Świadkowie Jehowy w województwie łódzkim

Świadkowie Jehowy w województwie łódzkim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie łódzkim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 8078[a][1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2015–2018” w roku 2018 wynosiła 6974[2]. W lipcu 2022 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 80 zborów[b] (w tym zboru angielskojęzycznego, zboru i grupy języka migowego, zboru i grupy ukraińskojęzycznej, zboru rosyjskojęzycznego i polskojęzycznej grupy na oddaleniu)[3].

Historia

Początki

Początek XX wieku

Około roku 1910 istniały w Łodzi i Pabianicach małe grupy wyznawców, w roku 1912 w Chojnach[4]. W roku 1911 zbór w Pabianicach liczył 20 osób. W 1911 roku Hipolit Oleszyński w trakcie wizyty w Polsce odwiedził zbory m.in. w Łodzi i Pabianicach. Pod koniec czerwca 1911 roku grupę w Łodzi odwiedził przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Hermann Herkendell (1889–1926)[5].

W 1913 roku w Łodzi było wiele osób, które interesowały się studiowaniem Biblii, w urządzaniu ich spotkań przeszkadzała carska policja, która we wszystkim dopatrywała się sposobności do przygotowań zbrojnego powstania. Krótko przed wybuchem I wojny światowej przedstawiciel Towarzystwa Strażnica, Joseph Franklin Rutherford, odbył podróż służbową do kilku krajów. Odwiedził również Polskę, gdzie w Łodzi spotkał się z Badaczem Pisma Świętego o nazwisku Dojczman. W wyniku tego spotkania rodzina Dojczmanów wyruszyła w podróż ewangelizacyjną do Rosji[6]. W wyniku I wojny światowej grupa zbierająca się w Łodzi uległa częściowemu rozproszeniu. Wciąż jednak pojawiały się nowe osoby zainteresowane wierzeniami Badaczy Pisma Świętego.

Lata 20. XX wieku

W tym łódzkim budynku (ul. Piotrkowska 108) w latach 20. i 30. XX w. odbywały się zebrania i zgromadzenia

W okresie międzywojennym Łódź stanowiła centrum działalności polskich Świadków Jehowy. W 1922 roku na pogrzeb wyznawczyni Emilii Mandowej w Łodzi – ochrzczonej w Sopocie w 1919 roku – przybyło około tysiąca osób, chcących się czegoś dowiedzieć o tym wyznaniu. Mandowa była właścicielką składów obuwia, a w jej domu przy ul. Piotrkowskiej 108 odbywały się zebrania. Odczyty biblijne odbywały się także w Teatrze Skała i w Filharmonii Łódzkiej[7], a później także przy ul. Piotrkowskiej 243[8]. Łódzką grupę wyznawców umacniali współwyznawcy z Gdańska, którzy wygłaszali wykłady biblijne. Wśród nich był Wilhelm Ruhnau, w którego domu zbierał się gdański zbór. Wykłady biblijne odbywały się w niedziele w wynajmowanych salach (wykłady wygłaszał m.in. Grabicki z Łodzi), a inne zebrania w dni powszednie w mieszkaniach prywatnych (m.in. w łódzkiej Rokicie). W następnych latach wynajęto salę na stałe, w której odbywały się wszystkie zebrania. W Łodzi działał zbór polskojęzyczny oraz niemieckojęzyczny[8].

W roku 1921 działała grupa w Wieluniu, w 1922 w Zduńskiej Woli, a w 1924 w Zawadach i Bałuczu[4].

W 1922 roku na dorocznej Pamiątce śmierci Jezusa Chrystusa w Łodzi zebrało się – 25[9][10], w 1923 – 30 osób[11]. W kwietniu 1923 roku polskojęzyczny zbór w Łodzi składał się z około 50 osób, a na wykładach było od 500 do 600 obecnych. Zebrania w niedziele odbywały się w lokalu przy ul. Głównej 1[12].

Byłą łódzką halę fabryczną przystosowano, aby latem 1924 roku zorganizować w niej pierwszą konwencję (zgromadzenie) z udziałem około 200 osób[13]. W czasie konwencji odbył się również chrzest. Przyjął go m.in. Stefan Milewski, który został pionierem (kolporterem) na terenach wiejskich[8]. W roku 1924 na Wieczerzy Pańskiej w Pabianicach były obecne 44 osoby, a w Łodzi – 92[14]. Wacław Wnorowski, przedstawiciel Towarzystwa Strażnica, wygłosił w Łodzi wykład „Nieunikniona katastrofa nad światem”. W każdą niedzielę urządzano spotkania w największych salach łódzkich teatrów[15].

W Łodzi i okolicach oprócz polskojęzycznych działały również grupy niemieckojęzyczne i jidysz. Pod koniec lat 20. XX wieku zbór łódzki przodował w działalności kaznodziejskiej w kraju[16].

Fotodrama stworzenia wyświetlana była w Łodzi od roku 1927

W roku 1925 zebrania w łódzkim zborze odbywały się m.in. w kinie przy ul. Zachodniej, odbyła się także kolejna konwencja. W 1925 roku w mieszkaniu F. Wiśniewskiego przy ul. Orlej 3 w Łodzi mieściła się siedziba zboru Międzynarodowego Stowarzyszenia Badaczy Pisma Świętego Oddziału Łódź (zarejestrowana w województwie łódzkim; przewodniczącym był Wilhelm Scheider, sekretarzem Bolesław Grabicki)[17]. W 1925 roku w niemieckojęzycznym zborze w Łodzi na uroczystość Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa przybyło 50 osób[18].

