Świadkowie Jehowy w województwie kujawsko-pomorskim

Świadkowie Jehowy w województwie kujawsko-pomorskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie kujawsko-pomorskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 6616[1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 5674[2]. W listopadzie 2022 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 64 zborów (także zboru i dwóch grup języka migowego, zboru angielskojęzycznego, zboru i grupy rosyjskojęzycznej, zboru i grupy ukraińskojęzycznej i grupy posługującej się językiem romani (Polska))[3][a][b].

Historia

Początki

Lata 1910–1919

Działalność Świadków Jehowy na tym terenie zapoczątkowali na początku XX wieku niemieccy współwyznawcy (na terenie należącym wtedy do Cesarstwa Niemieckiego). W latach 1910–1918 grupy w Bydgoszczy, Chełmnie, Dworzysku, Grudziądzu, Strzelnie, Toruniu odwiedzał przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Hermann Herkendell (1889–1926). W listopadzie 1911 roku grupy w Bydgoszczy, Grudziądzu, Strzelnie i Toruniu odwiedził Paul Balzereit[c][4][5][6][7][8][9].

W roku 1914 w Bydgoszczy działała grupa 30 wyznawców, działalność kaznodziejską prowadzono również w Grudziądzu[10]. Wiosną 1916 roku pielgrzym Max Cunow odwiedził grupy w Bydgoszczy, Dworzysku i Strzelnie[11]. W lutym 1917 roku oraz w marcu 1919 roku pielgrzym Karl Wellershaus odwiedził grupy m.in. w Bydgoszczy (3, 4.02.1917; 12–13.03.1919), Strzelnie (5.02.1917), Dworzysku (9–11.03.1919) i Toruniu (14.03.1919)[12].

Lata 20. XX wieku

W latach 20. XX w. istniały duże grupy wyznawców, głównie w Bydgoszczy[13][10].

W 1924 roku na uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa w niemieckojęzycznym zborze w Kwidzynie obecnych było 57 osób[14].

W roku 1925 roku działalność kaznodziejską prowadzono w okolicy Inowrocławia[15]. W 1925 roku zbór w Grudziądzu liczył 5 członków, w Inowrocławiu – 20, a w Piotrkowie Kujawskim – 14. Zbór działał także w Chełmży[16].

Na przełomie lat 1926 i 1927 kolporterzy Stefan i Augustyn Raczkowie, Feliks Mucha oraz Stefan Milewski, prowadzili działalność kaznodziejską w rejonie Włocławka[17]. 14 i 15 sierpnia 1927 roku w sali Jabłonki przy Dolinie odbyło się pierwsze zgromadzenie w Bydgoszczy. Uczestniczyło w nim około 300 osób, w tym delegaci z Bydgoszczy, Inowrocławia, Krakowa, Poznania, Warszawy. Przemówienia wygłosiło 12 kaznodziejów. W Bydgoszczy zbór składał się z około 60 członków, m.in. Jan Gaca, Faca, Adamski (były organista kościoła narodowego), Mira, Witek. W sali tej odbywały się też cykliczne wykłady publiczne[18][19]. Na początku 1928 roku zebranie odbyło się w domu Ludwika Sabady (Sabody) w Januszkowie Kujawskim. Uczestniczyły w nim osoby z Dziemionny i Tarkowa. Działalność kaznodziejską prowadzili w okolicy miejscowości Złotniki Kujawskie i Lisewo Kościelne. Sabada powrócił do Polski z Francji, gdzie pracował jako górnik[20]. W roku 1929 działalność kaznodziejską w powiecie rypińskim prowadził kolporter Stefan Materch[21].

Lata 30. XX wieku

Na początku lat 30. XX wieku zbory działały m.in. w miastach: Bydgoszcz, Inowrocław, Aleksandrów Kujawski, Grudziądz (chrzest nowych wyznawców odbywał się w Kanale Trynka[22]) i Włocławek oraz w Nowej Wsi Wielkiej i Strzelnie[21]. Działalność kaznodziejską prowadzono również w Toruniu[10].

