Świadkowie Jehowy w województwie podlaskim

Świadkowie Jehowy w województwie podlaskim – wspólnota Świadków Jehowy w województwie podlaskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 2450[a][b][1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 2268[2]. W lipcu 2022 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 25 zborów (wśród nich także grupy rosyjskojęzycznej, grupy litewskojęzycznej, grupy języka migowego oraz grupy polskojęzycznej na oddaleniu)[3].

Historia

Początki

Działalność ewangelizacyjną na obecnym terenie województwa Świadkowie Jehowy[c] podjęli około roku 1920. W roku 1921 w okolice Nowogrodu ze Stanów Zjednoczonych przybył Budkiewicz (imię nieznane), który prowadził tam działalność kaznodziejską. Nowymi wyznawcami były osoby z samego Nowogrodu oraz m.in. z Młynika, Łomży, Sławca, Stawisk, Filipek i innych miejscowości. W 1925 roku w województwie białostockim działało około 50 głosicieli, w tym w Białymstoku – 25, a w Łomży – 12[4]. 29 stycznia Feliks Biernacki z Białegostoku złożył w Starostwie Powiatowym prośbę o rejestrację zboru[5]. W tym samym roku w Łomży przemówienie wygłosił Wacław Wnorowski, przedstawiciel Towarzystwa Strażnica[6].

Na przełomie 1926 i 1927 roku grupa kolporterów, Stefan i August Raczkowie[d], Feliks Mucha oraz Stefan Milewski, prowadzili działalność kaznodziejską w Łomży, Białymstoku i w okolicznych miejscowościach.

Pod koniec lat 20. XX wieku istniał zbór w Łapach.

17 kwietnia 1931 roku z Warszawy do Białegostoku przybył Łobuszewski, który wygłosił serię trzech wykładów biblijnych. Starszym tego zboru był Józef Grygas z ul. Mazowieckiej 63, u którego odbywały się zebrania. Przeprowadzano je również w mieszkaniu M. Kuleszyńskiej przy ul. Sienkiewicza 92 oraz Musiaczyka przy ul. Słonimskiej 63, na które przychodziło 15 osób[7]. W latach 1928–1939 w całym województwie białostockim działało trzech pionierów. Białostoccy wyznawcy będący kolejarzami rozpowszechniali publikacje biblijne, m.in. na trasie Białystok – Baranowicze[8].

Okres II wojny światowej

Hitlerowskie oświadczenie o wyrzeczeniu się wiary, którego podpisania odmawiali Świadkowie Jehowy
W czasie II wojny światowej wielu wyznawców zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych i nosiło znak – fioletowy trójkąt

W czasie okupacji wielu tutejszych wyznawców trafiło do hitlerowskich więzień i obozów koncentracyjnych za odmowę wyrzeczenia się wiary[9]. Natomiast około 30-osobową grupę z Białegostoku rozstrzelano[10], jednakże nie z powodu wierzeń religijnych, lecz z powodu próby spacyfikowania niemieckich okupantów. Pod wpływem zwolenników tzw. „Nowego Ładu”, grupa ta całkowicie odrzuciła publikacje Towarzystwa Strażnica, a nawet postanowiła je niszczyć. Grupie w Białymstoku przewodził Józef Rogiński, który wprowadził swoją własną interpretację wydarzeń. Po zajęciu miasta przez Niemców, w sierpniu 1941 roku uznał, że jest to początek Armagedonu, III Rzesza upadnie i zaraz nastanie Królestwo Boże. Wysłał swoich zwolenników, by z wieży ratusza zdjęli flagę ze swastyką, a na jej miejsce zatknęli białą chorągiew. Równolegle do urządzonej w ratuszu niemieckiej komendy wojskowej, wysłał delegację z poleceniem, by wezwała władze niemieckie do poddania się przed Królestwem Bożym. Komendant i inni oficerowie uznali to za głupi żart, a tych ludzi za pomylonych i zareagowali śmiechem. Gdy jednak usłyszeli strzały strażników do tych, którzy zdjęli swastykę z wieży i zakładali białą flagę wtedy całą delegację aresztowano i wywieziono. Wypuszczono tylko jedną ciężarną kobietę, a 26 osób straciło życie. Po tym zdarzeniu „Nowy Ład” upadł, a jego członkowie powrócili do zborów oraz do studiowania Biblii i korzystania z publikacji biblijnych[11][12][13].

