Światosław I

Ten artykuł należy dopracować: od 2018-02 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, od 2018-02 → napisać artykuł w sposób neutralny, od 2018-02 → usunąć pustosłowie, od 2018-02 → zweryfikować niektóre informacje. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Światosław I Igorowicz (Chrobry)

Książę Kijowski do 957 pod regencją matki
Okres	od 945 do 972
Poprzednik	Igor I
Następca	podział państwa: Jaropełk I – Kijów Oleg – Owrucz Włodzimierz I Wielki – Nowogród
Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data urodzenia	ok. 942
Data i miejsce śmierci	972 okolice porohu Dniepra
Przyczyna śmierci	zasadzka Pieczyngów
Ojciec	Igor Rurykowicz
Matka	Olga Kijowska
Dzieci	Jaropełk I Oleg Włodzimierz I Wielki

Spotkanie Światosława i Jana Tzimiskesa. Autor obrazu Klaudiusz Lebiediew dokonał stylizacji średniowiecznego władcy Rusi na XVII-wiecznego Kozaka (Moskwa).

Światosław I Igorowicz (Chrobry) (st. rus. i scs: Свѧтославъ /Svętoslavŭ/ śr. grec. Σφενδοσθλάβος /Sfendosthlávos/), (ur. ok. 942 r., zm. 972 r.) – książę (kniaź) Rusi Kijowskiej w latach 945–972. Syn Igora i Olgi.

Światosław I

Osobiste rządy księcia rozpoczęły się w 957 roku, jednak podczas jego kampanii wojennych, władzę w kraju sprawowała jego matka, Olga, która zmarła w 969 roku. Książę zajmował się głównie prowadzeniem licznych wypraw handlowych i łupieżczych na czele swej drużyny. W 965^[1] roku spustoszył Chazarski Kaganat i zdobył dwa ważniejsze grody Chazarów – Itil i Sarkel. Walczył z zamieszkującymi Kaukaz Jasami i Kasogami. Podporządkował sobie słowiańskich Wiatyczów.

W 967 r. pozostając w sojuszu z Bizancjum, podjął zwycięską wyprawę przeciw Bułgarom naddunajskim. Zajął ujście Dunaju i próbował zorganizować tam państwo ze stolicą w Presławcu. Plany te udaremnił najazd Pieczyngów, którzy w 968 r. oblegli Kijów. Światosław powrócił i odparł wroga. Po śmierci Olgi druga wyprawa naddunajska Światosława przekształciła się w wojnę z Bizancjum – po stronie Rusi stanęli Bułgarzy i Węgrzy. Sukcesy Światosława były niewielkie. Zwycięskie Bizancjum, rządzone wówczas przez cesarza Jana Tzimiskesa, zmusiło księcia ruskiego do podpisania ugody w Durostolonie. Światosław zobowiązał się nigdy więcej nie organizować wypraw na Bałkany, wypuścić wszystkich jeńców, a w razie potrzeby wesprzeć cesarza zbrojnie. W drodze powrotnej Światosław spędził zimę u ujścia Dniepru, a na wiosnę 972 r. wyruszył w górę rzeki łodziami. Przed porohami na Dnieprze łodzie wyciągano na ląd i ciągnięto. Tam też Światosław wpadł w zasadzkę przygotowaną przez Pieczyngów. W walce zginął książę i prawie wszyscy jego towarzysze. Pieczyngowie z jego czaszki mieli sporządzić puchar.

Źródła o panowaniu Światosława

Podstawowym źródłem informacji na temat ówczesnej Rusi pozostaje dzieło ruskiego rocznikarza Nestora, Powieści minionych lat (około 1113 r.). Najwięcej informacji posiadamy z opisów i kronik bizantyjskiego historyka Leona Diakonosa, który żył w czasach panowania Światosława. Z powodu jego licznych interwencji i wypraw w sprawach Cesarstwa, na bieżąco opisywał on dzieje i historię księcia ruskiego. Jeśli część informacji w tych źródłach możemy przyjąć za wysoce wiarygodne, to inne nie wytrzymują krytyki z powodu wyraźnego podporządkowania celom propagandowym.

Pochodzenie

Z powodu skromnej ilości i często legendarnego charakteru źródeł, dotyczących początków dynastii książąt kijowskich, ustalenie pochodzenia Światosława nastręcza wiele problemów. Światosław to pierwszy znany współcześnie ruski książę, noszący słowiańskie imię (aczkolwiek istnieje też teoria, w myśl której imię to jest sztucznym złożeniem imion jego poprzedników: Olega i Ruryka, w staronordyckim odpowiednio znaczących "święty" i "sławny"^[2]). Był on synem Igora i wnukiem kronikarskiego Ruryka – założyciela państwa ruskiego i protoplasty rodu Rurykowiczów, który został przywołany wraz ze swymi drużynami przez Słowian Ilmeńskich. Niemniej jednak historycy są podzieleni w kwestii historyczności dziadka Światosława.