W zborze łódzkim nastąpił rozłam. Osoby, które nie chciały brać udziału w działalności kaznodziejskiej, podzieliły się na kilka innych ugrupowań (przekształcone później w zbory Wolnych Badaczy Pisma Świętego, Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania”)[8]. Poza Łodzią, działały zbory w Konstantynowie Łódzkim (28 członków), Łowiczu (28; zezwolenia na prowadzenie zebrań uzyskiwał Jan Kret), Pabianicach (28), Rudzie Pabianickiej (32 członków), Sieciechowie (30) i Wieluniu (15)[19]. Od 4 do 6 kwietnia 1926 roku w sali przy ul. Piotrkowskiej 108 w Łodzi odbyło się kolejne trzydniowe zgromadzenie. Natomiast latem 1926 roku trzej głosiciele z Łodzi (Stefan Milewski, Feliks Mucha, Bolesław Pastwiński) przez około trzy miesiące prowadzili działalność kaznodziejską w Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku, Częstochowie i ich okolicach. Po tej akcji, na przełomie roku 1926 i 1927 w Łodzi uformowała się powtórna grupa pionierów (kolporterów): Stefan i Augustyn Raczkowie, Feliks Mucha i Stefan Milewski, którzy działali na obszarze od Płocka po Białystok[8].

W 1926 roku w zborze w Łodzi na uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa przybyło 129 osób[20].

W czerwcu 1927 roku w Filharmonii Łódzkiej zorganizowano pokazy filmu Fotodrama stworzenia, a ponieważ trwał on aż osiem godzin, więc wyświetlano go w czterech częściach po dwie godziny[8].

W 1927 roku w polskojęzycznym zborze w Łodzi na uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa przybyło 150 osób, a w niemieckojęzycznym – 112[21].

Od 7 do 9 kwietnia 1928 roku w Łodzi odbyła się konwencja. Przybyły na nią delegacje z różnych stron Polski (członkowie zboru warszawskiego postarali się o zniżkę kolejową na podróż)[22].

Rozpoczęto także regularną działalność kaznodziejską w okolicach Wieruszowa, Wielunia i Sieradza. Prowadził ją Jan Stawicki. Konwencja w roku 1929 odbyła się przy ul. Wólczańskiej 5 w Łodzi[8].

Lata 30. XX wieku

Na początku lat 30. XX wieku oprócz dużego zboru łódzkiego działały zbory w takich miastach jak: Konstantynów Łódzki, Łowicz, Pabianice, Skierniewice, Wieluń i Zduńska Wola. W 1930 roku do Łodzi przeniesiono biuro Towarzystwa Strażnica – siedzibę zarządu głównego i ośrodek koordynujący działalność Towarzystwa Strażnica w Polsce. W tym celu zakupiono budynek przy ulicy Rzgowskiej 24. Przez 2 lata (1930–1932) Betel mieściło się w budynku sali zborowej przy ul. Piotrkowskiej 108. Ośrodkiem kierował Wilhelm Scheider[23].

Biuro Oddziału w Łodzi przy ul. Rzgowskiej 24 (zdjęcie z roku 1948)

6 kwietnia 1931 w łódzkim hotelu Manteuffel odbył się zjazd delegatów z 71 zborów z całej Polski oraz z Wolnego Miasta Gdańska, którzy przyjęli statut organizacyjny. Zgodnie z przyjętym statutem siedziba związku mieściła się w Łodzi, a obszar jego działania objął całą Polskę wraz z Wolnym Miastem[24].

W lipcu 1931 roku w Columbus w stanie Ohio zorganizowano międzynarodowe zgromadzenie, którego część była transmitowana przez rozgłośnię radiową WBBR oraz 450 stacji radiowych w Ameryce Północnej, Australii i Europie. Na zgromadzeniu tym Badacze Pisma Świętego związani z Towarzystwem Strażnica przyjęli nazwę Świadkowie Jehowy[25]. W Polsce program kongresowy poprzez Magdeburg retransmitowano na zgromadzeniu w Łodzi[26]. W roku 1931 wynajęto salę przy ul. Wólczańskiej 129 w Łodzi, w której odbywały się zebrania. W roku 1932 doszło do podziału w zborze. Wielu go opuściło, przyłączając się do innych ugrupowań badackich.

Od 1 czerwca 1932 roku Dom Biblijny w Polsce (Biuro Towarzystwa Strażnica) zaczął funkcjonować w budynku przy ul. Rzgowskiej 24[27].

Od roku 1933 zebrania łódzkiego zboru odbywały się w sali przy ulicy Piotrkowskiej 243, a od roku 1934 do roku 1938 odbywały się w sali przy ulicy Rzgowskiej 24. W Łodzi odbywały się również konwencje (m.in. w roku 1934)[8]. W 1934 roku zbór w Łodzi liczył 100 głosicieli i około 200 zainteresowanych[28].

W roku 1933 zaczęto wydawać w Łodzi czasopismo „Złoty Wiek” (obecnie „Przebudźcie się!”); wcześniej wydawano je w Szwajcarii. W roku 1936, po licznych konfiskatach zarządzonych przez urząd cenzury, zakazano publikowania tego czasopisma. Wniesiono apelację i dalej je wydawano do czasu, gdy nieodwołalnie tego zabroniono, a Augustyna Raczka, redaktora odpowiedzialnego, skazano na rok więzienia. W tym okresie biskup łódzki – Włodzimierz Jasiński, który planowo obsadzał „swoimi ludźmi” ważniejsze stanowiska w urzędach, przy poparciu Akcji Katolickiej zorganizował Instytut do walki z mniejszościami religijnymi. Jednym z jego celów było konfiskowanie wszelkich publikacji tego wyznania. Pomimo tego Świadkowie Jehowy w Łodzi wydali jeszcze dwie nowe broszury. Z braku podstaw do oskarżenia o łamanie praw świeckich w Polsce, powoływano się na katolickie prawo kanoniczne.