W latach 30. XX wieku kler oskarżył Świadka Jehowy rozpowszechniającego publikacje Towarzystwa Strażnica o bluźnierstwo przeciw Bogu. Prokurator Sądu Apelacyjnego w Toruniu wystąpił o uniewinnienie, argumentując: „Świadkowie Jehowy zajmują dokładnie takie samo stanowisko, jak pierwsi chrześcijanie. Nie rozumiani i prześladowani, reprezentują najszczytniejsze ideały w zepsutym i zdegenerowanym świecie”[23][24]. W tamtych latach pionierzy działali w okolicach takich miast, jak: Bydgoszcz, Brodnica, Chełmno, Kruszwica, Lipno, Radziejów, Świecie i Wąbrzeźno. 15 sierpnia 1930 roku w Bydgoszczy odbyła się kolejna konwencja. Chrzest przyjęło około 35 osób[25]. W marcu 1932 roku w Kwidzynie zorganizowano zgromadzenie Świadków Jehowy (przyjęcie nowej nazwy w 1931 roku[d]) w języku niemieckim[26]. W połowie lat 30. XX wieku działalnością objęto całe województwo[27].

Prześladowania w czasie II wojny światowej

W czasie II wojny światowej wielu wyznawców z tego terenu zginęło w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Niektórzy przebywali w niemieckim obozie przesiedleńczym w Potulicach[28], a m.in. Bronisława Brzeczek z Bydgoszczy trafiła do KL Stutthof[29].

Okres powojenny

Pierwszy powojenny wyznawca w Toruniu przyjął chrzest w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen. W roku 1945 roku w Toruniu ochrzczone zostały dwie osoby. W tym czasie tamtejszy 11-osobowy zbór objął działalnością okolice Aleksandrowa Kujawskiego. W roku 1946 odbyła się konwencja w Bydgoszczy[30]. W roku 1947 na terenie województwa bydgoskiego działało 25 zborów[31][32]. W marcu 1948 roku według danych urzędowych było w powiecie tucholskim 472 Świadków Jehowy, w tym 75 w Tucholi, w gminie Cekcyn (najwiecej w gromadzie Ostrowo) – 325 osób; w gminie Bysław – 10; w gminie Kęsowo – siedem, w gminie wiejskiej Tuchola – 55). Kilkanaście miesięcy później ich liczba wzrosła do 508 osób. Funkcję nadzorcy zboru pełnił mieszkający w Mędromierzu Stanisław Owsianko, a pioniera Edwin Jabłoński, który za­mieszkał w Małym Mędromierzu[33]. W roku 1949 w Bydgoszczy działało 220 głosicieli, a w 11-osobowym zborze w Toruniu w zebraniach uczestniczyło do 40 osób[10]. W roku 1950 Świadkowie Jehowy nie podpisali politycznego sztokholmskiego apelu pokoju[34].

Prześladowania

Lata 50. XX wieku

W następnych dziesięcioleciach (w PRL) w czasie zakazu działalności – powstawały kolejne zbory[35].

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działały 43 grupy. Ustalił też informacje o 450 głosicielach mieszkających w województwie bydgoskim i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 2240. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działało 41 grup i co najmniej 1700 głosicieli[36]. W województwie bydgoskim poza główną akcją aresztowań z czerwca, 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której aresztowano kolejnych głosicieli. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 24 osoby. Do 5 sierpnia liczba wzrosła do 118 osób, 101 osób zostało zwolnionych, a 17 pozostawało w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród 120 aresztowanych, 15 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[37].

Romuald Stawski wspomina:

„W kwietniu 1951 roku po zakończeniu chrześcijańskiego zebrania zostałem przez śledzących mnie funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa aresztowany na ulicy. Ponieważ nie chciałem odpowiadać na ich pytania, jeszcze tej samej nocy przewieźli mnie do więzienia w Bydgoszczy i zaczęli przesłuchiwać. Kazano mi stać pod ścianą przez sześć dni i nocy – bez picia i jedzenia, w kłębach dymu papierosowego. Bito mnie pałką, a papierosami przypalano skórę. Gdy traciłem świadomość, polewano mnie wodą i wznawiano śledztwo[38].