Okres powojenny

Po II wojnie światowej powstały nowe zbory. Na początku 1945 roku rozpoczęto regularną działalność w powiecie łomżyńskim. Głosiciele w tym powiecie mieszkali głównie w gminach Stawiski, Drozdowo, Kupiski i Nowogród. Na początku 1946 roku regularna działalność objęła powiat szczuczyński. Na jego terenie mieszkało 10 głosicieli. 3 sierpnia 1946 roku do Starosty Powiatowego w Grajewie wpłynęło zgłoszenie o działalności zboru w Grajewie. Głosiciele mieszkali m.in. w Grajewie (Anna Surawska), Brzeźnie (rodzina Gutowskich) oraz w Rakowie (Stanisław Piwko)[14]. Według szacunków w 1946 roku na terenie województwa białostockiego działało około 1000 głosicieli, z czego połowa w powiecie łomżymskim[15]. W 1946 roku grupa „bandy leśnej” pobiła rodzinę Świadków Jehowy w Łapach, która odmówiła wyrzeczenia się swoich wierzeń. Wskutek pobicia najstarszy członek rodziny zmarł[16].

W roku 1947 na terenie województwa białostockiego działało 10 zborów[17]. Regularna działalność kaznodziejska była prowadzona głównie w Białymstoku i jego okolicach, w rejonie Łomży[18], Kolna, Sokółki, Augustowa, Ełku, Grajewa i Suwałk[14]. W Kolnie działał Roman Szczyglewski, który potem prowadził działalność w Piszu. Na terenie województwa działał też pionier Jan Wilk[e]. Do działalności w Olsztynie wyjechał Eugeniusz Kądziela pochodzący z Kołodzieży koło Moniek (ochrzczony w 1943 roku) oraz Feliks Sidorek (kolejarz pochodzący z województwa białostockiego)[19].

W roku 1948 do zboru w Łomży należało 23 głosicieli. Zebrania zborowe organizowano w mieszkaniu Zbigniewa Wyska. Do zboru w Nowogrodzie należało 30 głosicieli, zebrania zborowe organizowano w mieszkaniu niejakiego Pianki. Ponadto działał zbór w Stawiskach, a zebrania odbywały się w mieszkaniu Jana Baryły[20].

W dniach 2–4 grudnia 1949 roku w wynajętej sali Powiatowej Komendy Służby Polsce w Ełku odbyło się zgromadzenie z udziałem około 120 osób, które przybyły głównie z południowej części województwa białostockiego, z Kolna, Stawisk, Grajewa, Nowogrodu[19].

Prześladowania

Publikacje Świadków Jehowy (na fot. „Nasza Służba Królestwa” z lat 50. XX w.) drukowano potajemnie w okresie zakazu działalności również na terenie województwa podlaskiego

Lata 50. XX wieku

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działały 43 grupy. Ustalił też informacje o 200 głosicielach mieszkających w województwie białostockim i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 500. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działało 13 grup i co najmniej 350 głosicieli[21].

W roku 1950 nastąpiła fala aresztowań i od tego roku działalność prowadzona była konspiracyjnie. W Białymstoku funkcjonariusze służby bezpieczeństwa zamordowali m.in. Romana Szczyglewskiego[19].

W województwie białostockim, poza główną akcją aresztowań z czerwca, 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której aresztowano kolejnych głosicieli. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 32 osoby. Do 5 sierpnia liczba wzrosła do 34 osób, 19 osób zostało zwolnionych, a 16 pozostawało w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród 18 aresztowanych, 9 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[22].