W roku 1936 kolejne zgromadzenie odbyło się w Grabiszewie, w międzyczasie prowadzono działalność kaznodziejską w Uniejowie[8] i Łasku[29]. W marcu 1938 roku obłożono zakazem działalność tego wyznania w Polsce. Władze opieczętowały magazyny biura w Łodzi – rozpoczął się okres działalności konspiracyjnej[30]. Odtąd zebrania odbywały się w mieszkaniach prywatnych (w Łodzi m.in. K. Czapa przy ul. Targowej, Przytułowej przy ul. Składowej 34, Sawickiej przy Sienkiewicza 31, Rosiaka na Retkini, Pytlińskiej przy ul. Sosnowej i na Chojnach; w niektórych z tych miejsc były składy publikacji)[8].

Okres II wojny światowej

W czasie II wojny światowej wielu tutejszych Świadków Jehowy zginęło w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, m.in. w Groß-Rosen, Stutthof (KL) oraz Auschwitz-Birkenau[31] do którego duży transport więzionych z Łodzi dotarł w listopadzie 1942 roku. Wśród uwięzionych byli m.in. Else Abt, Erna Fisher, Martha Friedrich, Janette Gelbhardt, Oskar i Alma Jakobi[32], Berhold i Eugenia Jauer, Marta Lange, Regina Mantaj, Linda Matz, Getrud Ott, Marta Roppe, Olga Raböse, Wilhelm Rosner, Otto Roth, Wiktor Schnell, Wilhelm, Else i Marta Streich, Paulina Woelfle i inni, głównie z Łodzi, Aleksandrowa Łódzkiego, Konstantynowa Łódzkiego, Zduńskiej Woli, Poddębic i Kalisza.

Heinrich Himmler osobiście nakłaniał Świadków Jehowy w 1941 do podpisania oświadczenia o wyrzeczeniu się wiary, jednak nikt tego nie uczynił[33][34][35]. Dziesięcioro dzieci Świadków Jehowy z okolic Wisły odebrano rodzicom i umieszczono w obozie dla nieletnich w Łodzi. W roku 1945 wszystkie powróciły do domu[36][37][38]. Zimą 1940 roku chrzest przyjęło małżeństwo Sobczaków z Budzynka. W Łodzi działał Otto Fritz, który nawiązał kontakt ze zborami w Poznaniu, Bydgoszczy i Gdańsku. Zebrania organizowano w małych grupach, studiując Biblię i publikacje otrzymywane od Świadków Jehowy w Niemczech, które powielano lub przypisywano ręcznie. Organizowano również chrzty (np. w zimie 1939/1940 na Stawach Jana)[39]. Zebrania w Łodzi odbywały się w mieszkaniach, m.in. przy ul. Składowej 34, ul. Sienkiewicza 31, ul. Sosnowej. Fotodrama stworzenia była ukryta w mieszkaniach Świadków Jehowy w Rudzie Pabianickiej[8].

Okres powojenny, prześladowania

Publikacje Świadków Jehowy wydawane w czasie zakazu działalności w podziemiu – na zdjęciu „Nasza Służba Królestwa”

Po zakończeniu wojny Świadkowie Jehowy organizowali większe zgromadzenia w Łodzi (m.in. w roku 1946 w wynajętej sali przy ul. Piotrkowskiej 146, gdzie odbywały się też zebrania oraz w sali przy ul. Kopernika[40], zgromadzenie odbyło się tam również 1 maja 1948 roku[8]) i w Piotrkowie Trybunalskim[41].

Wiosną 1945 roku na nowo przejęto w użytkowanie budynek położony w Łodzi przy ulicy Rzgowskiej 24. Krajowe biuro w Łodzi wznowiło działalność. W lutym 1946 roku władze dokonały najścia na łódzkie biuro. Aresztowano wszystkich mężczyzn. W tym samym miesiącu przedstawiciel Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Łodzi usiłował nakłonić Świadków Jehowy do współpracy przeciw Kościołowi katolickiemu, ale spotkał się z odmową.

W grudniu 1947 roku na terenie województwa łódzkiego działało 31 zborów; 10 w powiecie łódzkim, po 5 w powiatach łaskim, opoczyńskim, piotrkowskim i wieluńskim oraz po jednym w powiatach brzezińskim, łęczyckim, radomszczańskim i skierniewickim. Sale Królestwa dla czterech łódzkich zborów mieściły się przy ulicach Rzgowskiej 24, Piotrkowskiej 164, Dzwonowej i pl. Wolności 9 oraz w Pabianicach (funkcjonowała przez II kwartał 1950 roku), Konstantynowie Łódzkim i Zduńskiej Woli[42][43].

Od roku 1947 do Łodzi zapraszano pionierów na specjalne dwutygodniowe kursy. Jak informuje Rocznik Świadków Jehowy (1994), „5 września 1948 roku podczas zgromadzenia obwodowego w Piotrkowie Trybunalskim byli na nim obecni obaj misjonarze, bracia Behunick i Muhaluk. Przed godziną 17 w pobliżu zaczął się zbierać wrogo nastrojony tłum, który czekał na koniec programu. Wychodzących z sali zaatakował kilkusetosobowy motłoch. Szereg osób, w tym obu misjonarzy, pobito do utraty przytomności. Poszkodowani zostali odwiezieni do Szpitala św. Trójcy, gdzie jedynie ich opatrzono, ale nie przyjęto na leczenie. Na taką decyzję personelu miały wpływ pracujące tam zakonnice. Początkowo prasa nie wspomniała nic o tym wydarzeniu. Niemniej wkrótce sprawa nabrała rozgłosu, bowiem opis całego zajścia otrzymała Ambasada Amerykańska w Warszawie i środki przekazu w USA zaczęły informować o tej akcji motłochu.”

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działało 47 grup. WUB ustalił też informacje o 1390 głosicielach mieszkających w województwie łódzkim i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 3620. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działały 44 grupy i co najmniej 3000 głosicieli[44].