Charakterystyka

Matka Światosława, Olga wraz ze świtą. Miniatura z kroniki Jana Skylitzesa z końca XI wieku.

Ojcem Światosława był Igor, syn Ruryka, a matką żona Igora Olga. O początkach państwowości Rusi i o pierwszych władcach dość zwięźle pisze Karol Koranyi opisując narodziny państwowości poszczególnych państw w średniowieczu. Przedstawia on Olega panującego w latach 879-912, pierwszego księcia nowogrodzkiego, który zawładnął Kijowem i wyprawiał się na Konstantynopol w latach 907 oraz 911-912. Igor, syn Ruryka, nie tracąc impetu działań swojego poprzednika, coraz bardziej poszerzał ziemie Rurykowiczów, organizując wyprawy na Pieczyngów i Konstantynopol (941-944). Został zabity podczas ściągania okupu z Drewlan w 945 roku. Olga, matka Światosława, organizowała reformy podatkowe i jeszcze długo pomagała synowi podczas jego wypraw wojennych. Samego Światosława przedstawiano jako władcę zaradnego i śmiałego zarazem. O młodzieńczych latach Światosława nie wiemy zbyt wiele, ponieważ dawni kronikarze nie zwykli rozpisywać się o życiu prywatnym książąt i królów, a koncentrowali się właściwie na przedstawianiu barwnych historii z wypraw wojennych i zawieranych traktatów politycznych. Bardzo trudno jest znaleźć coś konkretnego na jego temat, ponieważ w pierwszych latach swojego życia syn władcy żył w cieniu ojca i nie dokonywał wielkich czynów ani bitewnych, ani politycznych. Wiemy na pewno z opisów historyka Rusi Borisa Rybakowa, że już w młodzieńczych latach Światosław otrzymał od ojca swoje własne miasto, był nim Nowogród.

Wiemy, że Światosław był nieprzychylny religii chrześcijańskiej i nawet po tym, jak jego matka przyjęła chrzest w Konstantynopolu w 955 roku, on pozostał wierny religii swych nordyckich przodków. Potrafił podobno przepowiadać wyniki bitew z chmur i gwiazd przed wyruszeniem na wojnę. Ilość informacji o Światosławie jako o człowieku, a nie władcy zwiększa się po śmierci ojca, kiedy podczas pierwszych wypraw wojennych odznacza się nieprzeciętnym zmysłem taktycznym, odwagą i oddaniem, które zaskarbia mu serca wielu wojowników walczących pod jego komendą. Także wrogowie wypowiadają się o nim nadzwyczaj dobrze i pochlebnie, chyląc czoło przed jego niesamowitą umiejętnością wyjścia z każdej sytuacji z podniesioną głową i korzyściami dla swojego państwa. Ciągłe przebywanie władcy poza granicami państwa nie wpływało pozytywnie na jego wizerunek w kraju, gdzie ludzie z niezadowoleniem patrzyli na to, że książę jest cały czas poza stolicą. Z sytuacją tą doskonale radziła sobie matka Światosława, Olga, która zarządzała państwem pod nieobecność syna i była w stanie sprostać wyzwaniom stawianym jej przez politykę ówczesnej Rusi. Stwierdzenie „zapalony, śmiały, porywczy i czynny”, jak charakteryzuje go bizantyjski historyk Leon Diakonos, doskonale oddaje charakter postaci tego władcy. Błyskawiczne kampanie wojenne i przemyślane posunięcia polityczne nadały mu miano władcy śmiałego, ale i rozsądnego. Jakkolwiek obie te cechy mogą iść ze sobą w parze, takie miano świadczy o twardej woli i niezwykłym harcie ducha, jakie posiadało niewielu wodzów z tego okresu. Kolejną wielką cechą Światosława, poza wyżej wymienionymi, a dającą o sobie znać już od pierwszych lat panowania księcia, była niewiarygodna lojalność w stosunku do swoich poddanych. Nie wywyższanie się ponad zwykłych wojów, podróżowanie i walczenie z nimi ramię w ramię sprawiły, że był wręcz uwielbiany przez własnych drużynników i darzony przez nich wielkim zaufaniem, co w wielu trudnych sytuacjach stanowiło niesamowitą podporę dla niego samego i spraw, o które walczył.