W roku 1952 za działalność religijną ponad 100 wyznawców było przetrzymywanych w białostockim więzieniu[23]. Szczególnie od lat 60. XX wieku głosiciele w lecie prowadzą grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców – tzw. grupy pionierskie (wcześniej: obozy pionierskie, ośrodki pionierskie)[b]. W czasie zakazu działalności zgromadzenia organizowano potajemnie (tzw. konwencje leśne). Wyznawcy za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej byli skazywani na kary więzienia. Działalność wydawnicza ich publikacji była prowadzona konspiracyjnie w ukrytych ośrodkach drukarskich na terenie województwa.

Prowadzono sprawy: o kryptonimie „Agitator”, dotyczącą Ernsta Hoffmana (1959–1979)[24]; przeciwko Kazimierzowi Cieślikowi (1951–1958)[25]; dotyczącą stosowania niedozwolonych metod śledczych wobec Świadków Jehowy przez funkcjonariuszy WUBP w Białymstoku, w wyniku których ponieśli śmierć Józef i Roman Szczyglewscy/Szczygielscy (1957–1960)[26]; przeciwko Marii Bartosiewicz (1953, 1955–1966) „o to, że od lipca 1950 r. do czerwca 1955 r. na terenie woj. białostockiego, lubelskiego i warszawskiego brała udział w związku Świadków Jehowy (…) i w ramach tego związku od października 1954 r. wspólnie z Olejniczak Wanda Józefa sporządzała na powielaczu, a następnie rozprowadzała pisma wspomnianego związku”[27][28].

Lata 70. XX wieku

Prowadzono sprawy: (kryptonim „LW” dot. Wacława Leszkiewicza, zboru w Augustowie, 1970–1980)[29]; przeciwko Krystynie Jasinie 1970–1989)[30].

W listopadzie 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa[31].

Czas „odwilży”, odzyskanie rejestracji prawnej i rozwój działalności

Kongresy i zgromadzenia

Kongres pod hasłem „Naśladujmy Jezusa!” na Stadionie Miejskim w Białymstoku (2015)

Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym głosicielom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski, w roku 1980 i 1981 do Wiednia, a w latach 90. XX wieku i w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, delegacje z tutejszych zborów były na kongresach międzynarodowych m.in. w Niemczech, Austrii, Francji, Rosji, Czechach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, na Węgrzech i na Ukrainie. Od roku 1982 na kongresy rozpoczęto ponownie wynajmować hale sportowe, a w następnych latach również stadiony.

Kongresy odbywały się na białostockich stadionach (1992–1993, 1997–2005, 2007–2010, 2014–2016)[f][32][33][34]. W 2011 i 2012 roku odbyły się w Łomży[35].

Natomiast zgromadzenia obwodowe w Sali Zgromadzeń w Warszawie, a z rejonów północnych województwa w wynajmowanych halach sportowo-widowiskowych w Olecku[36] (w poprzednich latach także w Ełku[37] oraz Suwałkach[38])[b].

Sale Królestwa

Od lat 90. XX wieku zaczęły powstawać nowe Sale Królestwa (m.in. w 2016 roku w Augustowie[39], w 2017 roku kolejna w Białymstoku). W dniach 17–18 września 1994 roku ponad 1000 niepłatnych ochotników brało udział w budowie Sali Królestwa w Sokółce metodą szybkościową.

Działalność w ośrodkach penitencjarnych

Od 12 maja 1989 roku, kiedy to Świadkowie Jehowy w Polsce zostali oficjalnie zarejestrowani, specjalnie przygotowani kaznodzieje odwiedzają zakłady karne na terenie województwa, aby prowadzić tam działalność kaznodziejską[b][40][41].

Bezkrwawa chirurgia

W placówkach medycznych na terenie województwa podlaskiego (w tym m.in. w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym w Białymstoku) zespoły medyczne operują Świadków Jehowy bez krwi[42].

9 grudnia 2016 roku na Wydziale Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku odbyła się konferencja naukowo-szkoleniowa „Pacjent „Inny” wyzwaniem opieki medycznej”, na której Służba Informacji o Szpitalach przedstawiła wykład „Pacjent Świadek Jehowy wobec zagadnień choroby i opieki zdrowotnej”[43].