W Biurze Oddziału w roku 1949 było 45 wolontariuszy. 21 kwietnia 1950 roku w nocy kilkudziesięcioosobowa grupa funkcjonariuszy UB wtargnęła przez okno do tego biura. Postawiono zarzut, że pracownicy Betel są szpiegami na rzecz Stanów Zjednoczonych i usiłują zmienić przemocą ustrój Polski Ludowej. Bezskutecznie szukano czegokolwiek, co mogłoby ten zarzut potwierdzić. Nazajutrz aresztowano członków zarządu polskiego Biura Oddziału. Pozostali wolontariusze wydrukowali i rozesłali do zborów ok. 20 ton literatury oraz zabezpieczyli powielacze, maszyny do pisania i archiwum. Pracowników Biura wywabiano na ulice, skąd kilku uprowadzono.

Wieczorem 21 czerwca tego samego roku ponownie wtargnięto do budynku i aresztowano pozostałych wolontariuszy[45]. Aresztowano około 30 osób, które zostały osadzone w areszcie WUBP w Łodzi, przy ul. Anstadta. Nad wszystkimi zatrzymanymi funkcjonariusze WUPB w Łodzi podczas przesłuchań znęcali się zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Doprowadziło to w niektórych przypadkach do pozbawienia życia zatrzymanych Świadków[46]. Łącznie w czerwcu 1950 w samej tylko Łodzi i na terenie województwa zatrzymano 107 Świadków Jehowy[47][48]. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 180 osób. Do 5 sierpnia liczba ta wzrosła do 279 osób, 122 osoby zostały zwolnione, a 152 pozostawały w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród około 240 aresztowanych, 20 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[49]. We wrześniu 1952 roku aresztowano wszystkich członków zboru w Pabianicach[8].

W rezultacie pięciodniowego procesu, który rozpoczął się 10 marca 1955 roku po dwóch latach przygotowań, wydano najsurowsze wyroki – trzech członków komitetu krajowego: Jan Lorek, Tadeusz Chodara i Władysław Szklarzewicz, zostało skazanych na 12 lat więzienia, Mieczysław Cyrański na 8 lat, a Stanisław Nabiałczyk na 6 lat więzienia[50][51]. W wyniku brutalnych przesłuchań, w okresie przygotowawczym do tej rozprawy szósty z oskarżonych zmarł w areszcie śledczym, a inni, postawieni później na ławie oskarżonych, doznali w trakcie śledztwa załamania nerwowego.

W 1953 roku w mieszkaniu kierownika ruchu PKP Łódź Chojny, mieszczącego się w budynku stacyjnym, funkcjonariusze UB aresztowali 11 wyznawców uczestniczących w spotkaniu religijnym. 9 osób oskarżono o to, że od lipca 1950 roku do 9 lipca 1953 roku należały w Łodzi do związku pod nazwą „Świadkowie Jehowy”, którego istnienie miało być utrzymane w tajemnicy przed władzami państwa. Sąd Wojewódzki skazał oskarżonych na kary od sześciu miesięcy do roku więzienia. Sąd Najwyższy w rewizji wniesionej przez prokuratora generalnego podwyższył Tadeuszowi Kaczmarkowi karę więzienia do półtora roku. Odkryto, że Kaczmarek był już wcześniej skazany za odmowę służby wojskowej. Poza tym w czasie rewizji znaleziono w jego mieszkaniu skrytkę z kilkuset egzemplarzami Ewangelii według św. Marka i św. Łukasza. Po całonocnej rewizji UB w 1958 roku poroniła Helena Kozikowska[52][53].

W latach 1950–1955 masowych aresztowań wyznawców dokonywano m.in. w Łodzi, Sieradzu, Pabianicach, Piotrkowie Trybunalskim, Konstantynowie Łódzkim, Wieruszowie i innych mniejszych miejscowościach. W notatkach UB informowano o dużym wzroście liczby członków wyznania w powiatach wieruszowskim, łowickim, sieradzkim i brzezińskim. Kolejne aresztowania Świadków Jehowy dokonane przez UB miały miejsce 13 września 1957 roku i 12 marca 1959 roku w Łodzi oraz 22 sierpnia 1959 roku w Zgierzu i Pabianicach.

Tajne drukarnie znajdowały się głównie w stolicy województwa oraz w Zgierzu. Szczególnie od roku 1955 wielu wyznawców za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej było skazywanych na kary więzienia w zakładach karnych m.in. w Łodzi i Łęczycy[54].

W 1957 roku w okolicach Łaska kilkuosobowy tłum obrzucił kamieniami kondukt pogrzebowy Świadków Jehowy, pomimo tego, że biskup katolicki zezwolił na pochowanie zmarłego na cmentarzu parafialnym[55].

W czasie zakazu (od początku lat 50. do końca lat 80. XX wieku) organizowano potajemne zgromadzenia tzw. konwencje leśne.

Czas „odwilży”

W listopadzie 1977 roku Daniel Sydlik z Ciała Kierowniczego spotkał się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa[56]. Szczególnie od lat 70. XX wieku głosiciele w lecie prowadzą grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców (wcześniejsze nazwy: grupy pionierskie, ośrodki pionierskie, obozy pionierskie)[a].

Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym wyznawcom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski – najpierw do Lille we Francji, potem do Kopenhagi w Danii, w roku 1980 i 1981 do Wiednia, a w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku, delegacje z tutejszych zborów były obecne na kongresach międzynarodowych w Niemczech, Austrii, Danii, Ekwadorze, Francji, Rosji, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, na Węgrzech i na Ukrainie.

W latach 80. XX wieku powstały nieoficjalne Sale Królestwa, 8 w Łodzi oraz w Wiśniowej Górze (1984), Zduńskiej Woli, Zelowie, Konstantynowie Łódzkim, Pabianicach, Piotrkowie Trybunalskim, Tuszynie, Głownie, Zgierzu, Brzezinach i innych miejscowościach[57].

