył się podobny kongres międzynarodowy pod hasłem „Tryumfujące Królestwo”, w którym uczestniczyło 107 423 osób. Delegaci ze Stanów Zjednoczonych i Kanady przybyli nań dwoma wynajętymi statkami (każdy po 700 osób) i 42 samolotami czarterowymi. Grupa 17 729 osób zgromadziła się dodatkowo w Berlinie Zachodnim w Waldbühne, gdzie dotarli delegaci z NRD[134].

W roku 1956 przekroczono w RFN liczbę 50 tysięcy głosicieli; latem tego samego roku brali oni udział w ogólnokrajowej kampanii rozpowszechniania czasopism. W tym samym roku kraj odwiedził N. Knorr. W roku 1958 rozpowszechniono około 7 milionów egzemplarzy specjalnej rezolucji, a na 4 stadionach odbyły się kongresy międzynarodowe pod hasłem „Wola Boża”.

Następny kongres, pod hasłem „Zjednoczeni wielbiciele” odbył się w lipcu 1961 roku w Hamburgu. Brało w nim udział 88 338 osób. W roku 1963 jedno ze zgromadzeń kongresu okołoziemskiego pod hasłem „Wiecznotrwała dobra nowina” zorganizowano w Monachium. Od początku lat 60. XX wieku powstawały zbory obcojęzyczne, najpierw w 1962 greckojęzyczny, dwa lata później włoskojęzyczny, a na początku lat 70. angielsko- i turecko-języczny i zbór języka serbsko-chorwackiego (pierwszy zbór polskojęzyczny powstał w 1992 w Berlinie).

W sierpniu 1969 roku w Norymberdze odbył się kolejny kongres międzynarodowy, pod hasłem „Pokój na ziemi” z udziałem delegacji z 78 krajów. Zebrało się wówczas 150 645 osób, ochrzczono 5095 osób, sesje programu wygłoszono po niemiecku, chorwacku, grecku, holendersku i turecku, 40 specjalnych pociągów przywiozło około 48 tysięcy uczestników, a w czasie przerwy w specjalnych stołówkach-namiotach w ciągu godziny obsłużono 65 tysięcy osób. Od lat 60. XX wieku (do roku 1989) niemieckie Biuro Oddziału sprawowało nadzór nad współwyznawcami na Ukrainie, w Polsce i w innych krajach Europy Wschodniej, gdzie w tym czasie panował zakaz działalności.

Jadalnia w Biurze Oddziału w Selters

Na początku lat 70. XX wieku w Berlinie Zachodnim otwarto pierwszą Salę Zgromadzeń w Niemczech Zachodnich. W roku 1972 wydano całe Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata w języku niemieckim. W roku 1973 odbyły się dwa kongresy międzynarodowe pod hasłem „Boskie zwycięstwo”, w Düsseldorfie i Monachium, na których obecnych było ponad 146 tysięcy delegatów z 75 krajów[135]. W maju 1975 roku w RFN działało 100 351 głosicieli. W 1978 roku na kolejnych kongresach międzynarodowych pod hasłem „Zwycięska wiara” w Düsseldorfie i Monachium zebrało się 108 745 osób.

W 1979 roku nabyto 30-hektarową parcelę koło Selters. Po pięciu latach budowy, 21 kwietnia 1984 roku odbyła się uroczystość otwarcia nowego Biura Oddziału wraz z drukarnią w Selters[10], w której udział wzięło 13 spośród 14 członków Ciała Kierowniczego, a uroczystości inauguracyjne odbyły się również na sześciu stadionach: w Berlinie Zachodnim, Essen, Frankfurcie, Friedrichshafen, Hamburgu, Hanowerze, Kolonii, Monachium, Münster, Norymberdze i Sindelfingen, gdzie były obecne 97 562 osoby. Na wykładach, które 22 kwietnia wygłosili w kilku Salach Zgromadzeń członkowie Ciała Kierowniczego, było obecnych 14 248 delegatów. Po rozbudowie w nowych obiektach pracowało ponad tysiąc wolontariuszy, co pozwalało na druk ponad 14 milionów czasopism miesięcznie w 54 językach oraz książek w 87 językach i ich wysyłkę do 78 krajów[6].

W grudniu 1981 roku utworzono w Niemczech filię Szkoły Gilead (pięć klas). Do połowy lat 80. XX wieku powstały kolejne Sale Zgromadzeń, dzięki czemu w 1986 roku wszystkie zgromadzenia obwodowe tamtejsi współwyznawcy zorganizowali we własnych obiektach.

W 1988 roku w Hamburgu nadano ulicy nazwę Karl-Reese-Weg, dla upamiętnienia Karla Resse, który jako Świadek Jehowy zginął w KL Sachsenhausen[d].

Od zjednoczenia Niemiec

W 1990 roku odbył się w Berlinie Zachodnim kongres międzynarodowy pod hasłem „Czysta mowa” z udziałem około 30 tysięcy delegatów z NRD (około 9,5 tysiąca przybyło 13 specjalnymi pociągami i około 200 autokarami), około 4,5 tysiąca delegatów z Polski oraz z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i z 62 innych państw. Wzięło w nim udział łącznie ponad 44 tysiące osób. W tym samym roku liczba głosicieli w zjednoczonych Niemczech wynosiła 154 108. Od tego okresu ponad 1500 Greków powróciło do swego kraju, aby wesprzeć działalność kaznodziejską Świadków Jehowy w Grecji.

7 maja 1992 roku władze Berlina uroczyście nadały jednej z ulic miasta (w obecnej dzielnicy Charlottenburg-Wilmersdorf) imię Emmy Zehden (Emmy-Zehden-Weg)[136]. W okolicznościowym przemówieniu przedstawiciel władz niemieckich pochwalił jej odwagę i podał ją jako przykład jednej z wielu „zapomnianych ofiar” wojny. W październiku 2011 roku na ścianie domu Emmy Zehden przy Franzstraße 32 w Berlinie odsłonięta została tablica pamiątkowa[137]. Jej imię nadano też jednej z ulic w mieście Lübbecke, miejscowości jej urodzenia[138].

13 sierpnia 1994 roku w Glauchau k. Drezna otwarto dziesiątą niemiecką Salę Zgromadzeń, z 4 tysiącami miejsc – jest to największy tego typu obiekt Świadków Jehowy w Niemczech.

6 listopada 1996 roku w muzeum byłego obozu koncentracyjnego KL Ravensbrück odbyła się premiera filmu Niezłomni w obliczu prześladowań – Świadkowie Jehowy a hitleryzm. W ciągu dwóch lat urządzono 331 publicznych projekcji tego filmu, na które przybyło około 269 tysięcy osób. 7 grudnia 1996 roku otwarto w stolicy budynek administracyjny Świadków Jehowy.

W roku 1997 oraz w 2002 zorganizowano pomoc humanitarną dla poszkodowanych przez powódź.

27 stycznia 1998 roku, w czasie corocznego upamiętnienia dnia ofiar nazizmu, Muzeum Pamięci w obozie Sachsenhausen dedykowało ten dzień ofiarom będącym Świadkami Jehowy[33]. Latem 1998 roku z udziałem prawie 218 tysięcy delegatów odbyły się kongresy międzynarodowe pod hasłem „Boża droga życia” w pięciu miastach: w Berlinie i Norymberdze (gdzie uczestniczyła polska delegacja) oraz w Monachium, Dortmundzie i Stuttgarcie.

W latach 90. XX wieku kilkutysięczne delegacje niemieckich Świadków Jehowy brały udział w kilku kongresach międzynarodowych w różnych częściach świata, m.in. w Polsce, na Węgrzech, na Ukrainie, w Czechach, Rosji, Stanach Zjednoczonych i we Francji.

(c) WyrdLight.com, CC BY-SA 3.0
Tablica upamiętniająca śmierć Augusta Dickmanna w KL Sachsenhausen

W ciągu dekady od zjednoczenia Niemiec w nowych krajach związkowych wybudowano 123 Sale Królestwa i 2 Sale Zgromadzeń.

W roku 1997 we Frankfurcie nad Odrą nadano ulicy nazwę Hermann-Boian-Straße, dla upamiętnienia Hermana Boiana, który jako Świadek Jehowy zginął w KL Dachau[e]. W roku 1999 roku władze Moers nazwały jedną z ulic (Franz-Saumer-Weg) od nazwiska Świadka Jehowy zamordowanego 24 września 1942 roku w Ravensbrück[139]. 18 września 1999 roku Brandenburska Fundacja Miejsc Pamięci upamiętniła tablicą pamiątkową ponad 890 Świadków Jehowy więzionych w Sachsenhausen; tablicę umieszczono na zewnętrznej ścianie dawnego obozu koncentracyjnego. Dodatkowo postawiono kamień pamiątkowy upamiętniający śmierć Augusta Dickmanna. Na znajdującej się na kamieniu tablicy znalazły się słowa: Ku Pamięci Augusta Dickmanna (ur. 1910), będącego Świadkiem Jehowy, zastrzelonego przez SS podczas publicznej egzekucji dn. 15 września 1939 r.[140][141]

(c) WyrdLight.com, CC BY-SA 3.0
Tablica pamiątkowa upamiętniająca około 890 Świadków Jehowy z hitlerowskiego obozu KL Sachsenhausen
Tablica w Münster, upamiętniająca Wilhelma Kusserowa – straconego 27 kwietnia 1940 roku

Od 2001 roku

W 2001 roku zostało rozbudowane Biuro Oddziału w Selters. 9 maja 2002 roku na terenie KL Buchenwald odsłonięto tablicę upamiętniającą Świadków Jehowy, którzy cierpieli w tamtejszym hitlerowskim obozie koncentracyjnym. W tym samym roku na miejscu egzekucji Wilhelma Kusserowa w Münster odsłonięto tablicę pamiątkową. Rok później wydano w j. niemieckim i angielskim specjalną broszurę Fioletowe trójkąty – zapomniane ofiary nazizmu[f][33], którą rozpowszechniano również na zorganizowanych wystawach pod tym samym tytułem (odbyły się one w roku 1998 i w 2002), które obejrzało przeszło 600 000 osób. Wystawy były prezentowane w Muzeach Pamięci byłych obozów koncentracyjnych w Mauthausen, Moringen, Neuengamme, Buchenwaldzie, Sachsenhausen i Bergen Belsen, jak również w ośrodkach edukacyjnych i innych instytucjach edukacyjnych. Największe z nich odbyły się m.in. w Hamburgu[142], Hannowerze[143], Stuttgarcie, Wewelsburgu i Frankfurcie nad Menem[33]. Również władze lokalne poszczególnych miast honorowały poszczególnych Świadków Jehowy za ich niezłomną postawę w czasach nazizmu. Na przykład na początku 2004 roku w Lörrach, gdy oddano do użytku nową Salę Królestwa, w uznaniu postawy małżeństwa Anny Marii i Oskara Denzów, Świadków Jehowy, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych w Ravensbrück i Mauthausen, ulicę, przy której ona powstała, rada miejska przemianowała na Denzstraße – ulicę Denzów[144]. W Zwingenbergu nadano ulicy nazwę Hans-Gärtner-Weg, dla upamiętnienia Hansa Gärtnera, który jako Świadek Jehowy zginął w KL Dachau[g]. W 2004 roku władze miasta Erlangen jedną z ulic nazwały (Gustav-Heyer-Weg) od nazwiska Gustava Heyera, który w ramach akcji T-4 został deportowany na zamek Hartheim i uśmiercony 20 stycznia 1942 roku[145]. 5 kwietnia 2005 roku imieniem Heinricha Kurlbauma nazwano jedną z ulic (Heinrich-Kurlbaum-Weg) w Minden, który został stracony 15 maja 1944 roku ze względu na sprzeciw sumienia wobec nazizmu[146]. W tym samym czasie w Meerbeck jedną z ulic (Franz-Saumer-Weg) nazwano od imienia Franza Saumera, który został stracony 4 lutego 1944 roku za sprzeciw sumienia[147].

Kongres międzynarodowy „Wyzwolenie jest blisko!” w Hamburgu, jeden z czterech zorganizowanych w roku 2006 w Niemczech
Dramat biblijny w Hamburgu, 2006
Chrzest w Hamburgu, 2006
Pamiątkowy kamień informujący o Erwinie Wehmeijerze, ofiarze KL Neuengamme
Tablica pamiątkowa, informująca o pobycie Świadków Jehowy w obozie hitlerowskim KL Neuengamme

Latem 2006 roku odbyły się kongresy międzynarodowe pod hasłem „Wyzwolenie jest blisko!” we Frankfurcie nad Menem, Hamburgu, Lipsku i Monachium.