W latach 1956–1969 Służba Bezpieczeństwa wykryła i zlikwidowała ośrodki produkcji i dystrybucji publikacji. 25 listopada 1958 roku w Bydgoszczy przed Sądem Rejonowym zakończył się proces ośmiorga Świadków Jehowy, oskarżonych o kolportaż „Strażnicy” drukowanej przez nich na powielaczu w jednej z podbydgoskich wsi. Skazani zostali na kary czterech i pół miesiąca aresztu[39]. Pewien funkcjonariusz z Bydgoszczy chełpił się: „Służba wywiadowcza jest tak zorganizowana, że najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy zostaje ustalone miejsce zakonspirowanego punktu drukarskiego Świadków Jehowy”. Opinia ta nie była jednak w pełni uzasadniona[40].

Świadkowie Jehowy za prowadzenie dzałalności religijnej byli osadzani również w Ośrodku Pracy Więźniów w Piechcinie[41].

Lata 60. XX wieku

Sąd Powiatowy w Grudziądzu w styczniu 1964 roku skazał Świadka Jehowy na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 2 lat, za udział w nielegalnym związku pod nazwą „Świadkowie Jehowy” – pełniąc w nim funkcję gospodarza obwodu. Wyrok ten został zaskarżony, a rozpoznający odwołanie Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy w sierpniu 1964 roku – na mocy dekretu o amnestii, postępowanie karne umorzył[42].

Lata 70. XX wieku

31 maja 1972 roku, kapitan Służby Bezpieczeństwa (awansowany 31 maja 1979 do stopnia podpułkownika), inspektor Inspektoratu Kierownictwa SB KW MO w Bydgoszczy[43], mgr Henryk Skibiński, który przez lata zbierał materiały szkalujące Świadków Jehowy, miał obronić rozprawę doktorską i uzyskać tytuł doktora nauk humanistycznych. Jego rozprawa zatytułowana „Treści i formy propagandy stosowanej przez sektę świadków Jehowy w PRL”, miała stanowić podręcznik dla przedstawicieli prawa ułatwiający zwalczanie Świadków Jehowy. Przed nadaniem stopnia doktora H. Skibiński musiał obronić swoją rozprawę w publicznej dyskusji. W gmachu Uniwersytetu Toruńskiego, wśród publiczności wywodom przysłuchiwało się kilku Świadków Jehowy. Skibiński twierdził m.in., że Świadkowie Jehowy to wrogowie państwa i jego sojuszników, szpiedzy pracujący na rzecz nieprzyjaznego mocarstwa, ludzie przeciwni nauce, transfuzji krwi czy krytycy teorii ewolucji. Wspomniał jednak, że mają opinię obowiązkowych i uczciwych obywateli. Po opinii promotora oraz profesorów recenzentów zaproszono do dyskusji publiczność.

Głos w dyskusji zabrał Jan W. Rynkiewicz, który w obszernym wystąpieniu całkowicie zbił zarzut dotyczący wrogości wobec państwa oraz zarzut szpiegostwa. Wskazał na szereg nieścisłości w rozprawie doktorskiej H. Skibińskiego, a także stronniczość jego argumentacji. Na przykład Skibiński całkowicie pominął fakt, iż w tym czasie sądy odstąpiły od zarzutów szpiegostwa, a nawet zrehabilitowały wielu Świadków Jehowy. Jan Rynkiewicz zwrócił również uwagę na wkład Świadków Jehowy w rozwój chirurgii odbywającej się bez przetaczania krwi, co pan Skibiński również przemilczał. Swoje wystąpienie Rynkiewicz oparł na dokumentach, które komisja przyjęła. W dalszej części Zygmunt Sawicki i Józef Rajchel przedstawili pogląd Świadków Jehowy na stosunek chrześcijan do polityki i konfliktów światowych. Zgromadzona publiczność uważnie śledziła te wystąpienia. Henryk Skibiński w wygłoszonej replice zupełnie stracił panowanie nad sobą wobec czego przewodniczący musiał odebrać mu głos. Mimo oczekujących krewnych i znajomych kapitan SB nie otrzymał tego dnia promocji[44].

Służba bezpieczeństwa prowadziła m.in. sprawy o kryptonimach: (1971–1975) „Stary” dotycząca Tadeusza Wincenciuka[45]; (1979–1985) „Brat” dotycząca Jana Siemieniuka[46]; (1972–1985) „Mały” dotycząca Edwarda Wasika[47]; (1978–1986) „Neptun” dotycząca Zdzisława Grupy[48]; (1977–1987) „Malarz” dotycząca Józefa Kiliszewskiego[49].