Rozwój działalności

Kongresy i zgromadzenia

Od początku lat 80. XX wieku w Łodzi ponownie zaczęto organizować oficjalne kongresy. W latach 1982–1984 ponad 4400 osób zgromadzało się w Hali Sportowej w Łodzi. W latach 1986–1988, 1999–2005 i w 2009 kongresy odbywały się na Stadionie Startu Łódź, w latach 2006–2008 na Stadionie Widzewa Łódź[58][59][60]. W latach 2010–2012[61][62][63][64][65][66][67] i 2014–2018[68][69][70][71][72][73][74][75][76][77] kongresy regionalne dla większości zborów z województwa odbywały się w łódzkiej Atlas Arenie[c][a].

W dniach od 9 do 11 sierpnia 1996 roku odbył się w Łodzi kongres międzynarodowy pod hasłem „Posłańcy pokoju Bożego”. Brało w nim udział prawie 12 000 osób[78].

Sale Królestwa

Pod koniec lat 90. XX wieku działało na terenie Łodzi 40 zborów w kilkunastu Salach Królestwa[79]. W kolejnych latach na terenie województwa powstawały nowe obiekty. W lutym 2010 roku oddana została do użytku nowa Sala Królestwa w Piotrkowie Trybunalskim[80], 8 listopada 2014 roku w Opocznie, 14 lutego 2015 roku w Przedborzu[81], w styczniu 2016 roku w Tomaszowie Mazowieckim, a w czerwcu 2019 roku w Wieruszowie[82].

Sala Zgromadzeń

(c) J.Nicolas KONDA YANS…, CC BY 3.0
Wnętrze Sali Zgromadzeń w Łodzi

W Łodzi przy ul. Chocimskiej 4 znajduje się także Sala Zgromadzeń, czyli miejsce corocznych zgromadzeń obwodowych dla Świadków Jehowy z województwa łódzkiego, zachodnich krańców województwa wielkopolskiego (Kalisz, Konin) oraz z okolic Płocka[a]. Na parceli o powierzchni ponad 12 tys. m² zaadaptowano halę naprawy samochodów oraz stojący obok budynek socjalny. Obiekt został oddany do użytku 19 czerwca 1999 roku. W kompleksie znajdują się: sala główna, dwie Sale Królestwa oraz pokoje gościnne. Odbywały się tutaj także kongresy i zgromadzenia obwodowe i specjalne dla głuchoniemych Świadków Jehowy z całego kraju, na którym program przedstawiano w języku migowym. Był także miejscem kongresów angielskojęzycznych, które później odbywały się w Warszawie.

Bezkrwawa chirurgia

W 1999 roku na XIII Międzynarodowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii w Łodzi Świadkowie Jehowy ze Służby Informacji o Szpitalach przedstawili ekspozycję na temat bezkrwawej chirurgii[83]. W placówkach medycznych województwa łódzkiego (w tym m.in. w Instytucie „Centrum Zdrowia Matki Polki” w Łodzi) zespoły medyczne operują Świadków Jehowy bez krwi[84].

Kursy

9 listopada 2014 roku w Sali Zgromadzeń w Łodzi zakończyła naukę 5 klasa Kursu Biblijnego dla Małżeństw[85]. Wiosną 2016 roku w Łodzi zakończyła naukę 7 klasa Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa.

Działalność wśród obcokrajowców i w polskim języku migowym

Działalność prowadzona jest również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego języka migowego, zebrania zborowe prowadzone są również w języku angielskim, rosyjskim i ukraińskim (do 2020 roku także w języku chińskim, hiszpańskim i ormiańskim).

Od marca 2006 roku w Łodzi funkcjonuje zbór polskiego języka migowego[86], a grupa w Piotrkowie Trybunalskim[87][88] (wcześniej co najmniej od lat 80. XX wieku zebrania zborowe na ten język były tłumaczone symultanicznie).

Pozostała działalność

W 2002 roku wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie historycznym Fundacji Ośrodka Karta otrzymała praca zespołowa z Piotrkowa Trybunalskiego dotycząca historii Świadków Jehowy[89].

W latach 2012–2019 nastąpiła reorganizacja zborów. W roku 2013 rozpoczęto specjalne świadczenie publiczne na terenie wielkomiejskim obejmujące Łódź. Wdrożono też program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[90][91][92].

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji.

Inne zdarzenia

4 września 2019 roku mężczyzna wysunął groźbę pozbawienia życia wobec dwóch Świadków Jehowy, którzy prowadzili działalność kaznodziejską w Łodzi. Sprawca mierzył do poszkodowanych z broni pneumatycznej i kierował groźby karalne z powodu ich przynależności religijnej. 2 marca 2020 roku Sąd Okręgowy w Łodzi wydał wyrok skazujący 42-letniego sprawcę na 10 miesięcy więzienia, w zawieszeniu na dwa lata[93][94].

Zbory[3]

Na terenie miast na prawach powiatu[d][e]
  • Łódź: 30 zborów: Angielski, Centrum, Chojny–Północ, Chojny–Południe, Dąbrowa–Południe, Dąbrowa–Północ, Doły, Górniak, Karolew, Klonowa, Manufaktura, Marysin, Migowy, Nawrot, Olechów, Pojezierska, Radiostacja, Radogoszcz, Retkinia–Centrum, Retkinia–Zachód, Rokicie, Rosyjski, Ruda–Południe, Ruda–Wschód, Śródmieście, Teofilów, Ukraiński, Widzew, Zarzew, Zdrowie
  • Piotrków Trybunalski: 4 zbory: Południe (oraz polskojęzyczna grupa na oddaleniu: Zakład Karny), Północ, Wschód (w tym grupa polskiego języka migowego), Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna)
  • Skierniewice: 1 zbór: Skierniewice
Mapa konturowa województwa łódzkiego
Geographylogo.svg
Miejscowości w województwie łódzkim, w których są zbory Świadków Jehowy[3]. Na żółto zaznaczono zbory zgromadzające się w Sali Królestwa sąsiedniego zboru. Na niebiesko zaznaczono położenie Sali Zgromadzeń w Łodzi.
Jedna z Sal Królestwa Świadków Jehowy w Tomaszowie Mazowieckim (ul. Jagiellońska 1)
Jedna z Sal Królestwa w Łodzi (ul. Górnicza 6)
Na terenie powiatów