W kwietniu 2006 roku w obozie koncentracyjnym KL Neuengamme odsłonięto tablicę, upamiętniającą cierpienia i śmierć Świadków Jehowy prześladowanych w tym obozie za wiarę, oznaczonych fioletowym trójkątem. 27 sierpnia 2006 roku na terenie tego samego byłego obozu koncentracyjnego odsłonięto kamień pamiątkowy, upamiętniający Erwina Wehmeijera – Świadka Jehowy, który 2 grudnia 1944 roku zginął w tym obozie[148]. 9 października tego samego roku w Schleusegrund-Langenbach uroczyście odsłonięto tablicę pamiątkową Bertholda Mehma – Świadka Jehowy, który zginął w obozie koncentracyjnym KL Oranienburg[149].

Latem 2009 roku kongresy międzynarodowe pod hasłem „Czuwajcie!” odbyły się: w Berlinie (ponad 47 tysięcy obecnych) w Monachium, Frankfurcie n. M., Düsseldorfie, Dortmundzie i Hamburgu. W 2010 roku działalność kaznodziejską prowadziło 165 568 głosicieli. Pod koniec roku 2011 do kraju przybyli misjonarze ze 131. klasy Szkoły Gilead[150]. W 2011 roku w działalności kaznodziejskiej uczestniczyło 165 384 głosicieli, a na uroczystość Wieczerzy Pańskiej (Pamiątkę) przybyło 272 867 osób.

21 kwietnia 2012 roku na terenie obozu w Ravensbrück odsłonięto tablicę upamiętniającą Świadków Jehowy – ofiary nazizmu. Jest to piąta taka tablica umieszczona na terenie byłego obozu koncentracyjnego – po Neuengamme, Sachsenhausen, Dachau i Buchenwald[151].

22 lutego 2013 roku Mathilde Hartl, będąca Świadkiem Jehowy, otrzymała z rąk premiera Bawarii Horsta Seehofera Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec[152]. 23 czerwca 2013 roku w miejscowości Lautertal-Reichenbach odsłonięto pomnik Maxa Liebstera, Świadka Jehowy, który ponad pięć lat był więziony w hitlerowskich obozach koncentracyjnych[153].

Wiosną 2014 roku Świadkowie Jehowy w Niemczech zorganizowali pomoc humanitarną dla współwyznawców poszkodowanych przez powódź na Bałkanach[154]. Od 23 do 25 maja 2014 roku zorganizowano dni otwarte pod hasłem „30 lat w Selters”, na które przybyło ponad 3000 gości[6].

W dniach 18–20 lipca 2014 roku we Frankfurcie n. Menem odbył się kongres międzynarodowy pod hasłem „Szukajmy najpierw Królestwa Bożego![4][155]. 16 września 2014 roku dla upamiętnienia 75. rocznicy egzekucji Augusta Dickmanna na placu apelowym, w miejscu, gdzie znajduje się poświęcony jego pamięci kamień z płytą pamiątkową, Brandenburska Fundacja Miejsc Pamięci urządziła specjalną uroczystość. Główną jej częścią był wykład dyrektora Miejsca Pamięci KL Neuengamme dr Detlefa Garbe pt. Rozstrzelanie Augusta Dickmanna jako symboliczne wydarzenie w historii Świadków Jehowy w Trzeciej Rzeszy. Zostały również przedstawione wspomnienia byłych więźniów obozu. Ze strony Świadków Jehowy przedstawicielem był Walter Köbe, członek Komitetu Oddziału Świadków Jehowy w Niemczech[156].

W 2014 roku w całym kraju działało około 166 tysięcy głosicieli.

16 kwietnia 2015 roku Andreas i Jorim Bonk, Świadkowie Jehowy, zostali odznaczeni specjalnym medalem Lebensrettungsmedaille des Landes Baden-Württemberg za uratowanie życia trzem amerykańskim żołnierzom uwięzionym w płonącym samochodzie[157].

9 maja 2015 roku z okazji wizyty przedstawiciela Biura Głównego Świadków Jehowy był tłumaczony na 11 języków i transmitowany do Sal Zgromadzeń specjalny program, z którego skorzystało 2797 zborów w Niemczech, Austrii, Liechtensteinie, Luksemburgu i Szwajcarii. Wykładu, który przedstawił członek Ciała Kierowniczego Mark Sanderson, wysłuchało około 215 000 osób[158].

Drukarnia w Biurze Oddziału w Selters

W lipcu 2015 roku delegacja Świadków Jehowy z Niemiec brała udział w kongresie specjalnym pod hasłem „Naśladujmy Jezusa!” w Gandawie w Belgii, a w sierpniu 2016 roku w kongresie specjalnym pod hasłem „Lojalnie trwajmy przy Jehowie!” w holenderskim Utrechcie.

Od sierpnia 2015 roku Świadkowie Jehowy w Niemczech podejmują szczególną działalność kaznodziejską wśród uchodźców[159]. W ciągu 9 miesięcy 2016 roku utworzono 229 grup obcojęzycznych i pilotażowych, a około 800 głosicieli uczestniczy w około 30 kursach językowych w 13 językach. W okresie od maja do lipca 2016 roku zorganizowano specjalną kampanię głoszenia dla uchodźców i imigrantów. Około 700 arabskojęzycznych głosicieli z 7 krajów przyjechało, żeby głosić osobom mówiącym po arabsku[160]. Rozpowszechnili oni przeszło 30 tysięcy publikacji. Zorganizowano kongres regionalny pod hasłem „Lojalnie trwajmy przy Jehowie!” w języku arabskim, na którym obecnych było ponad 1600 osób z 43 krajów (w tym 25% osób niebędących Świadkami Jehowy)[161].

Świadkowie Jehowy byli tematem 71. Rocznicy Wyzwolenia Więzienia Brandenburg-Görden, która odbyła się 24 kwietnia 2016 roku. Spośród około 2000 ofiar tego więzienia, 127 to Świadkowie Jehowy[30].

We wrześniu i październiku 2016 roku zorganizowano specjalną kampanię, w której Świadkowie Jehowy udostępniali wydane w języku romani materiały biblijne Sinti i Romom. W Salach Królestwa zorganizowano specjalne zebrania z wykładami publicznymi przedstawianymi w używanej w Niemczech odmianie języka romani. W wyniku kampanii grupy Sinti i Romów rozpoczęły studium Biblii[162]. Od maja do października 2016 roku około 800 Świadków Jehowy, uczestniczących ochotniczo w świadczeniu z wózkami na terenach wielkomiejskich, brało również udział w specjalnej kampanii w około 60 miejscach w północnych Niemczech[163]. W maju 2017 roku zorganizowano specjalną ogólnokrajową kampanię ewangelizacyjną. W jeden weekend przeszło 20 000 głosicieli prowadziło działalność kaznodziejską na ponad 11 000 terenów, zamieszkanych przez jakieś 3 miliony osób. Podobną kampanię przeprowadzono w maju 2018 roku; uczestniczyło w niej około 32 000 głosicieli[164].

W grudniu 2017 roku Adiza Yacoubou wygrała nagrodę w konkursie historycznym Prezydenta Niemiec. W filmie przypomina losy dwóch Świadków Jehowy z Bremy, którzy z powodu swej wiary byli prześladowani w okresie nazizmu[165], kolejną nagrodę otrzymała Angelia Pouillon za opis prześladowań Świadków Jehowy przez Stasi w latach 1960–1980 w Prenzlau[166].

Od 26 września 2018 roku do 6 stycznia 2019 roku w Centrum Dokumentacji i Edukacji o Historii Narodowego Socjalizmu w Monachium miała miejsce wystawa, która miała zwiększyć świadomość społeczną dotyczącą przeżyć Świadków Jehowy w czasach nazizmu[167]. Od 22 kwietnia do 30 września 2018 roku w Muzeum – Miejsce Pamięci Ravensbrück miała miejsce wystawa „Zakazani i prześladowani. Świadkowie Jehowy w obozie koncentracyjnym Ravensbrück i w więzieniach w NRD”[168].

W lipcu 2018 roku w ukraińskim Lwowie odbył się kongres specjalny pod hasłem „Bądź odważny!” z udziałem delegacji z Niemiec[169].

Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata (wyd. zrewid.) w j. niemieckim wydano w 2019

2 lutego 2019 roku w Selters członek Ciała Kierowniczego Gerrit Lösch ogłosił wydanie Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata opartego na angielskim wydaniu zrewidowanym z 2013 roku[170] (Chrześcijańskie Pisma Greckie w Przekładzie Nowego Świata (Nowy Testament) w j. niemieckim wydano w roku 1961, a cały przekład w 1971 roku). Program obejrzało 171 540 osób w Niemczech, Austrii, Liechtensteinie, Luksemburgu i Szwajcarii. W latach 1971–2019 wydrukowano około 5 600 000 egzemplarzy „Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata” w języku niemieckim, którym posługuje się ponad 160 000 głosicieli na świecie[171].

W dniach od 14 do 16 czerwca 2019 roku w Berlinie odbył się kongres międzynarodowy pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” z udziałem 37 115 osób, w tym ponad 5000 zagranicznych delegatów z przeszło 30 krajów (w tym z Polski)[172][173][174]. Delegacje z Niemiec uczestniczyły w kongresie międzynarodowym w Danii, Filipinach, Francji, Grecji, Południowej Afryce, Polsce i Stanach Zjednoczonych. Od 31 sierpnia do 26 października 2019 roku głosiciele z 19 krajów wzięli udział w specjalnej kampanii głoszenia osobom arabskojęzycznym[175]. Od 2 października 2019 w kilku miastach Niemiec rozpoczęto przedstawianie objazdowej wystawy „Świadkowie Jehowy w obozie koncentracyjnym Ravensbrück i więzieniach NRD”[176][177].

19 kwietnia 2020 roku z okazji obchodów 75 rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego Ravensbrück, przedstawiono wykład „Fioletowy trójkąt jako symbol cierpienia i nadziei – Polskie więźniarki będące Świadkami Jehowy w KL Ravensbrück”[178].

W czerwcu 2020 roku upamiętniono Świadków Jehowy którzy należeli do pierwszych więźniów obozu koncentracyjnego w Dachau. Z powodu pandemii COVID-19 uroczystość odbyła się online[179].

27 stycznia 2021 roku landtag Badenii-Wirtembergii, podczas dorocznej uroczystości upamiętniającej ofiary nazizmu skupił się na Świadkach Jehowy. Z powodu pandemii COVID-19 uroczystość odbyła się online. Obejrzało ją ponad 37 000 osób z Austrii, Holandii, Niemiec i Szwajcarii, a w późniejszym czasie nagranie odtworzyło sobie około 78 000 widzów[180].

W lipcu 2021 roku zorganizowano pomoc humanitarną dla poszkodowanych przez powódź w zachodniej części Niemiec[181]. 18 grudnia 2021 roku Dirk Grundmann ze środkowoeuropejskiego Komitetu Oddziału, ogłosił w nagranym wcześniej przemówieniu wydanie Ewangelii według Mateusza i według Jana w Przekładzie Nowego Świata w niemieckim języku migowym. W związku z pandemią COVID-19 zorganizowano specjalne zebranie w trybie wideokonferencji. Uczestniczyło w nim około 800 osób. W 2021 roku w 11 zborach i 21 grupach niemieckiego języka migowego działało 571 głosicieli. Te dwie ewangelie to pierwsze księgi biblijne przetłumaczone w całości na ten język[182].

W 2022 roku wydano Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata w niemieckim alfabecie Braille’a[183].

W październiku 2022 roku Świadkowie Jehowy w Niemczech zorganizowali akcję pomocy, dostarczając ponad 24 tony 35 000 ciepłych ubrań dla Świadków Jehowy na Ukrainie przebywających na szczególnie dotkniętych obszarach[184][185]. Zorganizowano pomoc dla ponad 8500 uchodźców z Ukrainy przybyłych do Niemiec, podczas inwazji Rosji na Ukrainę[186]

W Niemczech znajduje się druga co do wielkości na świecie (po Stanach Zjednoczonych) drukarnia Towarzystwa Strażnica, wraz z Działem Tłumaczeń. Drukuje ona literaturę biblijną rozsyłaną do ponad 25 000 zborów w ponad 100 krajach. W Środkowoeuropejskim Biurze Oddziału działa również Regionalny Zespół Wideo[187]. Biuro współpracuje z 22 Biurami Oddziałów w Europie, które nadzorują obwody obcojęzyczne w 19 językach[188]. W roku 2022 powołano w nim Dział do spraw Wolności Wyznania, który „koordynuje starania Świadków Jehowy związane z obroną ich prawa do wielbienia Boga w Europie”[189].