Konkursy i konferencje naukowe poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej i okresu powojennego

We wrześniu 1999 roku w ogólnopolskim konkursie „Rodzina w wirach historii”, wyróżnienie indywidualne przypadło uczniowi z Białegostoku za pracę opisującą losy rodziny Świadków Jehowy od lat 20 do 80 XX w. żyjących na Podlasiu[44].

W czerwcu 2020 roku miała miejsce premiera publikacji Barbary Czarneckiej z Uniwersytetu w Białymstoku pt. „Kobiety Świadkowie Jehowy w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Przyczynek do charakterystyki społeczności kobiecych w lagrach”[45].

Weryfikacja stanowiska Sądu Najwyższego wobec powojennej działalności Świadków Jehowy

W 2000 roku na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z 1954 roku i uniewinnił jednego z wyznawców, który od sierpnia 1952 do grudnia 1953 roku na terenie powiatów Pisz i Kolno był aktywnym członkiem związku pod nazwą Świadkowie Jehowy[46].

Działalność kaznodziejska, publiczna oraz wśród obcokrajowców i niesłyszących

W 2008 roku na terenie województwa działało 35 zborów[47]. W 2010 roku było 2471 głosicieli w 39 zborach oraz 17 Sal Królestwa[48].

W latach 2012–2021 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.

W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[b][49]. W 2013 roku było 31 zborów, rok później 30 [50]. W 2015 roku działało 2461 głosicieli w 30 zborach[51]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 2247 należących do 26 zborów[52]. W 2021 roku było 2268 głosicieli należących do 25 zborów, w których usługiwało 169 starszych zboru[2].

Działalność prowadzona jest również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego języka migowego zebrania zborowe organizowane są także w języku litewskim i rosyjskim (do 2020 również w języku angielskim).

Świadkowie Jehowy korzystają też z możliwości działalności wśród osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców[b][53].

Pomoc dla potrzebujących

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji[54]. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[55].

Zbory

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[g][3]:

Na terenie miast na prawach powiatu[h]
  • Białystok: 11 zborów: Antoniuk, Białostoczek (w tym grupa j. migowego), Dojlidy, Dziesięciny, Grabówka, Nowe Miasto, Pogodna, Słoneczny Stok, Śródmieście, Wygoda (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Zielone Wzgórza
Mapa konturowa województwa podlaskiego
Geographylogo.svg
Miejscowości na terenie województwa, w których w 2022 roku były zbory Świadków Jehowy.
  • Łomża: 2 zbory: Łomża–Północ, Łomża–Zachód
  • Suwałki: 2 zbory: Suwałki–Centrum (w tym grupa litewskojęzyczna) i Suwałki–Północ
Na terenie powiatów