Najlepszym dowodem na to może być relacja kronikarza ruskiego, opisującego Światosława, a biorącego swoje informacje od jego drużynników: „Gdy Światosław książę wiek męski osiągnął, zebrał książę wielu wojów chrobrych, jako sam był mężny. W pochodach pomykał szybko jak wilk, mnogich ziem dobywając, Szedł bez wozów bez ciężkiego taboru, Mięsiwa piekąc na węglach. Nie sypiał w namiotach- jako inni woje Siodło sobie jeno podkładał pod głowę.”

Cytat ten doskonale przedstawia nam człowieka, jakim był Światosław. Poza oddaniem drużynie, posiadał on wiele innych zalet. Potrafił wykorzystywać korzyści idące z nie obarczania kolumny wojska taborami, co zwiększało wydatnie mobilność i szybkość jego armii. Pożywienie zdobywał na bieżąco i nie otaczał się zbędnymi luksusami. Owszem był wytworny, kiedy zaszła taka potrzeba. Jak relacjonuje to doskonale znany nam już dziejopisarz Leon Diakonos, opisując zawarcie pokoju po bitwie pod Dorostolon, kiedy to zmęczona i zdziesiątkowana armia Rusinów uległa armii Tzimiskesa, Światosław w białej szacie podpłynął łodzią do Greków, którzy wraz z cesarzem stali na drugim brzegu rzeki i przyglądali się z podziwem księciu Rusinów. Bizantyjscy dziejopisarze sportretowali Światosława następująco:

„Z wyglądu tak oto się on przedstawiał: średniego wzrostu, ani zbyt wysoki, ani zbyt mały, o krzaczastych brwiach, błękitnych oczach, płaskim nosie, z ogoloną brodą i z gęstymi, długimi wiszącymi na górnej wardze włosami. Głowę miał całkiem gołą; po jednej tylko stronie głowy wisiał pukiel włosów, oznaczający znakomitość rodu; szyja gruba, ramiona szerokie i cała postać dość kształtna. Wydawał się ponury i surowy. W jednym jego uchu wisiała złota zausznica, ozdobiona dwiema perłami z rubinem umieszczonym pośrodku. Odzież miał białą, niczym prócz czystości nie różniącą się on innych...”

Wzrost potęgi ruskiej

Polityczne życie Światosława rozpoczęło się dopiero od 957 roku. Pełnię władzy uzyskał dopiero po śmierci matki w 969 roku. Jego ojciec zginął w roku 945 z rąk Drewlan, podczas poboru daniny przekraczającej określone wcześniej w ramach porozumienia normy. Olga po śmierci męża wyprawiła się na Drewlan, podporządkowała Kijowowi księstwo nowogrodzkie i odnowiła traktaty handlowe z Bizancjum, zawarte jeszcze przez Igora. W 955 roku przyjęła w Konstantynopolu chrzest i rozpoczęła proces chrystianizacji kraju. Została kanonizowana w XII lub XIII wieku.

Światosław kontynuował politykę ojca z jeszcze większą zawziętością i upartością, nie były to już jednak, jak by mogło się wydawać, walki w wyłącznym interesie Rusi. Na arenie międzynarodowej zaszło wiele zmian: handel kwitł, wymiana między wschodem a zachodem rozwijała się w najlepsze, a popyt w Europie na wyszukane towary wschodu niósł ze sobą ogromne korzyści, tak natury materialnej, jak i politycznej. Ogromne karawany z Chin, Indii, Iranu i Egiptu ciągnęły na zachód do europejskich dworów. U schyłku IX wieku ten bardzo delikatny element polityki międzynarodowej został zachwiany pojawieniem się na mapie Europy Węgrów i Pieczyngów. Ich siedziby sięgały daleko na wschód. W tym momencie w Europie zaczęto dostrzegać również księstwo kijowskie, a temat dalekiego kraju Rusinów nie schodził z ust, tak kupców, jak i arystokracji na dworach w Bizancjum i w Bagdadzie, w Niemczech i we Francji. Zaczęto np. mówić o ruskich jedwabiach, które w rzeczywistości sprowadzane były z rynków dalekiego wschodu i Słowianie byli tu tylko pośrednikami. Istniały dwa główne szlaki handlowe, którymi ruscy kupcy wieźli swoje towary. Pierwszy biegł z Kijowa przez Kraków, gdzie spotykali się z polskimi kupcami, a dalej przez Pragę na ziemie środkowej Europy. Drugi natomiast tak zwany „drogą od Greków do Waregów”, przez Połock lub Smoleńsk i Nowogród nad „Morze Wareskie” i dalej na ziemie Słowian zachodnich, Niemców i Franków.