Ponad 200 niemieckich misjonarzy Szkoły Gilead usługuje na wszystkich kontynentach. W Niemczech Świadkowie Jehowy organizują kursy językowe od początku lat 70. XX wieku – uczono na nich 9 języków i w sumie przeszkolono ponad tysiąc głosicieli, którzy współpracują ze zborami obcojęzycznymi. Zebrania religijne przeprowadza się w blisko 50 językach[h], w 883 Salach Królestwa[190], a kongresy – w 26 językach.

Comiesięczne programy radiowe Świadków Jehowy są emitowane przez stacje radiowe Bayern 2 oraz NDR 2[191]. Publiczna działalność kaznodziejska prowadzona jest również na ulicach, w portach[192] oraz na parkingach[193].

Status prawny

Po zjednoczeniu Niemiec w roku 1990 Świadkowie Jehowy rozpoczęli starania o uznanie ich organizacji za stowarzyszenie prawa publicznego[194]. Najpierw obszar działalności związku religijnego zarejestrowanego 14 marca 1990 roku w NRD rozciągnięto na całe Niemcy[19]. Następnie proces uzyskania statusu stowarzyszenia prawa publicznego rozpoczęto od złożenia wniosku o zarejestrowanie związku wyznaniowego Jehovas Zeugen in Deutschland (Świadkowie Jehowy w Niemczech) w Berlinie, gdzie Świadkowie Jehowy posiadali adres urzędowy. Uzyskanie pozytywnej decyzji było konieczne do rozpoczęcia starań o nadanie statusu prawnego w 15 pozostałych niemieckich landach. Dopiero 24 marca 2005 roku po rozprawie sądowej Wyższy Sąd Administracyjny w Berlinie nakazał nadanie statusu Świadkom Jehowy, a 13 czerwca 2006 roku władze miasta oficjalnie uznały ten związek wyznaniowy za stowarzyszenie prawa publicznego. Siedziba związku wyznaniowego znajdowała się w Berlinie przy Grünauer Str. 104[i][195][194].

Zakończenie rejestracji w Berlinie umożliwiło złożenie wniosków w pozostałych 15 landach. Do 2009 roku wnioski zostały przyjęte w 11 landach. W następnych latach wnioski przyjmowały kolejne landy[194]. 21 grudnia 2015 roku wniosek został przyjęty przez kraj związkowy Brema[196]. 27 stycznia 2017 roku, jako ostatni land, status prawny organizacji prawa publicznego nadała Świadkom Jehowy Nadrenia Północna-Westfalia. Decyzja ta oznacza, że po ponad 26 latach starań Świadkowie Jehowy w Niemczech uzyskali taki sam najwyższy status prawny, jaki mają inne główne związki wyznaniowe. Dla Świadków Jehowy oznacza również uproszczenie procedur administracyjnych, związanych z mianowaniem starszych, rejestracją poszczególnych zborów, składaniem corocznych obowiązkowych sprawozdań, zwrotem podatku czy nabywaniem nieruchomości. Status krajowy oznacza również urzędowe uznanie za jedną z głównych religii w Niemczech[194].

Publikacje poświęcone Świadkom Jehowy w Niemczech

Zbory polskojęzyczne w Niemczech

W roku 1924 roku w drodze ze Stanów Zjednoczonych do Polski przedstawiciel Towarzystwa Strażnica Wacław Wnorowski wygłosił przemówienia w polskojęzyczych zborach w Westfalii i w Berlinie[197].

W latach 80. XX wieku powstały ponownie grupy polskojęzyczne należące do zborów niemieckojęzycznych. W roku 1992 utworzono w Berlinie pierwszy zbór polskojęzyczny w Niemczech. W tym też roku zorganizowano pierwsze zgromadzenie w języku polskim, w którym uczestniczyły 2523 osoby pochodzenia polskiego. W latach 2011–2012 kongres w języku polskim odbył się w Hanowerze, w roku 2013 i 2015 w Glauchau i w Monachium, w roku 2014 w Norymberdze, a w roku 2016 w Velten, Monachium oraz w Gelsenkirchen (2 tury). Zgromadzenia obwodowe w języku polskim odbywają się w Salach Zgromadzeń w Bingen, Gelsenkirchen, Reutlingen, Velten, Trappenkamp i Monachium[198]. W listopadzie 2022 roku w Niemczech działało 70 zborów i 7 grup polskojęzycznych[j][199]. Wśród miejscowych pionierów usługują również absolwenci Kursu Biblijnego dla Małżeństw oraz absolwenci Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa z Polski[200][201].

Grupy romskojęzyczne (Polska Roma)

W Berlinie oraz w Bremie działają grupy romskojęzyczne (w dialekcie języka romskiego Polska Roma, używanym przez polskich Romów)[202]. Pierwsza grupa romskojęzyczna w tym dialekcie na świecie powstała w 2016 roku we Frankfurcie nad Menem (funkcjonowała do 2018 roku). W 2017 roku powstała grupa w Bremie, a w następnym roku w Berlinie.

Statystyki

Świadkowie Jehowy
w poszczególnych landach
(stan: listopad 2022)[190]
Kraj związkowyLiczba głosicieliLiczba zborówLiczba Sal Królestwa
Badenia-Wirtembergia30647351138
Bawaria32914368176
Berlin61357113
Brandenburgia26413428
Brema2188244
Dolna Saksonia1403316798
Hamburg3808478
Hesja1385716658
Meklemburgia-Pomorze Przednie19792016
Nadrenia-Palatynat84319648
Nadrenia Północna-Westfalia34650419153
Saara21112511
Saksonia1105512052
Saksonia-Anhalt20462420
Szlezwik-Holsztyn56566741
Turyngia23682619
Niemcy1692722075883

Zobacz też

  • August Dickmann (1910–1939) – Świadek Jehowy rozstrzelany w obozie Sachsenchausen za odmowę służby wojskowej
  • Helene Gotthold (1896–1944) – Świadek Jehowy ścięta w berlińskim więzieniu Plötzensee za odmowę zaprzestania działalności kaznodziejskiej
  • Emmy Zehden (1900–1944) – Świadek Jehowy ścięta w więzieniu Plötzensee w Berlinie za ukrywanie trzech Świadków Jehowy odmawiających służby wojskowej
  • Martin Pötzinger (1904–1988) – członek Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy, pracownik niemieckiego biura oddziału, urodzony w Niemczech
  • Karl F. Klein (1906–2001) – członek Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy urodzony w Niemczech
  • Ricky King (Hans Lingenfelder; ur. 1946) – niemiecki gitarzysta, Świadek Jehowy

Uwagi

  1. Oprócz Niemiec, Austrii, Liechtensteinu, Luksemburga, Szwajcarii, zbory i grupy niemieckojęzyczne działają w Argentynie, Belgii, Brazylii, Chile, Grecji, Hiszpanii, Kostaryce, Meksyku, Paragwaju, Portugalii, Wenezueli i na Węgrzech.
  2. W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). Od 1 kwietnia 2022 roku zebrania zborowe odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz dodatkowo nadal w formie wideokonferencji („hybrydowo”). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org.
  3. Sędzia Alfred Trapp, wydający wyroki skazujące na Świadków Jehowy, był jedynym lub jednym z nielicznych, spośród kilkusetosobowej grupy NRD-owskiej nomenklatury sądzonej po 1990 roku, którzy wyrazili skruchę. [„Tygodnik Powszechny”, Nr 25/2015, Dodatek specjalny: Sprawiedliwość w państwach prawa, s. 14].
  4. Karl Resse urodził się w 1890 roku w Wilhelmsburgu. Został aresztowany w 1937 r. 12 sierpnia 1937 r. skazano go na 6 miesięcy więzienia za należenie do wspólnoty religijnej „Świadków Jehowy”, która została zdelegalizowana przez nazistów. 30 października 1937 r. został wysłany do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie zginął 4 stycznia 1940 r. W 1988 r. jego imieniem została nazwana jedna z ulic w Hamburgu. Jego stolperstein znajduje się również w ratuszu w Hamburgu.(Źródło: Harburger Rathaus: Ausstellung zur Verfolgung der „Zeugen Jehovas” im Dritten Reich).
  5. Herman Boian za prowadzenie działalności religijnej Świadków Jehowy trafił do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, gdzie 22 stycznia 1940 został zamordowany (Źródło: Hermann-Boian-Straße).
  6. Anna Maria i Oskar Denzowie zostali uwięzieni na dwa lata w 1938 roku. Gdy kara dobiegła końca, oświadczono im, że zostaną wypuszczeni na wolność jedynie pod warunkiem wyrzeczenia się wiary. Ponieważ nie ulegli, Anna trafiła do KL Ravensbrück, a Oskar do KL Dachau. Ponieważ Anna wraz z innymi Świadkami odmówiła wykonywania pracy na rzecz wojska, przez trzy dni i noce była zmuszona do stania na mrozie, a potem zamknięta przez 40 dni w ciemnej celi, otrzymując w tym czasie racje głodowe. Na koniec wymierzono im chłostę, a trzy tygodnie po tym bestialskim pobiciu zmarła 31 stycznia 1942 roku. Oskar Denz z Dachau został przewieziony do KL Mauthausen w Austrii, gdzie znajdował się obóz służący do systematycznej eksterminacji więźniów, głodzonych i zmuszanych do wyniszczającej pracy. Zmarł sześć miesięcy po swojej żonie, a przyczyną jego śmierci były przeprowadzane na nim eksperymenty medyczne. Córka Anny i Oskara Denzów, Anna Denz (po mężu Turpin), którą w 1938 roku potajemnie przetransportowano do Szwajcarii, w 1948 roku ukończyła jedenastą klasę Szkoły Gilead.
  7. Hans-Gärtner za prowadzenie działalności religijnej Świadków Jehowy 26 lipca 1937 roku trafił do obozu koncentracyjnego KL Dachau. Pod koniec września 1939 roku został przeniesiony do KL Mauthausen, a lutym 1940 roku z powrotem do KL Dachau, gdzie zmarł 26 kwietnia 1940 roku (Źródło: Jehovas Zeugen erinnern an NS-Opfer Hans Gärtner).
  8. Zebrania zborowe odbywają się w blisko 50 językach: albańskim, amharskim, angielskim, arabskim, azerskim, bengalskim, bułgarskim, chińskim, chorwackim, francuskim, greckim, gruzińskim, hindi, hiszpańskim, ibo, indonezyjskim, japońskim, khmerskim, koreańskim, kurdyjskim (kurmandżi), lingala, niemieckim, niemieckim migowym, ormiańskim, pendżabskim, perskim, pidżyn (Afryka Zachodnia), polskim, portugalskim, romani (Niemcy), romani (Macedonia), romani (Polska), romani (Rumunia), romani (Serbia), rosyjskim, rosyjskim migowym, rumuńskim, rumuńskim (wołoskim), somalijskim, tagalskim, tajskim, tamilskim, tigrinia, tureckim, twi, ukraińskim, urdu, węgierskim, wietnamskim i włoskim.
  9. Do czasu rejestracji w 16 landach każdy zbór w Niemczech również musiał być zarejestrowany prawnie. (Źródło: Recht, jehovaszeugen.de [dostęp 2015-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-15].; Pressemeldungen Deutschland, www.jehovaszeugen.de [dostęp 2015-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-19].).
  10. Zbory i grupy polskojęzyczne: Badenia-Wirtembergia: zbory: Stuttgart, Besigheim, Friedrichshafen, Fryburg, Karlsruhe, Mannheim, Pfullendorf, Ulm i Weinstadt; Bawaria: zbory: Monachium (2), Aschaffenburg, Augsburg, Norymberga i Ratyzbona; Berlin (6 zborów); Brandenburgia: zbór: Frankfurt nad Odrą; Brema: zbór: Brema; grupa: Bremerhaven; Dolna Saksonia: zbory: Brunszwik, Hannover, Osnabrück (2) i Uelzen; grupa: Papenburg; Hamburg: 4 zbory; Hesja: zbory: Frankfurt nad Menem, Kassel (2), Langenselbold, Limburg, Neu-Isenburg, Wetzlar i Wiesbaden; grupy: Bad Nauheim i Eschwege ; Meklemburgia-Pomorze Przednie: zbór: Pasewalk; Nadrenia-Palatynat: zbory: Bendorf; Nadrenia Północna-Westfalia: zbory: Bergkamen, Bonn, Castrop-Rauxel, Dortmund, Duisburg, Düren, Düsseldorf, Essen, Gelsenkirchen, Gütersloh, Hagen, Herford, Iserlohn, Kolonia (2), Krefeld, Lippstadt, Münster, Paderborn, Remscheid, Siegen, Sonsbeck i Wuppertal ; grupy: Bochum i Werdohl; Saara: zbory: Homburg i Wadern; Saksonia: zbór: Görlitz; Saksonia-Anhalt: (brak); Szlezwik-Holsztyn: zbory: Kilonia i Lubeka; grupa: Heide; Turyngia: (brak). Zbory i grupy polskojęzyczne zostały przydzielone do 4 obwodów polskojęzycznych: EU Polish 6, 7, 8, 9.