Czas „odwilży”

Szczególnie od 70. XX wieku głosiciele w lecie prowadzili grupową, wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców – tzw. grupy pionierskie (wcześniej: obozy pionierskie, ośrodki pionierskie). Organizowano tzw. konwencje leśne.

Pod koniec 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa kujawsko-pomorskiego (m.in. 29 grudnia w Bydgoszczy)[50]. Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym wyznawcom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski, m.in. w roku 1980 („Miłość Boża”) i w roku 1981 („Lojalność wobec Królestwa”) do Wiednia.

Od roku 1982 rozpoczęto ponownie wynajmować hale sportowe, a w następnym roku również stadiony na kongresy – najpierw w Bydgoszczy (Stadion Zawiszy: 1983–1984, 1986–1988).

Odzyskanie rejestracji prawnej i rozwój działalności

Kongresy i zgromadzenia

Kongresy odbyły się w Bydgoszczy. Na Stadionie Zawiszy: 19–22 lipca 1990 roku („Czysta mowa”), 31 lipca–2 sierpnia 1992 roku („Nosiciele światła”), 29 lipca–1 sierpnia 1993 roku („Pouczani przez Boga”), 1–3 lipca 1994 roku („ Bojaźń Boża”), 4–6 lipca 1995 roku („Rozradowani chwalcy Boga”), 5–7 lipca 1996 roku („Posłańcy pokoju Bożego”), 1–3 lipca 1997 roku („Wiara w Słowo Boże”), 17–19 lipca 1998 roku („Boża droga życia”), 23–25 lipca 1999 roku („Prorocze słowo Boże”), 21–23 lipca 2000 roku („Wykonawcy słowa Bożego”; przeszło 10 tysięcy obecnych[51][52][53]), 20–22 lipca 2001 roku („Nauczyciele słowa Bożego”[54][55]), 5–7 lipca 2002 roku („Gorliwi głosiciele Królestwa”(przeszło 6 tysięcy obecnych[56][57]), 25–27 lipca 2003 roku („Oddajcie chwałę Bogu”), 16–18 lipca 2005 roku („Chodź z Bogiem”; przeszło 6 tysięcy obecnych[58][59]), 4–6 sierpnia 2006 roku („Wyzwolenie jest blisko!”; 12 228 obecnych[60][61]). Na Stadionie Polonii: 29 czerwca–1 lipca 2007 roku („Naśladuj Chrystusa!”; program był też tłumaczony na polski język migowy, 6,5 tys. obecnych)[62][63]), 18–20 lipca 2008 roku („Kierowani duchem Bożym”; przeszło 7 tys. obecnych, 71 osób zostało ochrzczonych[64][65][66][67]), 16–19 lipca 2009 roku („Czuwajcie!”[68]). W Hali Łuczniczka: 17–19 lipca 2015 roku („Naśladujmy Jezusa!”[69][70][71]), 5–7 sierpnia 2016 roku („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”[72]).

W Toruniu: 19–21 lipca 1991 roku na Stadionie KS Apator („Lud miłujący wolność”); w Motoarenie Toruń: 9–11 lipca 2010 roku („Trwaj przy Jehowie!”; przeszło 10 000 obecnych)[73]), 8–10 lipca 2011 roku („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”; przeszło 7 tysięcy obecnych, ochrzczono 56 osób[74][75]), 6–8 lipca 2012 roku („Strzeż swego serca!”[76]), 2–4 sierpnia 2013 roku („Słowo Boże jest prawdą!”[77]), 11–13 lipca 2014 roku („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”[78]), 23–25 czerwca 2017 roku („Nie poddawaj się!”[79]), 10–12 sierpnia 2018 roku („Bądź odważny!”[80]).

Zgromadzenia obwodowe odbywały się m.in. w Bydgoszczy, Toruniu, Włocławku, Solcu Kujawskim[81][e], w latach 2002–2020 w Sali Zgromadzeń w Malborku, a zbory z Włocławka i okolic w latach 1999–2020 korzystały z Sali Zgromadzeń w Łodzi[b].

W latach 90. XX wieku i w XXI w., delegacje z tutejszych zborów były na kongresach międzynarodowych w Niemczech, Austrii, Francji, Rosji, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, na Węgrzech i na Ukrainie.

