Świat (ozdoba)

Świat – tradycyjna ozdoba bożonarodzeniowa wykonana z opłatka, charakterystyczna tylko dla polskiej kultury ludowej[1].

Jest to przestrzenna ozdoba w postaci kuli lub bardziej skomplikowanej kompozycji składającej się z elementów (warstw) kulistych. Powstaje z wyciętych z opłatka elementów o różnych kształtach i kolorach, które łączy się używając śliny[1]. Światy występowały jako samodzielne ozdoby, które wieszano nad stołem, na belkach stropowych, w pobliżu ołtarzyka domowego (w tzw. świętym kącie)[2] lub przy wizerunkach świętych. Zawieszano je na lnianych niciach lub końskim włosiu, aby poruszały się przy najmniejszym ruchu powietrza[3]. Były także dekoracją podłaźniczek i pierwszych choinek[1]. Nazwa kojarzy się z kulą ziemską i stanowi symbol władzy nowonarodzonego Chrystusa nad światem[1].
Świat nazywano także wilijką, ponieważ wykonywano go w wigilię Bożego Narodzenia[1]. Ozdoby wykonane z opłatka trzymano jak najdłużej, bo wierzono, że ich obecność w domu przynosi szczęście i błogosławieństwo Boże[4].

Opłatki wykorzystywano do dekoracji wnętrz od przełomu XVII i XVIII wieku w szlacheckich dworach, z czasem także w izbach chłopskich[4]. Na początku XX wieku światy znane były na całym prawie obszarze zamieszkałym przez Polaków, ale najbardziej popularne były w Polsce południowej: na Podhalu, Śląsku Cieszyńskim, ziemi krakowskiej. W innych rejonach Polski wykonywano jednopłaszczyznowe ozdoby – gwiazdy, rozety, krążki itp.[4].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.
  2. ↑ Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kunczyńska-Iracka, Marian Pokropek: Sztuka ludowa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1988, ISBN 83-213-3312-5.
  3. ↑ Dekoracje bożonarodzeniowe - podłaźnik, pająk, światy, choinka. Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. [dostęp 2021-05-13].
  4. ↑ a b c Paulina Suchecka: Światy nieznane i żelazka niezbędne. Muzeum Narodowe we Wrocławiu. [dostęp 2021-05-13].