Uwagi

  1. ↑ Obwód Białystok, Ełk–Suwałki (część), Siedlce–Biała Podlaska (część); rosyjski (część).
  2. ↑ a b c d e f W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
  4. ↑ W latach 20. XX w. bracia Raczkowie spod Limanowej pełnili służbę pełnoczasową jako kolporterzy, m.in. w okolicach: Białegostoku i Łomży. W roku 1936 Augustyn Raczek, który był odpowiedzialny za wydawanie „Złotego Wieku” został za to skazany na 15 miesięcy więzienia. W latach 30. XX w. był również sekretarzem Biura Oddziału Towarzystwa Strażnica w Polsce.
  5. ↑ Jan Wilk został ochrzczony w 1929 roku, został aresztowany w czerwcu 1941 roku – za odmowę udziału w budowie umocnień obronnych. Został przeznaczony do wywiezienia w głąb ZSRR. Działał jako pionier w województwie białostockim oraz we wschodnich powiatach województwa olsztyńskiego. Kolejny raz został aresztowany w 1950 roku.
  6. ↑ W 2018 roku zbory z województwa podlaskiego uczestniczyły w kongresie regionalnym pod hasłem „Bądź odważny!” w Warszawie, a w 2019 roku w kongresie międzynarodowym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” także w Warszawie.
  7. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w Białymstoku (0,25–0,49%); a w pozostałych powiatach poniżej 0,18% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  8. ↑ W nazwach zborów na terenie Białegostoku (miasto na prawach powiatu) pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011.
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019-2021, stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216-217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-07-04].
  4. ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925.
  5. ↑ Województwo Białostockie do Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Białystok, 31 marca 1925.
  6. ↑ Julian Grzesik, Historia Badaczy Pisma Świętego (tom IV), Lublin 2017, s. 114.
  7. ↑ Urząd Wojewódzki Białostocki. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Działalność, Białystok, 16 maja 1931.
  8. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 13, 230–232, 234–240, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  9. ↑ Teresa Wontor-Cichy, Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003, ISBN 83-88526-47-2, OCLC 830544733.
  10. ↑ Witold Kraszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Chmielno: Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 52, ISBN 978-83-917339-8-1.
  11. ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994, Nowy Jork: Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 206.
  12. ↑ Prześladowania i represje Świadków Jehowy w Polsce w latach 1939–1945 oraz 1950–1989, [w:] Hans Hesse, Najodważniejsi byli zawsze Świadkowie Jehowy, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2010, s. 279, ISBN 978-83-61387-21-3.
  13. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A PROPOS, 2012, s. 71–88, ISBN 978-83-63306-15-1.
  14. ↑ a b Wojewoda, Sprawozdanie o działalności stowarzyszenia występującego pod nazwą „Świadkowie Jehowy” na obszarze województwa Białostockiego, Białystok, 12 sierpnia 1947.
  15. ↑ Charakterystyka województwa białostockiego pod względem narodowościowym, Białystok 1946, s. 5.
  16. ↑ Biuletyny informacyjne Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Warszawa: Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, 1996, s. 21.
  17. ↑ K. Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20.
  18. ↑ Leszek Kocoń, Meldunki sytuacyjne starostów powiatowych z Łomży, Kolna i Wysokiego Mazowieckiego (1944-1950), [w:] Studia Łomżyńskie [online], Łomża 2006, s. 251.
  19. ↑ a b c Grzegorz Jasiński, Wyznanie Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej (do 1950 roku), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, luty 2019, s. 243–284.
    *Meldunki o działalności grupy wyznaniowej „Świadkowie Jehowy”, Archiwum Państwowe w Białymstoku, 1948.
  20. ↑ Starosta Powiatowy Łomżyński, Łomża, 17 września 1948.
  21. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  22. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  23. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 87, 122, ISBN 978-83-917339-8-1.
  24. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Suwałkach 1983-1990 (IPN Bi 06/149), ipn.gov.pl.
  25. ↑ IPN, Prokuratura Wojewódzka w Białymstoku 1950-1998 (IPN Bi 3/53), ipn.gov.pl.
  26. ↑ IPN, Prokuratura Wojewódzka w Białymstoku 1950-1998 (IPN Bi 3/65), ipn.gov.pl.
  27. ↑ IPN, Prokuratura Wojewódzka w Białymstoku 1950-1998 (IPN Bi 3/67), ipn.gov.pl.
  28. ↑ IPN, Prokuratura Wojewódzka w Białymstoku 1950-1998 (IPN Bi 3/79), ipn.gov.pl.
  29. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Suwałkach 1983-1990 (IPN Bi 06/188), ipn.gov.pl.
  30. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Suwałkach 1983-1990 (IPN Bi 06/708), ipn.gov.pl.
  31. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność — część 2, jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  32. ↑ Okręgowy Kongres Świadków Jehowy w Białymstoku, radio.białystok.pl.
  33. ↑ Kongres Świadków Jehowy, tvp.pl [dostęp 2016-10-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-13].
  34. ↑ Helena Wysocka, Świadkowie Jehowy zapraszają na kongresy online [Terminy], augustow.naszemiasto.pl, 20 lipca 2021.
  35. ↑ Ponad trzy tysiące Świadków Jehowy w Łomży, 4lomza.pl.
  36. ↑ Świadkowie Jehowy spotkali się w oleckiej Ledze, olecko.wm.pl, 23 marca 2015 [dostęp 2015-11-08].
  37. ↑ Mariusz Semenowicz, Ponad 1300 Świadków Jehowy wypełniło Halę w Ełku, elk24.pl, 30 marca 2010.
  38. ↑ Spotkanie Świadków Jehowy, suwalki.info, 30 marca 2006 [dostęp 2015-11-08].
  39. ↑ Bartosz Lipiński, Sala Królestwa w Augustowie, dziennikpowiatowy.pl, 6 października 2016 [dostęp 2017-05-30].
  40. ↑ Służba więzienna, sw.gov.pl, 2012 [dostęp 2015-11-08] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-15].
  41. ↑ Agnieszka Domanowska, Chrzest za murami aresztu, bialystok.wyborcza.pl, 14 października 2007 [dostęp 2021-01-03].
  42. ↑ Urszula Ludwiczak, Prof. Bogusław Kędra jest nadwornym chirurgiem świadków Jehowy, plus.wspolczesna.pl, 29 grudnia 2016 [dostęp 2017-05-15].
  43. ↑ Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Konferencja naukowo-szkoleniowa Pacjent „Inny” wyzwaniem opieki medycznej, 8 grudnia 2016.
  44. ↑ Komunikat Jury konkursu „Rodzina w wirach historii”.
  45. ↑ Barbara Czarnecka, Kobiety Świadkowie Jehowy w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Przyczynek do charakterystyki społeczności kobiecych w lagrach, „Narracje o Zagładzie”, Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2020, s. 234, ISSN 2451-2133.
  46. ↑ Rzeczpospolita, 23 października 2000.
  47. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006-2008, stat.gov.pl, 2009, s. 127-128 [dostęp 2022-12-24].
  48. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009-2011, stat.gov.pl, 2013, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  49. ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają działalność w Sokółce po pandemii, isokolka.pl, 4 lipca 2022 [dostęp 2022-07-04].
  50. ↑ Urząd Statystyczny w Białymstoku, Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2015, stat.gov.pl, 2016, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  51. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015, bislystok.stat.gov.pl, 2016, s. 118 [dostęp 2022-12-27].
  52. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015-2018, 28 lutego 2020, s. 234–236.
  53. ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Departament Kontroli, Skarg i Wniosków, Informacja o stanie realizacji praw osób osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców Prowadzonych przez Straż Graniczną, archiwum.mswia.gov.pl, Warszawa, styczeń 2013, s. 24.
  54. ↑ Watchtower, Uchodźcy z Ukrainy rozpoczynają nowe życie w innych miejscach, jw.org, 9 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-16].
  55. ↑ JW Broadcasting — styczeń 2023: Zgromadzenie statutowe 2022, część 1 [od 56 min.], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].