Sale Królestwa

Od lat 90. XX wieku powstawały Sale Królestwa w różnych miastach województwa (m.in. w 2016 roku w Grudziądzu[82], w 2018 roku w Warlubiu, w 2019 roku w Solcu Kujawskim; planuje się budowę nowych obiektów w Inowrocławiu i Kowalewie Pomorskim[83]).

Działalność w ośrodkach penitencjarnych

Świadkowie Jehowy prowadzą także biblijną działalność wychowawczą w zakładach karnych, studiując Biblię z więźniami[84][85].

Konferencje naukowe poświęcone represjom okresu powojennego

Na „Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej: Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych” zorganizowanej w dniach 16–17 czerwca 2011 roku w Toruniu, Grzegorz Jasiński przedstawił wykład „Świadkowie Jehowy na Warmii i Mazurach w latach 1945–1956”[86]. W dniach 19–20 października 2012 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu odbyła się konferencja naukowa „Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd”, na której wygłoszono referat „Swój czy Obcy? Świadkowie Jehowy z Kresów Wschodnich w Białorusi”[87].

W 2006 roku wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie historycznym Fundacji Ośrodka Karta otrzymała praca zespołowa z Grudziądza pt. „Wielka wiara małych ludzi” dotycząca stosunku władz PRL do Świadków Jehowy[88].

Działalność w polskim języku migowym

Co najmniej od lat 80. XX wieku zebrania zborowe były tłumaczone na język migowy symultanicznie. Zbór polskiego języka migowego działa w Bydgoszczy, a grupy w Toruniu i Rypinie.

Działalność wśród obcokrajowców i mniejszości etnicznych

Działalność prowadzą również zbory i grupy innojęzycznej. W Bydgoszczy istnieje zbór angielskojęzyczny, rosyjskojęzyczny i ukraińskojęzyczny oraz grupa posługująca się językiem romani (Polska). W Toruniu działają grupy: ukraińskojęzyczna i rosyjskojęzyczna.

Pozostała działalność

W 2008 roku na terenie województwa działało 90 zborów[89]. W 2009 roku było 6301 głosicieli w 91 zborach[90]. W 2010 roku było 6281 głosicieli w 91 zborach oraz 43 Sal Królestwa[91].

W latach 2012–2019 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.

W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną. W 2015 roku było 6214 głosicieli w 68 zborach[92]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 5878 należących do 65 zborów[93]. W 2019 roku funkcjonowały 64 zbory, w których usługiwało 441 starszych zboru, w 2020 roku było 5756 głosicieli w 64 zborach i 452 starszych zboru[94]. W 2021 roku było 5674 głosicieli należących do 64 zborów, w których usługiwało 443 starszych zboru[2].

Kursy

7 czerwca 2015 roku w Bydgoszczy zakończyła naukę druga klasa Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa w Polsce[95].

Pomoc dla potrzebujących

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji[96]. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[97].

Weryfikacja stanowiska Sądu Najwyższego wobec powojennej działalności Świadków Jehowy (na terenie województwa)

23 listopada 2022 roku Sąd Najwyższy (sygn. akt I KK 373/22) uniewinnił Świadka Jehowy, oskarżonego w 1964 roku przez Sąd w Grudziądzu o „udział w zdelegalizowanym związku Świadków Jehowy”, którego istnienie, ustrój i cel działalności miały pozostać tajemnicą wobec władz państwowych”[98][42].

Zbory

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[f][3]:

Na terenie miast na prawach powiatu[g]
  • Bydgoszcz: 14 zborów: Angielski, Błonie, Fordon, Mariampol, Miedzyń, Migowy, Nowy Fordon, Prądy, Rosyjski, Śródmieście (w tym grupa języka romani), Szwederowo, Ukraiński, Wyżyny, Zachód
  • Grudziądz: 4 zbory: Centrum, Lotnisko, Południe, Tarpno
  • Toruń: 8 zborów: Bielawy (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Bydgoskie, Chełmińskie, Chrobrego, Na Skarpie (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Podgórz, Rubinkowo (w tym grupa języka migowego), Wschód
  • Włocławek: 3 zbory: Południe, Wschód, Zazamcze
Geographylogo.svg
Miejscowości w województwie kujawsko-pomorskim, w których są zbory Świadków Jehowy. Na żółto zaznaczono zbory zgromadzające się w Sali Królestwa sąsiedniego zboru.
Na terenie powiatów
Niektóre Sale Królestwa w województwie kujawsko-pomorskim