Przypisy

  1. Niemcy – Ilu tam jest Świadków Jehowy, jw.org [dostęp 2021-12-31].
  2. Watchtower, Sprawozdanie z działalności Świadków Jehowy na całym świecie w roku służbowym 2021, jw.org.
  3. Watchtower, Coraz więcej krajów w „klubie stutysięczników”, jw.org, 2015 [dostęp 2015-09-06].
  4. a b Watchtower, Central Europe Branch Report, jw.org [dostęp 2015-05-11] (ang.).
  5. Watchtower, Biuro Oddziału w Niemczech, jw.org, 2013 [dostęp 2013-12-12].
  6. a b c Watchtower, Dni otwarte na „skale”, jw.org, 24 lutego 2015 [dostęp 2015-02-16].
  7. Watchtower, Tour of the Central Europe Branch, jw.org [dostęp 2015-06-11] (ang.).
  8. Jehovas Zeugen in Deutschland, Unsere Kongresssäle in Deutschland, jehovaszeugen.de [dostęp 2015-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-22] (niem.).
  9. Watchtower, Publikowanie Strażnicy, [w:] Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego [online], Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1995, s. 724, ISBN 83-903551-0-8.
  10. a b c d e Pierwsze utworzono sto lat temu, „Przebudźcie się!”, LXXXI, Watch Tower Bible and Tract Society, 22 grudnia 2000, s. 17–19, ISSN 1234-1169.
  11. „Strażnica”, styczeń 1909, s. 58 (niem.).
    *„Strażnica”, lipiec 1909, s. 115–117 (niem.).
  12. „Strażnica”: 03/1911, s. 34; 04/1911, s. 50; 09/1911, s. 130; 10/1911, s. 146; 11/1911, s. 170, 171 (niem.).
  13. a b c d Wolfram Slupina, Prześladowania i represje Świadków Jehowy w Polsce w latach 1939–1945 oraz 1950–1989, [w:] Hans Hesse, Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 280, 281, ISBN 978-83-61387-21-3.
  14. „Strażnica”: 08/1912, s. 114; 10/1912, s. 159, 160 (niem.).
  15. Rocznik Świadków Jehowy 1974, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1974, s. 71, 72.
  16. „Strażnica”: czerwiec 1915, s. 82; grudzień 1915, s. 178; marzec 1916, s. 48 (niem.).
  17. Hauptversammlung, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1920, s. 34 (niem.).
  18. „Strażnica” 1 sierpnia 1922, s. 114 (niem.).
  19. a b c d e Status prawny w Unii Europejskiej, Watchtower, 2016, s. 2 (ang.).
  20. Hauptversammlung, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1928, s. 290 (niem.).
  21. Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1928, s. 290 (niem.).
  22. Watch Tower Bible and Tract Society, „Dramat stworzenia” — niezapomniana produkcja, jw.org, 29 listopada 2022.
  23. Jehovah’s Witnesses: Victims of the Nazi Era [dostęp 2011-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-27]., dokument PDF, strona 3.
  24. Jehowa osłaniał ich w cieniu gór, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 grudnia 2013, s. 3–5.
  25. Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1932, s. 65 (niem.).
  26. Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 marca 1932, s. 82 (niem.).
  27. Wolfram Slupina, Prześladowania i represje Świadków Jehowy w Polsce w latach 1939–1945 oraz 1950–1989, [w:] Hans Hesse, Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 282, 283, ISBN 978-83-61387-21-3.
  28. Laurence Rees, Auschwitz. Naziści i „ostateczne rozwiązanie”, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005, s. 129–132.
  29. Autobiografia Rudolfa Hössa, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1990, s. 87.
  30. a b Świadkowie Jehowy upamiętnieni podczas obchodów rocznicy wyzwolenia więzienia w Brandenburgu, jw.org, 21 października 2016 [dostęp 2016-11-02].
  31. Watchtower, Dzięki pomocy Jehowy przetrwaliśmy totalitarne reżimy, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 2007, s. 8–12, ISSN 1234-1150.
  32. Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, wyd. II, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2010, s. 76, 101–105, 131–147, 158–161, 179, 196–198, 265–272, ISBN 978-83-61387-19-0.
    *Lojalni i niezłomni dawniej i dziś, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 2004, s. 25–27.
    *Małgorzata Irena Skórska, Zapomniany mały Oświęcim w Łodzi…, dziennikzachodni.pl, 10 lipca 2021 [dostęp 2021-12-28].
  33. a b c d e f g Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, V., Selters/Taunus, Purple Triangles “Forgotten Victims” of the Nazi Regime A Remarkable Story of Resistance Guide to the History Exhibition, 1999 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-15] (ang.).
  34. Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, V., Selters/Taunus, Purple Triangles “Forgotten Victims” of the Nazi Regime A Remarkable Story of Resistance Guide to the History Exhibition, 1999, s. 22–25, 28 [zarchiwizowane z adresu 2016-09-15] (ang.).
  35. Teresa Wontor-Cichy, Więzieni za wiarę, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003, s. 10.
  36. Detlef Garbe, Der lila Winkel, „Dachauer Hefte. Studien und Dokumente zur Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager”, zesz. X, listopad 1994, s. 7, 8 (niem.).
  37. Fioletowy trójkąt śmierci, „Tygodnik Przegląd”, 8 listopada 2004.
  38. Franciszek Piper, Topografia obozu, więźniowie, liczba ofiar, obozowa załoga SS, [w:] auschwitz.org.pl [online], Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu [dostęp 2017-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2008-01-15].
  39. Byli więźniowie Auschwitz obchodzą 70 rocznicę wyzwolenia. Świadkowie Jehowy wśród wspominanych ofiar, jw.org, 21 stycznia 2015 [dostęp 2015-01-26].
  40. Watchtower, Niezłomni w obliczu sprzeciwu, jw.org, 31 grudnia 2020.
  41. Betrayal – German Churches and the Holocaust.
  42. Wolfram Slupina, Prześladowania i represje Świadków Jehowy w Polsce w latach 1939–1945 oraz 1950–1989, [w:] Hans Hesse, Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 285, ISBN 978-83-61387-21-3.
  43. Johannes Wrobel „Kurzchronik zur Verfolgung der Zeugen Jehovas (Bibelforscher) im NS-Regime”; w książce: Gerhard Besier, Clemens Vollnhals, Repression und Selbstbehauptung: Die Zeugen Jehovas unter der NS- und der SED-Diktatur, Berlin 2003, s. 379.
  44. GERMANS EXECUTE OBJECTOR TO WAR – First Conscientious Resister Was Member of Jehovah’s Witnesses’ Sect SABOTEUR ALSO IS KILLED French Jail and Fine a Man and a Woman Critical of Nation’s Role in War, „The New York Times”, 17 września 1939, s. 39 (ang.).
    * Erster Wehrdienstverweigerer 1939 erschossen: August Dickmann, Übrigens – Radio Miejskie Göttingen, 12 stycznia 2011 (niem.).
    * Der Geburtstag von August Dickmann, des ersten Kriegsdienstverweigerers im Zweiten Weltkrieg, 7 stycznia 2010 (niem.).
    * Serie: 75 Jahre Zweiter Weltkrieg. Bis heute kaum bekannt: So starb der erste NS-Kriegsverweigerer, focus.de, 31 sierpnia 2014 (niem.).
  45. Yearbook of Jehovah’s Witnesses s. 138 (ang.).
  46. Stefania Krug, Fritz Poppenberg, Nie bójcie się..., Drei Linden Film Gbr., 1997.
  47. Jehovah’s Witnesses: Victims of the Nazi Era [dostęp 2011-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-08-27]., dokument PDF, wstęp.
  48. Jehovah’s Witnesses in National Socialist concentration camps 1933 – 45 Johannes S. Wrobel, Religion, State and Society, 1465-3974, Volume 34, Issue 2, 2006, s. 89–125.
  49. a b Watchtower, Objazdowa wystawa na temat prześladowań Świadków Jehowy zorganizowana w Niemczech, jw.org, 10 stycznia 2019 [dostęp 2019-02-04].
  50. a b Watchtower, Zmarł 102-letni Richard Rudolph – były więzień obozu koncentracyjnego, jw.org, 7 kwietnia 2015 [dostęp 2014-04-07].
  51. Miejsce Pamieci Auschwitz, „O Auschwitz” (odc. 17): więźniowie z fioletowym trójkątem – Świadkowie Jehowy w Auschwitz, auschwitz.org, 15 lutego 2015 [dostęp 2022-02-15].
  52. Henrik Eberle: Briefe an Hitler za „Strażnicą” z 1 października 2011, s. 14.
  53. Stolpersteine Konstanz, Katharina Badent.
  54. Stolpersteine, Ludwig Bischoff.
  55. a b c Gedenken in Gehweg (pressreader.com).
  56. Stolpersteine für Frankfurt (Oder) und Slubice, Hermann Boian [dostęp 2014-09-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (niem.).
  57. Stolpersteine Heidelberg, Gustav Bopp.
  58. a b c Brühl – Stolpersteine für Zuegen Jehovas am 21. Mai; mrn-news.
  59. Initiavie Heidelberger Stolpersteine; Stolpersteine Heidelberg.
  60. Koordinierungsstelle Stolpersteine Berlin, Konrad Brzezek.
  61. a b Wilhelm Busse (maz-online.de).
  62. Stolpersteine in Hamburg, Maria A. Chrupalla.
  63. Stolpersteine in Hamburg, Paul Chrupalla.
  64. Herbert Christoph (maz-online.de).
  65. a b c d Bedeutende Gebäude, Denkmäler & Skulpturen in Mettmann (mettmann.de).
  66. Manfred Koch, Stopelpersteine Guide. Julius Engelhardt, stolpersteine-guide.de, Karlsruhe [dostęp 2020-05-11] (niem.).
  67. Erinnerung an eine standhafte Frau.
  68. a b Zeitplan Stolpersteine-Verlegung 16. bis 18. Mai 2015 und Juli 2015 in Frankfurt am Main, stolpesteine-frankfurt.de [dostęp 2015-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  69. Stolpersteine in Berlin, Anita Frank.
  70. Gast Alma.
  71. Stolpersteine in Hamburg.
  72. Stolpersteine in Hamburg.
  73. a b c Gruibingen will für Adolf Zanker einen Stolperstein setzen; SWP.
  74. Alfred Herber (blick-aktuell.de).
  75. In der Krausestraße 1 wohnte Martha Bertha Hindel mit ihrer Tochter Carmen-Lore (stolpersteine-luebeck.de).
  76. Biografische Informationen Paulina Hofmaier geb. Feuerstein.
  77. Stolpersteine erinnern an Zeugen Jehovas (die-glocke.de).
  78. Wir erinnern an Anna Bertha Jordan.
  79. Konrad Kaiser (badkissingen.de).
  80. Friedrich Kaubisch (erich-zeigner-haus-ev.de).
  81. Biografische Informationen Wilhelm Kleissle.
  82. Stolpersteine machen Geschichte erlebbar.
  83. Stolpersteine in Bremen, Stolpersteine-bremen.de, 14 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-06] (niem.).
  84. Neue Stolpersteine in Augsburg, augsburg.tv, 18 maja 2022 [dostęp 2022-05-19] (niem.).
  85. a b c d e Stolpersteine erinnern an Zeugen Jehovas, Frankfurter Rundschau.
  86. Erster Stolperstein für verfolgten Zeugen Jehovas in Worms (nibelungen-kurier.de) [dostęp 2016-10-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-20].
  87. Gegen das Vergessen – Abendspaziergang zu den Stolpersteinen, AK-Kurier.
  88. Biografie Paul Kuchenbäcker, stolpersteine-berlin.de.
  89. a b c d e f g h i j k l m Biografie Familie Kusserow, stolpersteine-bad-lippspringe.de.
  90. Watchtower, Świadkowie Jehowy próbują odzyskać materiały archiwalne rodziny Kusserowów, jw.org, 25 stycznia 2022 [dostęp 2022-02-07].
  91. Biografie Otto Laabs, stolpersteine-berlin.de.
  92. a b Den Hitlergruß verweigerte er – Stolperstein für Kasseler Zeugen Jehovas Heinrich Landschneider; HNA.
  93. Neuer Faulenhoop 23; stolpersteine-luebeck.de.
  94. Otto Martens.
  95. Franz Massors.
  96. Stolpersteine Konstanz, Berta Maurer.
  97. Biografische Informationen Anna Luise Meissner.
  98. a b c Stolpersteine in Mönchengladbach [dostęp 2015-08-12] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-24].
  99. a b Stolpersteinverlegung im Seeburger Weg, berliner-abendblatt.de, 9 sierpnia 2022 (niem.).
  100. Wer war Luise Pakull?, standhaft.org [dostęp 2017-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-03] (ang.).
  101. Stolperstein Hattingen, Otto Pawelzik.
  102. Stolperstein Gelsenkirchen, Friederich Poburski.
  103. Stolpersteine (chemnitz.de).
  104. Harburger Rathaus: Ausstellung zur Verfolgung der „Zeugen Jehovas” im Dritten Reich [dostęp 2021-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-06].
  105. Biografische Informationen Anna Schaumann.
  106. Opfer der NS-Zeit: Stolperstein für einen Künsebecker Zeugen Jehovas.
  107. Erster Stein für Zeugin Jehovas, Frankfurter Rundschau.
  108. Stolpersteine Konstanz, Eugen Schwab.
  109. Mussen Koeln, Walter H.E. Schwendt.
  110. Stolpersteine Ulm; Jonathan Stark (stolpersteine-fuer-ulm.de).
  111. a b Stolpersteine für Zeugen Jehovas, stadt-koeln.de.
  112. Marbach-Rielingshausen: Stolperstein wird im Juni verlegt.
  113. Alfred Willi Tilke, Stolpersteine in Halle.