Uwagi

  1. ↑ a b c d W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do odwołania zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego w formie wideokonferencji). Od 1 kwietnia 2022 roku zebrania zborowe odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz dodatkowo nadal w formie wideokonferencji. Wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych. Ich program jest zamieszczany w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  2. ↑ Obwody polskojęzyczne: Łódź–Centrum, Łódź–Polesie, Łódź-Widzew, Piotrków–Tomaszów, Kielce (część), Częstochowa (część), Płock–Włocławek (część), Ostrów Wielkopolski (część), Kalisz (część); polskiego języka migowego: Piotrków-Tomaszów (część); angielski (część); rosyjski (część); ukraiński (część).
  3. ↑ Kongresy organizowano w Hali Sportowej w Łodzi: 1982 („Prawda o Królestwie”); 1983 („Jedność dzięki Królestwu”); 1984 („Rozwój Królestwa”). Na Stadionie Startu Łódź: 1986 („Pokój Boży”); 1987 („Zaufaj Jehowie”); 1988 („Sprawiedliwość Boża”); 19–22 lipca 1990 („Czysta mowa”); 2–4 sierpnia 1991 („Lud miłujący wolność”); 10–12 lipca 1992 („Nosiciele światła”); 22–25 lipca 1993 („Pouczani przez Boga”); 1–3 lipca 1994 („Bojaźń Boża”); 21–23 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 9–11 sierpnia 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”), 11–13 lipca 1997 („Wiara w Słowo Boże”); 26–28 czerwca 1998 („Boża droga życia”); 25–27 czerwca 1999 („Prorocze słowo Boże”); 28–30 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 6–8 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 27–29 czerwca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 23–25 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 15–17 lipca 2005 („Posłuszni Bogu)”; 24–26 lipca 2009 („Czuwajcie!”). Na Stadionie Widzewa Łódź: 4–6 sierpnia („Wyzwolenie jest blisko!”; 12 tys. obecnych); 29 czerwca–1 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”; przeszło 8 tys. obecnych, ochrzczono 104 osoby); 27–29 czerwca 2008 („Kierowani duchem Bożym”). W łódzkiej Atlas Arenie: 9–11 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 15–17 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”); 13–15 lipca 2012 („Strzeż swego serca!”; 11 tysięcy obecnych, 101 osób zostało ochrzczonych); 4–6 lipca 2014 („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”); 24–26 lipca 2015 („Naśladujmy Jezusa!”; ponad 7 tysięcy obecnych, 44 osoby zostały ochrzczone); 15–17 lipca 2016 („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”; prawie 7,5 tysiąca obecnych, ochrzczono 36 osób); 14–16 lipca 2017 („Nie poddawaj się!”); 10–12 sierpnia 2018 („Bądź odważny!”; ponad 10 000 obecnych). Kongresy dla zborów z południowej części województwa (Przedbórz, Radomsko, Wieluń) odbywały się w Hali Sportowej Częstochowa lub w Centrum Kongresowym Świadków Jehowy w Sosnowcu. Zbory z województwa łódzkiego w kongresach międzynarodowym w Warszawie, w roku 1985 pod hasłem „Lud zachowujący prawość” oraz w 1989 roku pod hasłem „Prawdziwa pobożność”. W 2013 roku większość zborów z województwa łódzkiego uczestniczyła w kongresie pod hasłem „Słowo Boże jest prawdą!”, a w 2019 roku w kongresie międzynarodowym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” również w Warszawie.
  4. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się zbór (nie dotyczy Skierniewic, gdzie jest jeden zbór).
  5. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim i w powiatach bełchatowskim, pabianickim, sieradzkim i zgierskim (0,25–0,49%); a w pozostałych powiatach poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).