Uwagi

  1. ↑ Obwody: Bydgoszcz-Wschód, Bydgoszcz-Zachód, Toruń, Grudziądz, Płock-Włocławek (część), Poznań-Wschód (część); polskiego języka migowego: Bydgoszcz-Wschód (część); angielski (część); rosyjski (część); ukraiński (część).
  2. ↑ a b W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną)). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Hermann Herkendell odwiedził grupy w Bydgoszczy (30.06.1910, 25.06.1911; 11, 12.03.1914; 14.04.1918), Chełmnie (1, 2.07.1911), Dworzysku (24.06.1911), Grudziądzu (16.04.1918), Strzelnie (29.06.1910; 9, 10.03.1914; 13.04.1918) i Toruniu (13, 14.03.1914; 15.04.1918. Paul Balzereit złożył wizyty w zborach w Bydgoszczy (9, 10.11.1911), Grudziądzu (7.11.1911), Strzelnie (13, 14.11.1911) i Toruniu (13, 14.11.1911).
  4. ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
  5. ↑ W 2019 roku większość zborów z województwa kujawsko-pomorskiego uczestniczyło w kongresie międzynarodowym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” w Warszawie, pozostałe – z północnej części województwa w kongresie regionalnym w Gdańsku.
  6. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w Bydgoszczy, Grudziądzu, Toruniu i we Włocławku oraz w powiatach bydgoskim, inowrocławskim, nakielskim i świwckim (0,24–0,5%); a w pozostałych powiatach poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  7. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011.
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019-2021, stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216-217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-11-16].
  4. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1910, s. 98 (niem.).
  5. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1911, s. 80 (niem.).
  6. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1914, s. 34 (niem.).
  7. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1915, s. 18 (niem.).
  8. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 kwietnia 1919, s. 50 (niem.).
  9. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1920, s. 146 (niem.).
  10. ↑ a b c d Kolejna Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy w Polsce, „Przebudźcie się!”, 22 stycznia 2003, s. 16-19.
  11. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1916, s. 66 (niem.).
  12. ↑ Bruder Karl Wellershaus, archiv-vegelahn.de (niem.).
  13. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 czerwca 1932, s. 178 (niem.).
  14. ↑ C.T. Russell, Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 lipca 1924, s. 214, 222 (ang.).
  15. ↑ Z Inowrocławia (...) Nowocześni prorocy, „Dziennik Bydgoski”, 22 marca 1925, s. 4.
  16. ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925.
  17. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, wyd. II, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 113, 114, 123, ISBN 978-83-63306-15-1.
  18. ↑ Watchtower, Nasza historia, jw2018.org, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2018-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-24].
  19. ↑ Nowa herezja. Zjazd „badaczy pisma świętego” w Bydgoszczy, „Dziennik Bydgoski”, 18 sierpnia 1927, s. 11.
  20. ↑ Z Inowrocławia, „Dziennik Bydgoski”, 14 stycznia 1928, s. 11.
  21. ↑ a b Krzysztof Biliński]], Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 41, 42, 56–70, ISBN 978-83-63306-15-1.
  22. ↑ (...) Badacze Pisma św. „Chrzest” w kostiumach kąpielowych, „Dziennik Bydgoski”, 23 września 1930, s. 7.
  23. ↑ „Przedmiot nienawiści wszystkich narodów”, [w:] Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego [online], s. 657.
  24. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, s. 197.
  25. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 128–141, ISBN 978-83-63306-15-1.
  26. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 lutego 1932, s. 50 (niem.).
  27. ↑ „Królestwo Jehowy”, „Śląski Kurjer Poranny”, 7 lipca 1935, s. 1.
  28. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 103–107, 113–117, 167, ISBN 978-83-61387-19-0.