  114. Stolperstein Hans Christian Carl Wulff.
  115. Królestwo Boże panuje!, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, 2014, s. 193, 211.
  116. Watchtower, Dali wszystko, co najlepsze, jw.org, 9 listopada 2020.
  117. Watchtower, Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego, 1993, s. 268, ISBN 83-903551-0-8.
  118. Watchtower, Wystawa w Kassel w 70 rocznicę historycznego kongresu Świadków Jehowy, jw.org, 14 września 2018 [dostęp 2018-09-29].
  119. KZ-Gedenkstätte Flossenbürg, Alfred Seltmann, flossenbuerg.de [dostęp 2021-05-20] (niem.).
  120. a b Eppelheimer Stadtanzeiger, Wege gegen das Vergessen, 11 listopada 2005 (niem.).
  121. Matteo Pierro, Strade d’Europa per ricordare i Testimoni di Geova, deportati.it (wł.).
  122. Watchtower, Zwyciężyli w obliczu prześladowań, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXXIV, Towarzystwo Strażnica, 1 marca 2003, s. 6, ISSN 1234-1150.
  123. Depesza DPA 20 września 1950.
  124. Depesza AP 26 listopada 1950.
  125. Depesza UP 30 listopada 1950.
  126. „Daily News” 8 listopada 1950.
  127. Reuters 7 grudnia 1950.
  128. a b Watchtower, Z mrocznego lochu w Alpy Szwajcarskie, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXXV, Towarzystwo Strażnica, 1 czerwca 2004, s. 28, ISSN 1234-1150.
  129. Detlef Garbe, Brak zainteresowania w społeczeństwie, dezinformacja ze strony władz państwowych, ponowne prześladowania czy tylko manipulacja historią?, [w:] Hans Hesse, Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 252, 253, ISBN 978-83-61387-21-3.
  130. Proces „Świadków Jehowy” w Berlinie, „Gazeta Krakowska”, 5 października 1950, s. 2.
  131. Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1999, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1999, s. 119.
  132. 1991 Britannica Book of the Year.
  133. The New World Society in Action, jw.org [dostęp 2015-09-03] (ang.).
  134. Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność — część 1, jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-05].
  135. Süddeutsche Zeitung” z 28 lipca 1973.
  136. Emmy-Zehden-Weg, berlin.kauperts.de [dostęp 2014-09-16] (niem.).
  137. Gedenkveranstaltung für Emmy und Richard Zehden sowie Horst Schmidt, berlin.de [dostęp 2014-09-16] (niem.).
  138. Straßeninformationen zu dem Emmy-Zehden-Weg in 32312 Lübbecke, Westfalen, strassenweb.de [dostęp 2014-09-16] (niem.).
  139. Johannes Wrobel, Moers unterm Hakenkreuz – Zeitzeugenberichte, Dokumente und Beiträge zur NS-Zeit im Altkreis Moers, Bernhard Schmidt Publisher, s. 279 (niem.).
  140. Watchtower, Oddał życie za wierność pewnej zasadzie, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 1 maja 2000, s. 32, ISSN 1234-1150.
  141. Als erster Kriegsdienstverweigerer wurde August Dickmann vor 75 Jahren von den Nazis hingerichtet, focus.de, 15 września 2014 (niem.).
  142. Die Zeit”, 10 października 1997, s. 24 (niem.).
  143. „Hannoversche Allgemeine Zeitung”, 20 kwietnia 1998, s. 4 (niem.).
  144. Ufałam, że Jehowa zatroszczy się o mnie, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, CXV, Watch Tower Bible and Tract Society, 1 grudnia 2004, s. 24–29, ISSN 1234-1150.
  145. H. Hadayati, Gustav-Heyer-Weg (91058, Brucker Höhe) (niem.).
  146. Heinrich-Kurlbaum-Weg, minden.de [dostęp 2021-05-25] (niem.).
  147. Johannes Wrobel, Er starb für sein christliches Gewissen. Franz Saumer, ein Zeuge Jehovas aus Moers, „Moers unterm Hakenkreuz - Zeitzeugenberichte, Dokumente und Beiträge zur NS-Zeit im Altkreis Moers”, Schmidt, Bernhard, 2008, s. 279–384 (niem.).
  148. Pressemitteilung Erwin Wehmeyer, www.berthold-mehm-stiftung.de [dostęp 2014-09-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-07] (niem.).
  149. Pressemitteilung Erwin Wehmeyer, www.berthold-mehm-stiftung.de [dostęp 2014-09-18] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-07] (niem.).
  150. Watchtower, Zakończenie 131 klasy Szkoły Gilead „Jehowa będzie na was patrzył z uśmiechem radości”, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Towarzystwo Strażnica, 1 lutego 2012, s. 31, ISSN 1234-1150.
  151. Jehovas Zeugen in Deutschland, Pressmittulung Jehovas Zeugen, nr 17/12, jehovaszeugen.de, 24 kwietnia 2012 [dostęp 2015-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-03] (niem.).
  152. Watchtower, Niemka będąca Świadkiem Jehowy otrzymuje order za zasługi, jw.org, 1 maja 2013 [dostęp 2014-03-18].
  153. Watchtower, Odsłonięcie w Niemczech pomnika upamiętniającego Świadka Jehowy ocalałego z Holocaustu, jw.org, 9 października 2013 [dostęp 2014-03-18].
  154. Watchtower, Świadkowie Jehowy organizują akcję pomocy na Bałkanach, jw.org [dostęp 2014-07-25].
  155. Rozpoczyna się seria międzynarodowych kongresów Świadków Jehowy, jw.org, 15 maja 2014 [dostęp 2017-10-19].
  156. Uroczystość upamiętniająca Świadka Jehowy zamordowanego przez nazistów w Sachsenhausen, jw.org, 12 września 2014 [dostęp 2014-09-23].
    *Gedenkveranstaltung: 75. Jahrestag der Erschießung von August Dickmann, oranienburg.de [dostęp 2014-09-15] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-15] (niem.).
    *Gedenken an Erschießung von erstem NS-Kriegsdienstverweigerer, berlin.de [dostęp 2014-09-16] (niem.).
  157. Watchtower, Ojciec i syn odznaczeni za niesienie ratunku ofiarom wypadku, jw.org, 16 lipca 2015 [dostęp 2015-07-27].
  158. Jehovas Zeugen in Deutschland, Vertreter der Weltzentrale, jehovaszeugen.de [dostęp 2015-11-19] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-20] (niem.).
  159. Watchtower, Pomaganie uchodźcom w Europie Środkowej, jw.org, 24 listopada 2015 [dostęp 2016-11-24].
  160. Rocznik Świadków Jehowy 2017, Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 39, 40.
  161. Osiągnięcia organizacji – rezultaty specjalnych kampanii głoszenia, jw.org, 1 marca 2018 [dostęp 2021-04-21].
  162. Docieranie do Sinti i Romów w Niemczech, jw.org, 11 sierpnia 2017 [dostęp 2017-08-11].
  163. W Niemczech wózki z literaturą „jadą na wakacje”, jw.org, 28 września 2017 [dostęp 2017-09-28].
  164. JW Broadcasting – listopad 2019, jw.org, 3 listopada 2019 [dostęp 2019-11-29].
  165. Matthias Holthaus, Ein Statement gegen die Gleichgültigkeit, wesser-kurier.de, 6 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-11] (niem.).
    *Schülerin Adiza (16) gewinnt Bundespreis, bild.de, 22 listopada 2017 [dostęp 2018-01-11] (niem.).
  166. Prenzlauerin fiebert Preis entgegen, nordkurier.de, 22 listopada 2017 [dostęp 2018-01-11] (niem.).
  167. Watchtower, Wystawa w Monachium dotycząca prześladowań Świadków Jehowy w czasach nazizmu, jw.org, 18 lutego 2019 [dostęp 2019-05-14].
  168. Verboten und verfolgt. Jehovas Zeugen im KZ Ravensbrück und in Haftanstalten der DDR, revensbrueck-sbg.de, 2018 [dostęp 2022-08-19] (niem.).
  169. Watchtower, Kongresy specjalne 2018, jw2018.org, 19 września 2017 [dostęp 2019-07-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-21].
  170. Watchtower, Wydanie Przekładu Nowego Świata w języku niemieckim, jw.org, 4 lutego 2019 [dostęp 2019-02-04].
  171. Watchtower, Für jedes gute Werk vollständig ausgerüstet, jw.org, 4 lutego 2019 [dostęp 2020-05-02] (niem.).
  172. Watchtower, Kongresy międzynarodowe 2019, jw2019.org, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-24].
  173. Watchtower, Kongres międzynarodowy w roku 2019 pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” – Berlin (Niemcy), jw.org, 25 czerwca 2019 [dostęp 2019-07-07].
  174. Watchtower, Kongresy międzynarodowe pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!”, jw.org, 8 września 2018 [dostęp 2019-09-28].
  175. Watchtower, Specjalna kampania głoszenia osobom mówiącym po arabsku w Austrii i Niemczech, jw.org, 14 listopada 2019 [dostęp 2019-11-20].
  176. Watchtower, Zeugen Jehovas Ausstellung: Verfolgt in zwei Diktaturen, svz.de, 26 stycznia 2020 [dostęp 2020-02-04] (niem.).
  177. Watchtower, Jehovas Zeugen im KZ Ravensbrück und in Haftanstalten der DDR, svz.de, 3 października 2019 [dostęp 2020-02-04] (niem.).
  178. Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten, ABSAGE: 75. Jahrestag der Befreiung des Frauen-Konzentrationslagers Ravensbrück, ravensbrueck-sbg.de, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2022-02-09] (niem.).
  179. KZ-Gedenkstätte Dachau, Digitaler Live-Rundgang: Zeugen Jehovas im KZ Dachau, kz-gedenkstaette-dachau.de, 2 czerwca 2020 [dostęp 2021-05-25] (niem.).
  180. Landtag von Baden-Württemberg, Gedenkstunde zum Tag des Gedenkens an die Opfer des Nationalsozialismus, landtag-bw.de, 27 stycznia 2021 [dostęp 2021-02-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-01] (niem.).
    *Watchtower, Parlament niemieckiego kraju związkowego upamiętnia niezłomną postawę Świadków Jehowy w obliczu nazistowskich prześladowań, jw.org, 21 lutego 2021 [dostęp 2021-02-27].
  181. Watchtower, Katastrofalne powodzie dotykają Europę Zachodnią, jw.org, 27 lipca 2021 [dostęp 2021-08-04].
    *Michael Schminke, Ersthilfe für Flutopfer in NRW und Rheinland-Pfalz – Jehovas Zeugen organisieren Ersthilfe für Opfer der Flutkatastrophe nach Tief „Bernd”, giesseneer-zeitung.de, 19 lipca 2021 [dostęp 2021-07-20] (niem.).
  182. Watchtower, Wydanie Ewangelii według Mateusza i według Jana w niemieckim języku migowym, jw.org, 23 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-31].
  183. Watchtower, Przekład Nowego Świata dostępny brajlem w kolejnych trzech językach, jw.org, 12 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-18].
  184. Jehovas Zeugen Limburg a. d. Lahn. Winterkleiderspende für die Ukraine, myheimat.de, 14 października 2022 [dostęp 2022-10-17] (niem.).
  185. Winterkleiderspende für die Ukraine, jehovaszeugen.de, 14 października 2022 [dostęp 2022-12-23] (niem.).
  186. Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 7/2022, jw.org, 28 października 2022.
  187. Watchtower, Sprawozdanie Komitetu Nauczania, jw.org, 3 lipca 2017 [dostęp 2017-07-03].
  188. Zakończenie nauki przez 145 klasę Szkoły Gilead – Za kulisami, jw.org, 24 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-26].
  189. Sprawozdanie Ciała Kierowniczego nr 8/2022, jw.org, 2 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-02].
  190. a b Jehovas Zeugen in Deutschland, Verkündigerzahlen in Deutschland, jehovaszeugen.de, 1 listopada 2021 [dostęp 2022-11-19] (niem.).
  191. Jehovas Zeugen in Deutschland, Monatliche Radiosendungen von Jehovas Zeugen, jwconf.org [dostęp 2016-01-16] (niem.).
  192. Rocznik Świadków Jehowy 2001, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2001, s. 58, 59.
  193. Watchtower, Kierowcy ciężarówek znajdują drogę do życia, jw.org [dostęp 2016-09-05].
    *Rocznik Świadków Jehowy 2007, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2007, s. 56, 57.
  194. a b c d Watchtower, Niemcy przyznają Świadkom Jehowy najwyższy status prawny, jw.org, 10 października 2017 [dostęp 2017-10-18].
  195. Jehovas Zeugen in Deutschland, Jehovas Zeugen in Deutschland, jehovaszeugen.de [dostęp 2015-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-06] (niem.).
  196. Rocznik Świadków Jehowy 2017, Towarzystwo Strażnica, 2016, s. 32, 33.
  197. Julian Grzesik, Historia Badaczy Pisma Świętego (tom IV), Lublin 2017, s. 114.
  198. Niemcy, j. polski: Zgromadzenia obwodowe, jw.org [dostęp 2022-12-25].
  199. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-11-16].
  200. Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, Watch Tower Bible and Tract Society, październik 2014, s. 4, ISSN 1194-6024.
  201. Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, Watch Tower Bible and Tract Society, marzec 2015, s. 8, ISSN 1194-6024.
  202. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-11-19].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Germany location map.svg
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Germany (Wp article: en:Germany)
Nazi JWrenunciationdocument.jpg