Przypisy

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011.
  2. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015-2018, 28 lutego 2020, s. 234–236.
  3. ↑ a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-07-04].
  4. ↑ a b Remigiusz Kasprzycki, „Naród bez broni”. Niechęć do służby wojskowej w II Rzeczypospolitej z przyczyn religijnych, „Kwartalnik Historyczny Rocznik”, Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 2019.
  5. ↑ „Strażnica Zwiastujaca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1911, s. 80 (niem.).
  6. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 2008, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 2008, s. 75.
  7. ↑ M. Budziarek, Łódzki bedeker wyznaniowy, Łódź 1998, s. 70.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 12, 13, 23–35, 105, ISBN 978-83-63306-15-1.
  9. ↑ C.T. Russell, Memorial Reports for 1922, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 5 lipca 1922, s. 201 (ang.).
  10. ↑ Year Book I.B.S.A. 1922, Watchtower, 1922, s. 26 (ang.).
  11. ↑ C.T. Russell, Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 czerwca 1923, s. 218, 223 (ang.).
  12. ↑ Stowarzysznie Badaczy Pisma Świętego, Do Urzędu Stanu Cywilnego przy Magistracie m. Łodzi, Łódź, 21 kwietnia 1923.
  13. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 2004, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, s. 186.
  14. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1924, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 lipca 1924, s. 218 (ang.).
  15. ↑ Julian Grzesik, Historia Badaczy Pisma Świętego (tom IV), Lublin 2017, s. 114.
  16. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 20.
  17. ↑ Protokół i uchwała zborów..., Łódź, 2 czerwca 1925.
  18. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1925, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 sierpnia 1925, s. 218 (ang.).
  19. ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925.
  20. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1926, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 1926, s. 270 (ang.).
  21. ↑ C.T. Russell, Memorial Report for 1927, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 1927, s. 218 (ang.).
  22. ↑ Ministerstwo Komunikacji. Departament III, Warszawa, 2 kwietnia 1928.
  23. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 2004, Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, s. 185, 192, 208.
  24. ↑ Stanisław Ufniarski, Międzynarodowe Stowarzyszenie Badaczy Pisma Św. (Świadkowie Jehowy), Kraków: Wydawnictwo Mariackie, 1947, s. 40.
  25. ↑ Metody głoszenia – docieranie do ludzi najróżniejszymi drogami, [w:] Królestwo Boże panuje! [online], Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe, 2014, s. 73.
  26. ↑ Watchtower, The Columbus Convention Will Have Its Closing Sessions Next Friday, Saturday and Sunday in 166 Cities in Every Parth of the Earth, „Messenger”, Towarzystwo Strażnica, 25 lipca 1931, s. 2 [zarchiwizowane z adresu 2017-08-15] (ang.).
  27. ↑ „Biuletyn dla Świadków Jehowy”, czerwiec 1932, s. 3.
  28. ↑ Urząd Wojewódzki Łódzki. Wydział Bezpieczeństwa, Badacze Pisma Świętego – poszczególne odłamy, Łódź, 15 lutego 1934.
  29. ↑ Watchtower, Kongresy międzynarodowe 2019, jw2019.org, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-24].
  30. ↑ „Badacze Pisma Świętego” nie mogą już więcej działać w Polsce, „Siedem groszy”, 24 marca 1938 [dostęp 2020-02-12].
  31. ↑ Miejsce Pamieci Auschwitz, „O Auschwitz” (odc. 17): więźniowie z fioletowym trójkątem – Świadkowie Jehowy w Auschwitz, auschwitz.org, 15 lutego 2015 [dostęp 2022-02-15].
  32. ↑ Meine Großtante überlebte Auschwitz, blick-aktuell.de, 26 stycznia 2022 (niem.).
  33. ↑ Teresa Wontor-Cichy, Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003.}
  34. ↑ Wiesław Jan Wysocki, Bóg na nieludzkiej ziemi, Warszawa 1978, s. 178.
  35. ↑ J. Niedźwiadek, A jednak ocalałam, „Wieści”, 1985.
  36. ↑ Matelska 2010 ↓, s. 76, 101–105, 131–147, 158–161, 179, 196–198, 265–272.
  37. ↑ Lojalni i niezłomni dawniej i dziś, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 2004, s. 25–27.
  38. ↑ Małgorzata Irena Skórska, Zapomniany mały Oświęcim w Łodzi…, dziennikzachodni.pl, 10 lipca 2021 [dostęp 2021-12-28].
  39. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 47.
  40. ↑ Matelska 2010 ↓, s. 51, 52.
  41. ↑ 1949 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, Watchtower, 1949, s. 213–216 (ang.).
  42. ↑ K. Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20, 277.
  43. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 74–78, 87.
  44. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  45. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 222.
  46. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Śledztwa zakończone wydaniem postanowienia o umorzeniu, par. 25, ipn.gov.pl, listopad 2020 [dostęp 2021-03-21].
  47. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Śledztwa w biegu. Zbrodnie komunistyczne par. 3, ipn.gov.pl, sierpień 2013 [dostęp 2013-11-26].
  48. ↑ Jehowa hojnie nagradza tych, którzy trzymają się Jego dróg, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 2005, s. 16–20.
  49. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  50. ↑ Nadużywając wolności wierzeń kierownicy sekty „Świadkowie Jehowy” prowadzili antypolską działalność, „Echo Krakowskie”, 23 marca 1955, s. 2.
  51. ↑ Kierownicy sekty „świadkowie Jehowy” nadużywali wolności wierzeń do antypolskiej działalności, „Trybuna Robotnicza”, 23 marca 1955, s. 2.
  52. ↑ „Rzeczpospolita”, 27 kwietnia 2001.
  53. ↑ J. Morawski, Świadkowie (Prześladowania Świadków Jehowy przez funkcjonariuszy UB w Łodzi w latach 1950–1960), „Rzeczpospolita”, 2001, A8.
  54. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 85–135, 149–162.
  55. ↑ Antoni Dudek, Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, PIT, 1995, s. 55.
  56. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność — część 2, jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  57. ↑ Kaszewski 2011 ↓, s. 205, 206.
  58. ↑ Stadion Widzewa będzie gotowy na start Orange Ekstraklasy, gazeta.pl [zarchiwizowane z adresu 2007-07-13].
  59. ↑ Chrzest Świadków Jehowy na stadionie, „Dziennik Łodzki”, 2 lipca 2007.
  60. ↑ Zromadzenie Okręgowe Świadków Jehowy 2008. Kierowani Duchem Bożym, rgbplus.pl, 23 lipca 2008.
  61. ↑ Chrzest w basenie. Świadkowie Jehowy w Atlas Arenie, expressilustrowany.pl, 13 lipca 2011.
  62. ↑ „Strzeż swego serca!”. Kongres Świadków Jehowy w Łodzi, wprost.pl, 13 lipca 2012.
  63. ↑ Łódź. Rozpoczął się kongres Świadków Jehowy, lodzdzisisiaj.pl, 13 lipca 2012.
  64. ↑ Świadkowie serca, lm.pl, 8 lipca 2012.
  65. ↑ Sławomir Młodziński, Kongres Świadków Jehowy pt. Strzeż swego serca, wirtualnyzgierz.pl, 12 lipca 2012 [dostęp 2021-06-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-06].
  66. ↑ Chrzest świadków Jehowy w łódzkiej Atlas Arenie, expresilustrowany.pl, 12 lipca 2012.
  67. ↑ Chrzest Świadków Jehowy, faktyinteria.pl, 15 lipca 2012.
  68. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Łodzi. 6,5 tys. wiernych uczy się o zastosowaniu nauk Chrystusa, dzienniklodzki.pl, 24 lipca 2015.
  69. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Łodzi. 6,5 tys. wiernych uczy się o zastosowaniu nauk Chrystusa, dzienniklodzki.pl, 24 lipca 2015.
  70. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Atlas Arenie, expressilustrowany.pl, 25 lipca 2015.
  71. ↑ Kongres Świadków Jehowy w łódzkiej Atlas Arenie, dzienniklodzki.pl, 15 lipca 2016.
  72. ↑ Piotr Brzózka, Kongres Świadków Jehowy w Łodzi. Chrzest nowych członków zgromadzenia w Atlas Arenie, dzienniklodzki.pl, 16 lipca 2016.
  73. ↑ Kongres Świadków Jehowy 2017 „Nie poddawaj się!”. Chrzest w Atlas Arenie [ZDJĘCIA, FILM], dzienniklodzki.pl, 15 lipca 2017.
  74. ↑ Kongres świadków Jehowy w Atlas Arenie w Łodzi [ZDJĘCIA], lodz.naszemiasto.pl, 5 lipca 2017.
  75. ↑ Matylda Witkowska, Chrzest świadków Jehowy w Łodzi. Zanurzyli się w basenie podczas zjazdu w Atlas Arenie, dzienniklodzki.pl, 10 sierpnia 2018.
  76. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają, nowezyciepabianic.pl, 27 lipca 2018.
  77. ↑ Łódź: od piątku do niedzieli potrwa Kongres Świadków Jehowy, lodz.onet.pl, 9 sierpnia 2018.
  78. ↑ Chrzest świadków Jehowy, „Rzeczpospolita”, archiwum.rp.pl, 12 sierpnia 1996.
  79. ↑ Marek Budziarek, Łódzki bedeker wyznaniowy, Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi, 1998, s. 72, 99, ISBN 83-87434-05-1.
  80. ↑ Świadkowie Jehowy mają Salę, epiotrkow.pl, 15 lutego 2010 [dostęp 2017-05-30].
  81. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, lipiec 2015, s. 4.
  82. ↑ Wieruszów: Sala Królestwa już gotowa, radiosud.pl, 18 czerwca 2019 [dostęp 2019-08-06].
  83. ↑ Przyszłość bezkrwawej chirurgii w Polsce, „Przebudźcie się!”, 8 kwietnia 2000, s. 16–19.
  84. ↑ Agnieszka Jędrzejczak, W szpitalu Matki Polki w Łodzi operują bez transfuzji krwi u świadków Jehowy, dzienniklodzki.pl, 12 listopada 2015 [dostęp 2017-05-15].
  85. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, marzec 2015, s. 8.
  86. ↑ Watchtower, Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, czerwiec 2006, s. 3.
  87. ↑ Po raz pierwszy w historii! Cały Nowy Testament dostępny w polskim języku migowym, nasztomaszow.pl, 28 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-29].
  88. ↑ Nowy Testament w polskim języku migowym, nowezyciepabianic.pl, 3 lipca 2022 [dostęp 2022-07-03].
  89. ↑ Karta, Tomy 34-36, Wydawnictwo Krąg, 2002, s. 138.
  90. ↑ Świadkowie Jehowy w Wieluniu wznawiają publiczną działalność, info.wielun.pl, 26 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-26].
  91. ↑ Pabianiccy Świadkowie wznawiają publiczną działalność, nowezyciepabianic.pl, 27 czerwca 2022.
  92. ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają swoją działalność po dwóch latach, lodz.tvp.pl, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30].
  93. ↑ Przypadki naruszeń wolności religijnej mniejszości wyznaniowych w Polsce, laboratoriumwolnosci.pl, 2021 [dostęp 2022-12-02].
  94. ↑ Wiesław Pierzchała, Buddysta chciał strzelać do świadków Jehowy? Jest wyrok!, dzienniklodzki.pl, 2 marca 2020 [dostęp 2022-12-02].
  95. ↑ Najważniejsze wydarzenie dla Świadków Jehowy, nasztomaszow.pl, 12 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-12].
  96. ↑ Wieluń: Zbliża się najważniejsze wydarzenie w roku dla Świadków Jehowy, info.wielun.pl, 14 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14].