  29. ↑ Holocaust Survivors and Victims Database. Bronisława Brzeczek, [w:] Holocaust Encyclopedia United States Holocaust Memorial Museum [online], encyclopedia.ushmm.org [dostęp 2022-09-26].
  30. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 51, 52, 288–195, ISBN 978-83-61387-19-0.
  31. ↑ Kazimierz Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20.
  32. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 87, ISBN 978-83-917339-8-1.
  33. ↑ Tomasz Kawski, Tuchola i okolice w latach 1945-1989, s. 518 [dostęp 2022-12-31].
  34. ↑ Dziewięć województw zebrać ponad milion podpisów pod Apelem Sztokholmskim, „Gazeta Krakowska”, 11 czerwca 1950, s. 1.
  35. ↑ Św. Jehowy w Bydgoszczy, Archiwum Akt Nowych, 1953.
  36. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  37. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  38. ↑ Jehowa hojnie nagradza tych, którzy trzymają się Jego dróg, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 2005, s. 17, 18.
  39. ↑ Kalendarium bydgoskie na 25 listopada, „Express Bydgoski”, 25 listopada 2018.
  40. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, s. 233, 234.
  41. ↑ Szlaki Pamięci. Ośrodek Pracy Więźniów w Piechcinie.
  42. ↑ a b Marcin Koziestański, 60 lat temu komuniści skazali "świadka Jehowy". Zbigniew Ziobro chce jego uniewinnienia, dziennikpolski24.pl, 11 października 2022.
  43. ↑ Joanna Załuska i Anna Świtalska-Jopek (red.), Twarze Bezpieki 1945–1990, Warszawa: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010, s. 421, ISBN 978-83-7629-056-0.
  44. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, s. 237–239.
  45. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983-1990 (IPN By 044/1213), ipn.gov.pl.
  46. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983-1990 (IPN By 044/1214), ipn.gov.pl.
  47. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983-1990 (IPN By 044/1215), ipn.gov.pl.
  48. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983-1990 (IPN By 044/1327), ipn.gov.pl.
  49. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983-1990 (IPN By 044/1422), ipn.gov.pl.
  50. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2, jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  51. ↑ Na koniec słońce, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 24 lipca 2000.
  52. ↑ Biblie pod parasolami, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 22 lipca 2000.
  53. ↑ Mnóstwo Świadków, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 21 lipca 2000.
  54. ↑ Radosna nowina, „Gazeta Wyborcza, GW Bydgoszcz”, nr 164, 16 lipca 2001, s. 2 [dostęp 2017-12-05].
  55. ↑ Biblie na stadionie, „Gazeta Wyborcza, GW Toruń”, nr 163, 14 lipca 2001, s. 1 [dostęp 2017-12-05].
  56. ↑ Chrzest na stadionie, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 8 lipca 2002.
  57. ↑ Biblie na bydgoskim stadionie, „Gazeta Wyborcza. Toruń”, 6 lipca 2002.
  58. ↑ Wszystko mnie teraz cieszy, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 19 lipca 2004.
  59. ↑ Świadkowie na miejscach kibiców, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 19 lipca 2004.
  60. ↑ Świadek może zapukać i do twoich drzwi, gazeta.pl [zarchiwizowane z adresu 2007-12-18].
  61. ↑ Osobiste puk-puk, pomorska.pl, 18 lipca 2006.
  62. ↑ Świadkowie Jehowy modlą się na Polonii, bydgoszcz.wyborcza.pl, 29 czerwca 2007.
  63. ↑ My, świadkowie swojego Boga, pomorska.pl, 29 lipca 2007.
  64. ↑ Bydgoszcz. Zgromadzenie Świadków Jehowy, pomorska.pl, 18 lipca 2008.
  65. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy - chrzest, pomorska.pl, 19 lipca 2008.
  66. ↑ Świadkowie Jehowy: Jak poprawić jakość życia?, bydgoszcz.wyborcza.pl, 18 lipca 2008.
  67. ↑ Potwierdzili swoją wiarę. Za nami trzydniowy zjazd świadków Jehowy, „Express Bydgoski”, 21 lipca 2008, s. 4.
  68. ↑ Rozpoczęli czuwanie, express.bydgoski.pl [dostęp 2014-04-25].
  69. ↑ Magda Jasińska, Świadkowie Jehowy spotkali się w bydgoskiej "Łuczniczce", radiopik.pl, 18 lipca 2015.