English translation:

I.... born.... in.... make the following statement:

1. I acknowledge that the International Association of Jehovah's Witnesses advocates a false doctrine using their religious activities as a pretext in the pursuit of their subversive aims. 2. I have therefore totally rejected this organization, and have freed myself emotionally from the sect. 3. I hereby undertake never again to work for the International Association of Jehovah's Witnesses. I shall report any persons who approach me with the false doctrine of Jehovah's Witnesses or those who in any way display sympathy for them. Should I receive any Jehovah's Witness literature, I shall surrender it immediately to the nearest police station. 4. I shall in future observe the laws of the nation especially in the event of war when I shall take up arms to defend my Fatherland, and strive to become a whole-hearted member of the national community. 5. I have been informed that I must expect a further term of protective custody if I fail to observe the undertaking which I make today.

Source: Concentration Camp Dachau: 1933-45, publication by the Comtite International De Dachau, Brussels, 1979, 9th edition, page 62.

15.8.2018 Stolperstein von Alfred Seltmann Auerbach Vogtl. Liebknechtstr. 1a.JPG
Autor: E.H.M.Plauen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolberstein (Stumbling block)installed on July 15, 2013 in Auerbach / Vogtl. Liebknechtstr. 1a

Inscription: "Here lived Alfred Seltmann Born. 1899 Jehovah's Witnesses arrested several times last time 28.3.1940 Flossenburg

murdered 4.1.1945 "
Stolperstein Amalie Hesse, 1, Mergellstraße 41, Kirchditmold, Kassel.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Amalie Hesse vor der Schule in der Mergellstraße 41 in Kassel-Kirchditmold
Stolpersteine Magdeburg Anna Bertha Jordan.jpg
Autor: ClickKlack, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Magdeburg:Anna Bertha Jordan
Stolperstein Wilhelmine Pötter.jpg
Autor: Ja, właściciel praw autorskich do tego dzieła, udostępniam je na poniższej licencji, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Wilhelmine Pötter
Stolperstein.Fennpfuhl.Buggenhagenstraße 31.Matthias Köhli.6104.jpg
Autor: Paul David Doherty (User:PDD), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein für Matthias Köhli, Buggenhagenstraße 31, Berlin-Fennpfuhl
Gebäude Hansaallee 9, Düsseldorf-Oberkassel.jpg
Autor: Taurus65, Licencja: CC BY-SA 3.0
Building Hansaallee 9, Düsseldorf, Germany
Stolperstein Winkler, Robert Arthur.jpg
Autor: VonTyRus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Endenicher Straße 58 Stolperstein Robert Arthur Winkler
Sachsenhausen-18Je12-wyrdlight.jpg
(c) WyrdLight.com, CC BY-SA 3.0
Jehovah's Witness August Dickman shot by the SS in 1939
Stolperstein für Hans Schulze, Saarstrasse 30, Dresden.JPG
Autor: Dr. Bernd Gross, Licencja: Copyrighted free use
Stolperstein für Hans Schulze, Saarstraße 30, Dresden
Stolperstein Warendorf Oststraße 33 Ida Jeremias.jpg
Autor: Gmbo 2013, Licencja: CC0
Stolperstein Warendorf Oststraße 33 Ida Jeremias
Stolperstein Seeburger Weg 16 (Willst) Otto Muhs.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Otto Muhs, Seeburger Weg 16, Berlin-Wilhelmstadt, Germany
Königreichssaal im Essener Norden.JPG
Autor: Moronis, Licencja: CC0
Königreichssaal im Essener Norden
Aue Neudoerfel 257.JPG
Autor: Angela M. Arnold, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kirche in Aue: Kirche im Anbau
Stolpersteine Fam Brandt, Brühl.jpg
Autor: Remirus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolpersteine für Hermann, Ida und Otto Brandt vor dem Haus Rohrhofer Straße 32 in Brühl (Baden).
Stein badent katharina.jpg
Autor: Rocky1709, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein
15.8.2018 Stolperstein von Erich Barthel Auerbach Vogtl. Falkensteiner Str. 40.JPG
Autor: E.H.M.Plauen, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein (Stumbling block) installed on July 15, 2013 in Auerbach/Vogtl. Germany, Falkensteiner Straße 40. Inscription: "Here lived

Erich Barthel Born 1907 Jehovah's Witnesses Military service refused arrested 2.5.1944 Penitentiary Torgau sentenced 11.7.1944 Prison Halle / Saale

executed 11.8.1944 "
Stolperstein Braunschweig Karlstrasse 25 Auguste Imlau.jpg
Autor: FB1969, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Braunschweig Karlstrasse 25 für Auguste Imlau
KönigreichssaalLaim25.jpg
Autor: Moronis, Licencja: CC0
Königreichssaal Munich-Laim
MKBler - 2960 - Stolpersteine (Stralsund).jpg
Autor: MKBler, Licencja: CC BY-SA 4.0
Vor der Marienstraße 14 wurde 2021 von den deutschen Künstler Gunter Demnig ein Stolperstein für Paul Skalska verlegt. Der im Jahr 1895 geborene Paul Skalska wurde 1939 verhaftet und war bis 1941 im KZ Sachsenhausen inhaftiert. Er wurde dann aber entlassen. Die Verhaftung erfolgte, da er ein Anhänger der Zeugen Jehovas war, welche von der NSDAP verfolgt wurden. Nach der Inhaftierung kehrte Paul Skalska nach Stralsund zurück und verstarb im Jahr 1986.
Stolperstein Margarethe Meyer, 1, Stoltzestraße 20, Innenstadt, Frankfurt am Main.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Margarethe Meyer vor dem Haus Stoltzestraße 20 in Frankfurt am Main
Magdeburg Die Druckerei, Büro und Lagerräume der Gesellschaft.jpg
Druckerei, Büro und Lagerräume der Wachturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft in Magdeburg in den 1920er Jahren, Blick vom heutigen Emanuel-Larisch-Weg nach Osten, links im Bild das heutige Haus Am Fuchsberg 5 (noch mit Treppenturm), Gelände im Vordergrund aktuell (Stand 2021) Parkplatz von Jacques Weindepot Originale Bildunterschrift: Die Druckerei, Büro und Lagerräume der Gesellschaft
Neuengamme Gedenkhain Erinnerung an einen ermordeten Zeugen Jehovas.JPG
Autor: Gudrun Meyer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Memorial for Erwin Wehmeijer, member of Jehova's Witnesses in the Neuengamme concentration camp, a victim of Nazism, who died in December 1944
Stolperstein Solingen Kirschbaumer Str. 9 Erich Hammesfahr.jpg
Autor: Michael Kramer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Solingen Kirschbaumer Str. 9 Erich Hammesfahr
HL-109 Martha Hindel (1896).jpg
(c) Foto: Ralf Küpper, CC BY-SA 3.0 de
Stolperstein in Lübeck: Martha Hindel (1896)
Stolperstein Ulm Konrad Seibold jun.JPG
Autor: Margarete Ruthardt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Ulm für Konrad Seibold jun.
Stolperstein Karl Baur Vöhringen.jpg
Autor: Maimaid, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Karl Baur in Vöhringen (Iller).
Stolperstein Paul Kuchenbäcker Osloer Straße 7 0105.JPG
Autor: Franz Richter (User:FRZ), Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Paul Kuchenbäcker, Osloer Straße 7 Berlin-Gesundbrunnen, Germany
Stolperstein Herford Hardenbergstraße 7 Hermann Abke.JPG
Autor: Gmbo 2013, Licencja: CC0
Stolperstein Herford Hardenbergstraße 7 Hermann Abke
Stolpersteine Magdeburg Alma Gast.jpg
Autor: ClickKlack, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Magdeburg:Alma Gast
Stolperstein Paul Weseler.jpg
Autor: RalfHuels, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Paul Weseler, vor dem Haus Prinzeß-Luise-Straße 100, Mülheim an der Ruhr (Info-Seite der Stadt MH)
Stolperstein Friedrich Meyer, 1, Stoltzestraße 20, Innenstadt, Frankfurt am Main.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Friedrich Meyer vor dem Haus Stoltzestraße 20 in Frankfurt am Main
Stolperstein Munich, Viktoria Klimm.jpg
Autor: Real-snake, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein in der Entenbachstr. 45, München
Stolperstein für Gustav Heyer (Erlangen).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Gustav Heyer
Stolpersteine MG Meyer Henriette.jpg
Autor: Rudolfo42, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolpersteine MG: Meyer, Henriette
Stolperstein Hardenbergstr 16 (Charl) Otto Reinhold Siegel.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Otto Reinhold Siegel, Hardenbergstraße 16, Berlin-Charlottenburg, Germany
Stolperstein Ebertystr 12a (Frhai) Martha Büttner.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Martha Büttner, Ebertystraße 12a, Berlin-Friedrichshain, Germany
Stolperstein für Kurt Degenkolb, Alte Moritzburger Strasse 43, Dresden.JPG
Stolperstein für Kurt Degenkolb, Alte Moritzburger Straße 43, Dresden
Sachsenhausen-witness-wyrd.jpg
(c) WyrdLight.com, CC BY-SA 3.0
Memorial plaque at Sachsenhausen Concentration Camp
Stolperst paul ehrlich str 40 schmid katharina.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Paul Ehrlich Str 40 Schmid Katharina
Jehovah's Witnesses convention in Hamburg (2006).JPG
Autor:
SemiPD-icon.svg This file was made by Robert de Jong and should be credited as Photo: Robert de Jong.

If you make use of this picture outside of the Wiki community, a message on my user talk would be appreciated.

If you would like a better version of this or any other image i.e. a higher resolution (max. 2592x1944)
or use it under another license please feel free to contact me.