Bibliografia

  • Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, ISBN 978-83-61387-19-0.
  • Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, ISBN 978-83-917339-8-1.


Świadkowie Jehowy w Polsce

Media użyte na tej stronie

Łódź Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.45 N
  • S: 50.78 N
  • W: 17.95 E
  • E: 20.75 E
Yellow pog.svg
Shiny yellow button/marker widget. Used to mark the location on a map.
Służba Królestwa lata 50..JPG
Służba Królestwa z lat 50.
Górna, Łódź, Poland - panoramio (9).jpg
(c) J.Nicolas KONDA YANS…, CC BY 3.0
Górna, Łódź, Poland
1914 Photo Drama of Creation Slides.png
Σλάιντς του Φωτοδράματος της Δημιουργίας
Kamienica Piotrkowska 108 Lodz.jpg
Autor: HuBar, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kamienica Piotrkowska 108 w Łodzi
Jedna z sal Świadków Jehowy w Tomaszowie Mazowieckim. Ulica Jagieillońska 1.jpg
Jedna z sal Świadków Jehowy w Tomaszowie Mazowieckim. Ulica Jagieillońska 1
20200614 145551 Sala Królestwa Świadków Jehowy. ul. Górnicza 6, Łódź June 2020.jpg
Autor: Rakoon, Licencja: CC0
Sala Królestwa Świadków Jehowy. ul. Górnicza 6, Łódź.
Betel (Łódź c. 1950).png
Biuro Oddziału w Łodzi na ulicy Rzgowskiej 24 (zdjęcie z lat powojennych)