  70. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają do hali Łuczniczka, infofordon.pl, 16 lipca 2015.
  71. ↑ "Chodzę po domach z radością". Trwa Kongres Świadków Jehowy, bydgoszcz.wyborcza.pl, 18 lipca 2015 [dostęp 2022-08-16].
  72. ↑ Anna Stasiewicz, Świadkowie Jehowy zjadą na kongres do Bydgoszczy, pomorska.pl, 2 sierpnia 2016.
  73. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy w Toruniu, old.radiopik.pl, 9 lipca 2010.
  74. ↑ Świadkowie Jehowy w Toruniu: tłumy na Motoarenie, pomorska.pl, 11 lipca 2011.
  75. ↑ Kongres w Toruniu, „Gazeta Pomorska”, 2011.
  76. ↑ Chrzty na Motoarenie. Kongres Świadków Jehowy, bydgoszcz.tvp.pl, 6 lipca 2012.
  77. ↑ Tomasz Młynek, Kongres Świadków Jehowy w Toruniu, torun.naszemiasto.pl, 4 sierpnia 2013.
  78. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Toruniu [zdjęcia], radiopik.pl, 29 lipca 2014.
  79. ↑ Kongres Świadków Jehowy już w sobotę!, nowosci.com.pl, 22 czerwca 2017.
  80. ↑ Tłumy na Kongresie Świadków Jehowy w Toruniu [ZDJĘCIA], torun.wyborcza.pl, 11 sierpnia 2018 [dostęp 2019-08-07].
  81. ↑ Świadkowie Jehowy w Solcu, „Gazeta Wyborcza, GW Bydgoszcz”, 5 listopada 2001, s. 2.
  82. ↑ Świadkowie Jehowy mają nową Salę w Grudziądzu, pomorska.pl, kwiecień 2016 [dostęp 2016-05-31].
  83. ↑ Budowa 5 obiektów kultu religijnego (stan surowy zamknięty), eurobudowa.pl, 31 stycznia 2022 [dostęp 2022-12-13].
  84. ↑ Oddział Zewnętrzny w Bydgoszczy, sw.gov.pl [dostęp 2022-08-16].
  85. ↑ Areszt Śledczy w Inowrocławiu, biopo.brpo.gov.pl, 2009 [dostęp 2022-12-14].
  86. ↑ Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Prof. dr hab. Grzegorz Jasiński, uwm.edu.pl [dostęp 2017-09-25].
  87. ↑ Fundacja „Polskie Kresy Wschodnie – Dziedzictwo i Pamięć”, fundacja-kresy.pl [dostęp 2017-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-22].
  88. ↑ Karta, Tomy 48-51, Wydawnictwo Krąg, 2006, s. 145.
  89. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008, stat.gov.pl, 2009, s. 127-128 [dostęp 2022-12-24].
  90. ↑ Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Rocznik Statystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2021, bydgoszcz.stat.gov.pl, 2010, s. 124 [dostęp 2022-12-27].
  91. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011, stat.gov.pl, 2013, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  92. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2012-2014, stat.gov.pl, 2016, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  93. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018, 28 lutego 2020, s. 234–236.
  94. ↑ Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Rocznik Statystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2021, bydgoszcz.stat.gov.pl, 2021 [dostęp 2022-12-25].
  95. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, październik 2015, s. 4.
  96. ↑ Marta Mikołajska, Świadkowie Jehowy na całym świecie pomagają Ukrainie. Także w Bydgoszczy, expressbydgoski.pl, 15 marca 2022 [dostęp 2020-03-15].
  97. ↑ JW Broadcasting – styczeń 2023: Zgromadzenie statutowe 2022, część 1 [od 56 min.], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  98. ↑ Świadek Jehowy objęty amnestią w latach 60. - a powinien być uniewinniony. Kasacja Rzecznika uznana przez SN, bip.brpo.pl, 1 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-15].
Świadkowie Jehowy w Polsce

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Yellow pog.svg
Shiny yellow button/marker widget. Used to mark the location on a map.
ŚWIECIE, AB-075.jpg
Autor: Antekbojar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Świecie. Sala Królestwa Świadków Jehowy.
Ciechocinek - fotopolska.eu (260697).jpg
(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Sala Królestwa świadków Jehowy. Jakoś mi się ten obiekt trafił na trasie, a brama była otwarta, więc sfociłam, choć architektonicznie nieciekawy. Dla porządku - Wierzbowa 5b.
Kingdom Hall of Jehovah's Witnesses Jablonowo.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kingdom Hall of Jehovah's Witnesses. Jabłonowo Pomorskie.