, Licencja: CC BY-SA 3.0
International Convention of Jehovah's Witnesses in Hamburg, Germany in 2006; Visitors came from Belgium, Denmark, Germany, The Netherlands, Norway, Sweden, and USA
Stolperst marbachweg 291 hild willy.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Marbachweg 291 Hild Willy
Stolperstein Naunynstr 69 (Kreuz) Paul Kitt.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Paul Kitt, Naunynstraße 69, Berlin-Kreuzberg, Germany
Jehovah's Witnesses convention in Hamburg (2006)-3.JPG
Autor:
SemiPD-icon.svg This file was made by Robert de Jong and should be credited as Photo: Robert de Jong.

If you make use of this picture outside of the Wiki community, a message on my user talk would be appreciated.

If you would like a better version of this or any other image i.e. a higher resolution (max. 2592x1944)
or use it under another license please feel free to contact me.

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Baptism at the international convention of Jehovah's Witnesses in Hamburg, Germany in 2006; Visitors came from Belgium, Denmark, Germany, The Netherlands, Norway, Sweden, and USA
KönigreichssaalMoosburg.jpg
Autor: Moronis, Licencja: CC0
Königreichssaal in Moosburg
Stolperstein für Klara Busse (Hennigsdorf ).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Klara Busse
Ludwig Brummer Stolperstein HD.JPG
Autor: 4028mdk09, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gebäude Dreikönigstraße 24 in der Heidelberger Altstadt (Baden-Württemberg, Deutschland)
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Paul Müller.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Paul Müller
Nuernberg 28-30.09.1946.png
Plakietka kongresowa z 1946 w kształcie fioletowego trójkąta wzorowana na oznakowaniu Świadków Jehowy w obozach koncentracyjnych mająca na celu przypomnienie prześladowań tej grupy religijnej pod rządami nazistów.
Jehovah's Witnesses convention in Hamburg (2006)-2.JPG
Autor:
SemiPD-icon.svg This file was made by Robert de Jong and should be credited as Photo: Robert de Jong.

If you make use of this picture outside of the Wiki community, a message on my user talk would be appreciated.

If you would like a better version of this or any other image i.e. a higher resolution (max. 2592x1944)
or use it under another license please feel free to contact me.

, Licencja: CC BY-SA 3.0
Performance in a bible play at an international convention of Jehovah's Witnesses in Hamburg, Germany in 2006; Visitors came from Belgium, Denmark, Germany, The Netherlands, Norway, Sweden, and USA
Stolperstein Franz Krakat Sattelstraße 27 Ahlen.nnw.jpg
(c) Foto: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Stolperstein für Franz Krakat in der Sattelstraße 27 in Ahlen
Koenigreichssaal Leipzig.jpg
Autor: Lumu (talk), Licencja: CC BY-SA 3.0
Jehovah's Witnesses Kingdom Hall at Leipzig, Heiterblickstrasse 32
Stolperstein Wissen Felsenweg Hermann Kubalski.jpg
Autor: Tomtom10, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Wissen Felsenweg Hermann Kubalsky
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Richard Hensel.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Richard Hensel
Stein hofmaier paulina.jpg
Autor: Rose28, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Konstanz
Stolpersteine in Hattingen 009 Otto Pawelzik.jpg
Autor: Gmbo 2013, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein in Hattingen Otto Pawelzik
Stolperstein Moers Bonifatiusstraße 47 Laakmann.JPG
Autor: Lutz Hartmann, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Moers Stolperstein Bonifatiusstraße 47 zur Erinnerung an Heinrich Laakmann, der sich als Zeuge Jehovas dem NS-Regime widersetzte und im KZ Sachsenhausen ermordet wurde.
Stolperstein.Rummelsburg.Wönnichstraße 103.Gerhard Raddatz.4413.jpg
Autor: Paul David Doherty (User:PDD), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein für Gerhard Raddatz, Wönnichstraße 103, Berlin-Rummelsburg
HL-116 Heinrich Maass (1897).jpg
(c) Foto: Ralf Küpper, CC BY-SA 3.0 de
Stolperstein in Lübeck: Heinrich Maass (1897)
Stolperstein für Heinz Max Wenk, Chauseehausstrasse 8, Dresden.JPG
Autor: Dr. Bernd Gross, Licencja: Copyrighted free use
Stolperstein für Heinz Max Wenk, Chauseehausstraße 8, Dresden
Stolperstein Seeburger Weg 16 (Willst) Jasmine Muhs.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Jasmine Muhs, Seeburger Weg 16, Berlin-Wilhelmstadt, Germany
Stolperst marbachweg 291 hild frieda.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Marbachweg 291 Hild Frieda
Stolperstein Robert Mäusert, 1, Im Bahnwinkel 10, Hassel, Gelsenkirchen.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Robert Mäusert vor dem Haus Im Bahnwinkel 10/10a/10b in Gelsenkirchen-Hassel
Stein schwab eugen.jpg
Autor: Rose28, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Konstanz
Stolperstein Josef Schwarz Am Stockpiper 94 Ahlen.nnw.jpg
(c) Foto: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Stolperstein für Josef Schwarz in der Straße Am Stockpiper 94 in Ahlen
Jehovas Witnesses in Güstrow (1922).jpg
Badacze Pisma Świętego w Güstrow przed wyruszeniem do służby z czasopismem Złoty Wiek (1922)
Stolperstein Hans Christian Carl Wulff.png
Autor: Derandi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Inschrift: Hier wohnte Hans Christian Carl Wulff jg. 1893 Zeuge Jehovas Verhaftet Sachsenhausen Tot 11.2.1939
Stolperstein Paul Erhard Clausnitzer.jpg
Autor: Shivayo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Bahnstraße 10 für Paul Erhard Clausnitzer
Stolperstein Ebertystr 12a (Frhai) Friedrich Büttner.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Friedrich Büttner, Ebertystraße 12a, Berlin-Friedrichshain, Germany
Stolperstein Ulm Johann Seibold.JPG
Autor: Margarete Ruthardt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Ulm für Johann Seibold
Gestapo-Erlass S1.jpg
Schutzhaft-Erlass der Gestapo München gegen Bibelforscher, 19.5.1937 (Seite 1/2)
Stolpersteine Ulm Jonathan Stark.jpg
Autor: RaiCor, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Jonathan Stark in Ulm, Herdbruckerstraße 6
Jehovas Zeugen Königreichssaal Heimfeld 04.jpg
Kingdom Hall of Jehovah's Witnesses, Hamburg, Germany.
Wuppertal Königreichssaal Varresbeck.jpg
Autor: Pitichinaccio, Licencja: CC BY 3.0
Königreichssaal von Jehovas Zeugen in Wuppertal-Varresbeck, Lüntenbecker Weg 6
Stolperstein Hansastr 17 (Gesbr) Emil J Zellmann.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Emil J. Zellmann, Hansastraße 17, Berlin-Gesundbrunnen, Germany
Heidelberg Julius Rinklin.png
Autor: Cato d Ae, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein in Heidelberg
Stolpersteine Köln, Josef Engel (Weberstraße 21).jpg
© 1971markus@wikipedia.de / Cc-by-sa-4.0
Stolperstein: Josef Engel (Weberstraße 21) (Verlegestelle Weberstraße 29-31), Köln.
Stolperst voltastr 55 kell bernhard.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperst voltastr 55 kell bernhard
Stolperst ginnheimer landstr 198 kaltwasser adam.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Ginnheimer Landstraße 198 Kaltwasser Adam
Wuppertal - Königreichsaal Elberfeld 01 ies.jpg
Autor: Frank Vincentz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Königreichsaal in Wuppertal-Elberfeld
Stolperstein Wilhelm Hengeveld.jpg
Autor: Shivayo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Düsseldorfer Straße 124 Wilhelm Hengeveld
FranzKusserow.jpg
Autor: Umertens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein von Franz Kusserow
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Kurt Richter.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Kurt Richter
Stolperst ginnheimer landstr 198 kaltwasser wilhelmine.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Ginnheimer Landstraße 198 Kaltwasser Wilhelmine
Stolperstein Elisabeth Mayer, 1, Fabriciusstraße 11, Griesheim, Frankfurt am Main.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Elisabeth Mayer vor dem Haus Fabriciusstraße 11 in Frankfurt am Main
Stolperstein Stanislaus Schwarz Schachtstraße 10 Ahlen.nnw.jpg
(c) Foto: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Stolperstein für Stanislaus Schwarz in der Schachtstraße 10 in Ahlen
Stolperstein für Ewald Berger.jpg
Autor: Ramsch, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Ewald Berger: Arenbergstraße 1, Ibbenbüren
Stolperstein Halle Wollschläger.JPG
Autor: Einsamer Schütze, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein at Halle (Saale) for Hermann August Wollschläger, Schlosserstraße 29
Schaettle-marie-frankfurt-palmgartenstrasse3.jpg
Autor: Shaun92, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Marie Schättle, Frankfurt a.M.
Stolperstein Kiefholzstr 21 Werner Kerlekien.JPG
Autor: SchwarzerKater(BLN), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein in memory of Werner Kerlekien at the location Kiefholzstraße 21.
Stolperstein Amalie Jordt.JPG
Autor: Treeem, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hier wohnte Amalie Jordt Jg. 1914 'eingewiesen' Jan. 1937 Heilanstalt Bernburg ermordet 18.3.1942 [Adresse: Blücherstraße 17]
Heidelberg Gustav Bopp.png
Autor: Cato d Ae, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein in Heidelberg
Stolperst emser bruecke muth ernst.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperst emser bruecke muth ernst
Stolperstein Ulm Josef Seibold.JPG
Autor: Margarete Ruthardt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Ulm für Josef Seibold
Stolpersteine Magdeburg Franz Massors.jpg
Autor: ClickKlack, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Magdeburg: Franz Massors
Stolperstein Kaubisch, Friedrich.jpg
Autor: Cookroach, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Bad Lausick: Kaubisch, Friedrich, August-Bebel-Straße 25, Bad Lausick
Kusserow Gedenktafel.jpg
Autor: Seiduselbst, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gedenktafel für Wilhelm Kusserow, Kriegsdienstverweigerer
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Gijsbertus J. van den Eijkhoff.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Gijsbertus J. van den Eijkhoff
HH-Langenhorn Karl Reese.jpg
Autor: Raimund J. Höltich, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Karl Reese, Hamburg-Langenhorn, Tangstedter Landstraße 158
Stolperstein Halle Tilke.JPG
Autor: Einsamer Schütze, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein at Halle (Saale) for Alfred Willi Tilke, Kleine Ulrichstraße 38
2009-01 Köthen 05.jpg
Autor: Ralf Lotys (Sicherlich), Licencja: CC BY 3.0
Der Königreichssaal der Zeugen Jehovas in Köthen (Anhalt), Wattrelosring
Stolperstein Warendorf Oststraße 33 Max Jeremias.jpg
Autor: Gmbo 2013, Licencja: CC0
Stolperstein Warendorf Oststraße 33 Max Jeremias
Frankfurt, Hamburger Allee 58, Stolperstein.jpg
Autor: Karsten Ratzke, Licencja: CC0
Frankfurt, Hamburger Allee 58, Stolperstein
Stolperstein Straßburger Str 16 (Prenz) Erich Hermann.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Erich Hermann, Straßburger Straße 16, Berlin-Prenzlauer Berg, Germany
Königreichssaal40.JPG
Autor: Moronis, Licencja: CC0
früherer Königreichssaal Stuttgart-Zuffenhausen. Das Gebäude im Porsche-Areal wurde ca.2019 durch einen Neubau an der Schwieberdinger Straße ersetzt.
Stolperstein.Friedrichshain.Danneckerstraße 6.Otto Kuhrts.0205.jpg
Autor: Paul David Doherty (User:PDD), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein für Otto Kuhrts, Danneckerstraße 6, Berlin-Friedrichshain
Stolperstein Auguste-Viktoria-Str 33 (Schma) Anita Frank.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Anita Frank, Auguste-Viktoria-Straße 33, Berlin-Schmargendorf, Germany
Stolperstein Köln Wilhelmstraße 85 Elly Fey.jpg
Autor: Tomtom10, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Köln Wilhelmstraße 85 Elly Fey
Alemannenstr 9 Konstanz Stolperstein Hermann Dreher.jpg
Autor: Faldrian, Licencja: CC BY-SA 4.0
Alemannenstr 9 in Konstanz - Stolperstein von Hermann Dreher
Wuppertal Königreichssaal Langerfeld.jpg
Königreichssaal Langerfeld (Jehovas Zeugen), Klippe 17, Wuppertal, Germany
Stolperstein für Karl Blochwitz, Dresdner Strasse 125, Dresden.JPG
Autor: Dr. Bernd Gross, Licencja: Copyrighted free use
Stolperstein für Karl Blochwitz, Dresdner Straße 125, Dresden
Neue-Welt-Übersetung 2018.jpg
Autor: Zaudi, Licencja: CC BY-SA 4.0
mit flexiblem Einband und zwei Lesebändern
Stolperstein Justus Pötter.jpg
Autor: Ja, właściciel praw autorskich do tego dzieła, udostępniam je na poniższej licencji, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Justus Pötter
Stolperstein Dresden Dietze.JPG
Autor: Einsamer Schütze, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in der Sophienstraße 16 in Dresden für Hermann Max Dietze
Stolperstein Wanda Jumpertz, 1, Immengarten 8, Hildesheim, Landkreis Hildesheim.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Wanda Jumpertz vor dem Haus Immengarten 8 in Hildesheim
Stolperstein Herber Alfred.jpg
Autor: VonTyRus, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hunsrückstraße 2 Stolperstein Alfred Herber
Stolpersteine Köln, Max Klix (Humboldtstraße 22).jpg
© 1971markus@wikipedia.de / Cc-by-sa-4.0
Stolperstein: Max Klix (Humboldtstraße 22), Köln.
Koenigreichssaal Essen-Frohnhausen (2).jpg
Autor: Moronis, Licencja: CC0
Königreichssaal
Stolperstein Mathilde Hengeveld.jpg
Autor: Shivayo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein Düsseldorfer Straße 124 Mathilde Hengeveld
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Gustav Först.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Gustav Först
Stolpersteine MG Meyer Ernst.jpg
Autor: Rudolfo42, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolpersteine MG: Meyer, Ernst
20131108Stolpersteine Hockenheim8.jpg
Autor: AnRo0002, Licencja: CC0
Neu verlegter Stolperstein in der Hildastraße in Hockenheim
Stolperstein in Hannover für Adam Sewenig.jpg
(c) Foto: Axel Hindemith, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Adam Sewenig. Inschrift: Hier wohnte Adam Sewenig Jg. 1897 Zeuge Jehovas Folter in Polizeihaft 1936 eingewiesen 26.4.1941 Heilanstalt Wunstorf verlegt 1.8.1941 Heilanstalt Eichberg ermordet 3.4.1942
Stolperstein Eduard Baltruschat Sattelstraße 27 Ahlen.nnw.jpg
(c) Foto: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Stolperstein für Eduard Baltruschat in der Sattelstraße 27 in Ahlen
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Victor Emanuel.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Victor Emanuel
Kz-gedenkstätte-neuengamme-gedenkhain-denkmal-zeugen-jehovas-winkel.JPG
Autor: Roland.h.bueb, Licencja: CC BY 3.0
Hamburg, KZ-Gedenkstätte Neuengamme: Gedenkhain, Denkmal Zeugen Jevovas, lila Winkel.
Stolperst emser bruecke muth anna.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperst emser bruecke muth anna
Stolperstein Hansastr 17 (Gesbr) Anna Zellmann.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"Stolperstein" (stumbling block), Anna Zellmann, Hansastraße 17, Berlin-Gesundbrunnen, Germany
Stolperstein Karlsruhe Soulier Wilhelm.jpeg
Autor: Stolpersteineuploader, Licencja: CC BY-SA 3.0