Świadkowie Jehowy w Polsce

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Służba Królestwa lata 50..JPG
Służba Królestwa z lat 50.
Białystok 2015 JW.jpg
Autor: Koruzie, Licencja: CC BY-SA 4.0
District convention of Jehovah's Witnesses (Białystok, Polska, 2015)
Nazi JWrenunciationdocument.jpg

English translation:

I.... born.... in.... make the following statement:

1. I acknowledge that the International Association of Jehovah's Witnesses advocates a false doctrine using their religious activities as a pretext in the pursuit of their subversive aims. 2. I have therefore totally rejected this organization, and have freed myself emotionally from the sect. 3. I hereby undertake never again to work for the International Association of Jehovah's Witnesses. I shall report any persons who approach me with the false doctrine of Jehovah's Witnesses or those who in any way display sympathy for them. Should I receive any Jehovah's Witness literature, I shall surrender it immediately to the nearest police station. 4. I shall in future observe the laws of the nation especially in the event of war when I shall take up arms to defend my Fatherland, and strive to become a whole-hearted member of the national community. 5. I have been informed that I must expect a further term of protective custody if I fail to observe the undertaking which I make today.

Source: Concentration Camp Dachau: 1933-45, publication by the Comtite International De Dachau, Brussels, 1979, 9th edition, page 62.