Kriegsstraße 173, Karlsruhe, Germany

Hier wohnte Wilhelm Soulier, Jg. 1875, Zeuge Jehovas, verhaftet 1936, Gefängnis Kislau, 1938 Sachsenhausen, tot 8.4.1938
Moers Stolperstein Elbestraße 9.jpeg
Autor: Lutz Hartmann, Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Moers Stolperstein Elbestraße 9 in Erinnerung an Franz Saumer, Zeuge Jehovas, verhaftet 1943. Er verweigerte aus Glaubensgründen den Kriegsdienst und wurde vom Kriegsgericht Torgau am 12. Januar 1944 zum Tode verurteilt. Am 4. Februar wurde er im Zuchthaus Halle/S. hingerichtet.
Stolperstein Warendorf Oststraße 33 Ruth Jeremias.jpg
Autor: Gmbo 2013, Licencja: CC0
Stolperstein Warendorf Oststraße 33 Ruth Jeremias
Königsreichsaal Zeugen Jehowas Bochum.JPG
Autor: Maschinenjunge, Licencja: CC BY-SA 3.0
Jehovah's Witnesses meet in buildings called Kingdom Halls in Bochum-Weitmar.
Jehovaszeugen-bethelselters-rota1991.jpg
Autor: Oryginalnym przesyłającym był RoFrisch z niemieckiej Wikipedii, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rollenoffset-Druckmaschine der Zeugen Jehovas in ihrer Deutschlandzentrale in Niederselters. Eigene Aufnahme bei einer Führung im Jahr 1991 durch das 'Bethel' der Zeugen Jehovas.
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Oswin Hilbert.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Oswin Hilbert
Stolperstein Karlsruhe Mühlhäuser Adolf.jpeg
Autor: Stolpersteineuploader, Licencja: CC BY-SA 3.0

Moningerstraße 4, Karlsruhe, Germany

Hier wohnte Adolf Mühlhäuser, Jg. 1882, Zeuge Jehovas, verhaftet 1936, 1938 Dachau, 1939 Mauthausen, tot 20.3.1940
Stolpersteine Köln, Walter H.E. Schwendt (Bamberger Straße 6).jpg
© 1971markus@wikipedia.de / Cc-by-sa-4.0
Stolperstein: Walter H.E. Schwendt (Bamberger Straße 6), Köln.
Stolperstein für Otto Degenkolb, Alte Moritzburger Strasse 43, Dresden.JPG
Stolperstein für Otto Degenkolb, Alte Moritzburger Straße 43, Dresden
Stolperstein Karlsruhe Johann Hildenbeutel Baumeisterstr 34 (fcm).jpg
(c) Frank C. Müller, CC BY-SA 4.0

  • Bildinhalt: Stolperstein Baumeisterstr. 34
  • Aufnahmeort: Karlsruhe, Deutschland
Urteil gegen Franz Zeiner.jpg
Urteil wegen Wehrkraftzersetzung vom 22. Juni 1940 gegen Franz Zeiner (Seite 1/3)
Stolperstein Hoeppnerstr 4 (Templ) Otto Laabs.jpg
Autor: OTFW, Berlin, Licencja: CC BY-SA 3.0
"stumbling block", Otto Laabs, Hoeppnerstraße 4, Berlin-Tempelhof, Germany
Stolpersteine MG Meyer Erich.jpg
Autor: Rudolfo42, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolpersteine MG: Meyer, Erich
Max August Grote - Von-Essen-Straße 53 (Hamburg-Barmbek-Süd).Stolperstein.nnw.jpg
(c) Foto: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Stolperstein für Max August Grote vor dem Haus Von-Essen-Straße 53
Stolperstein Albert Bronner, 1, Wiesenstraße 2, Südstadt, Singen, Landkreis Konstanz.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Albert Bronner vor dem Haus Wiesenstraße 2 in Singen
ZeugenJehovas.jpg
Autor: Laup F, Licencja: CC BY 3.0
Königsreichssaal Zeugen Jehovas Wilhelmshaven Werftstraße
Stolperstein Otto Friedrich, Quellhofstraße 20, 1, Fasanenhof, Kassel.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Otto Friedrich vor dem Haus Quellhofstraße 20 in Kassel
Stolperstein maurer konstanz.jpg
Autor: Wolfram Mikuteit, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein Maurer Konstanz
Stolperstein für Friedrich Thumann (Gera).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Friedrich Thumann
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Reinhold Wilczek.jpg
Autor: Werner von Basil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sassnitz, Weddingstr. 12, Stolperstein Reinhold Wilczek
Stolperstein Adolf Stirm Rielingshausen 20190911 164718.jpg
Autor: rolf_acker, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Adolf Stirm in D-71672 Marbach-Rielingshausen, Lange Str. 15
Lubowitzky Paula.jpg
Autor: Initiative Stolpersteine Frankfurt am Main e.V., Licencja: CC BY-SA 3.0
Lubowitzky Paula
Stolperstein Adolf Krämer, 1, Mainzer Landstraße 606, Griesheim, Frankfurt am Main.jpg
Autor: GeorgDerReisende, Licencja: CC BY-SA 4.0
der Stolperstein für Adolf Krämer vor dem Haus Mainzer Landstraße 606 in der Straße Zum Linnegraben in Frankfurt am Main
Mensa of Jehovah's Witnesses.jpg
德国耶和华见证人伯特利餐厅
Stolperstein für Walter Ernst Thumann (Gera).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Walter Ernst Thumann
Stolperstein Dresden Gottschling.JPG
Autor: Einsamer Schütze, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in der Sophienstraße 16 in Dresden für Ernst Fritz Gottschling
Stolperstein für Otto Martens (Kronshagen).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Otto Martens
Stolperstein für Herbert Christoph (Fehrbellin).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Herbert Christoph
Stolperstein Johann Hörstgen.jpg
Autor: RalfHuels, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Johann Hörstgen, vor dem Haus Liebigstr. 27, Mülheim an der Ruhr (Info-Seite der Stadt MH)
Stolperstein Ulm Konrad Seibold.JPG
Autor: Margarete Ruthardt, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein in Ulm für Konrad Seibold
KönigreichssaalHamburg.JPG
Autor: Moronis, Licencja: CC0
Königreichssaal der Zeugen Jehovas in der Papenreye in Hamburg
Stolperstein Neuss Innenstadt Krefelder Straße 38 Luise Pakull.jpg
Autor: Harald Malte Schwarz, Licencja: CC0
Ten plik został załadowany za pomocą narzędzia Commonist.
Aachen Königreichsäle.jpg
Autor: Norbert Schnitzler, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Aachen, Königreichsäle der Zeugen Jehovas
Stolperstein Paul Gross.jpg
Autor: RalfHuels, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein für Paul Gross, vor dem Haus Oberhausener Straße 96, Mülheim an der Ruhr (Info-Seite der Stadt MH)
Stolperstein für Anna Bassinger (Gera).jpg
(c) Christian Michelides, CC BY-SA 4.0
Stolperstein für Anna Bassinger
HL-117 Heinrich van Loo (1883).jpg
(c) Foto: Ralf Küpper, CC BY-SA 3.0 de
Stolperstein in Lübeck: Heinrich van Loo (1883)
Stolperstein.Friedrichshain.Lichtenberger Straße 40.Konrad Brzezek.6268.jpg
Autor: Paul David Doherty (User:PDD), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein für Konrad Brzezek, Lichtenberger Straße 40, Berlin-Friedrichshain
Stolperstein Rosa Günther.jpg
Autor: Real-snake, Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein zur Erinnerung an Rosa Günther in der Isartalstr. 34, München
Stolperstein Mazanec Rudolf Hedwigstr.49 Dinslaken.jpg
Autor: D.Kirchhoff, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stolperstein aus dem Projekt Stolpersteine des Künstlers Gunter Demnig
Stolperstein Frankfurt Oder 2018-02-04 041.jpg
Autor: Sebastian Wallroth, Licencja: CC BY 4.0
Frankfurt (Oder), gegenüber Große Müllroser Straße 54 B, Verlegeort Stolperstein Hermann Boian
Limmerstraße 50, am 19.09.2013 verlegter Stolperstein Hier wohnte Elsa Cranz, 1917 geb. Boje Zeugin Jehovas Konzentrationslager Ravensbrück Tot 1943.jpg
Autor: Foto: Bernd Schwabe in Hannover, Licencja: CC BY-SA 3.0
Vor dem Durchgang zur Limmerstraße 50 in Hannover, dem Zugang unter anderem zum Apollo-Kino (Apollo - Studio für Filmkunst]] und zu DESiMOs Special Club, wurde am 18. September 2013 ein Stolperstein verlegt zum mahnenden Gedenken an eines von tausenden Opfern aus der Zeit des Nationalsozialismus. Die Inschrift lautet:

„Hier wohnte Elsa Cranz, geb(orene) Boje, J{ahrgan)g 1917, Zeugin Jehovas, verhaftet, "verlegt" 14. 11. 1942, Ravensbrück, Tot 19. 11. 1943“

...
Königreichssaal Zeugen Jehovas Wieblingen.JPG
Autor: 4028mdk09, Licencja: CC BY-SA 3.0
Königreichssaal der Zeugen Jehovas im Heidelberger Stadtteil Wieblingen (Baden-Württemberg, Deutschland)
Stolperstein.Weißensee.Behaimstraße 20.Otto Reiche.6044.jpg
Autor: Paul David Doherty (User:PDD), Licencja: CC BY-SA 3.0
Stolperstein für Otto Reiche, Behaimstraße 20, Berlin-Weißensee