Wyprawy z lat 965–972

Światosław spotyka się z rodziną w Kijowie po powrocie z bitwy. Obraz pędzla Iwana Akimowa z 1773 r. Galeria Trietiakowska, Moskwa.

Wyprawy Światosława z lat 965-966 znakomicie przedstawiają mistrzowskie zrozumienie sytuacji i doskonałe posunięcia, mające na celu przyniesienie jak największych korzyści państwu ruskiemu. Najdokładniej opisuje je B. Grekow.

Pierwszym celem księcia kijowskiego było państwo Chazarów. Obrany kierunek na Okę i Wołgę, na północny wschód od Kijowa, był drogą pełną zwycięstw i chwały. Kolejno padały grody warowne Chazarów: Sarkel, Itil i Samender. Ówczesny geograf arabski Ibn Haukal opisuje druzgocącą porażkę Chazarów we wszystkich walkach ze Światosławem, w rezultacie czego państwo Chazarów przestało istnieć. Resztki jego znane były nad dolną Wołgą pod nazwą państwa Saksynów i nie przedstawiały sobą już żadnej wartości politycznej.

Po podboju Chazarów Światosław poszedł dalej, do ich posiadłości na północnym Kaukazie i tam podbił Jasów i Kasogów, po czym założył warowny gród Tmutorakań, stanowiący bazę wypadową na greckie kolonie na Krymie.

Kolejnym wielkim przedsięwzięciem Światosława, także opisanym przez Griekowa, jest wyprawa na Bułgarię. Było to państwo powstałe w VII wieku, składające się z ludności słowiańskiej i tiurskiej, które krok po kroku pięło się w górę, aby w IX – X wieku dojść do szczytu swej potęgi za panowania cara Symeona Borysewicza w latach 893-927. Wzrosło znaczenie Bułgarii, a jej siła zaczęła zagrażać Konstantynopolowi. Po śmierci Symeona jego państwo rozpadło się na dwie części i z tej okazji postanowiło skorzystać Bizancjum. Z początku podburzono przeciwko bułgarskiemu wrogowi Węgrów, lecz po ich doszczętnym rozbiciu cesarz bizantyjski Nicefor Fokas zwrócił się w stronę Rusi. Wysłał przebiegłego i zręcznego dyplomatę Kalokirosa do Kijowa w celu podburzenia Światosława przeciwko Bułgarii. Podobno ów dyplomata miał doręczyć 1500 funtów złota ruskiemu księciu i obiecać Bułgarię na własność. Światosław przemyślał wszystkie korzyści i zdobycze wynikające z tej wyprawy, i zarządził przygotowania do kampanii. Wyruszono w 967 roku, przy czym już na samym początku działania księcia kijowskiego pokrzyżowały plany Bizancjum, które zakładało długą i wyczerpującą wojnę obu stron. Światosław niespodziewanie w pierwszych paru bitwach rozgromił armię bułgarską i dotarł aż do centrum kraju, gdzie w Perejesławcu postanowił zatrzymać się na stałe „stwierdzając, że tu całe bogactwo się schodzi”. W tej sytuacji kolejny cesarz bizantyjski Konstantyn Porfirogeneta, wykorzystując tę samą taktykę, tylko przeciw Rusinom, podburzył przeciw nim Pieczyngów i wysłał ich na Kijów. Światosław szybko się wycofał, pokonał i przepędził spod stolicy oblegające wojska i od razu zawrócił do Perejasławca. W tym czasie Bizancjum zdążyło już wmieszać się w sprawy pozostawionej Bułgarii. Tym razem stanęło w jej obronie i gdy Światosław na wiosnę 969 roku znalazł się na jej ziemiach, doszło do kolejnych walk. Zdezorientowani Bułgarzy, w tym momencie już wrogo nastawieni do Bizancjum, stanęli po stronie wojsk ruskich. W wyniku takiej polityki Greków część wrogich cesarzowi Bułgarów, Węgrów i Pieczyngów wyruszyło pod wodzą księcia Kijowa na Konstantynopol. Po bitwie pod Arkadiopolis Światosław przekroczył Bałkany, zdobył Filipopol i zbliżał się do Greckiej stolicy. Według relacji Leona Diakonosa sytuacja wyglądała bardzo poważnie, ponieważ wojska Rusów niszczyły wszystko na swojej drodze i bardzo szybko zbliżały się pod mury stolicy. Po przewrocie pałacowym władze objął Jan Tzimiskes. Na spotkanie Rusinów nowy cesarz wysłał wojska pod dowództwem patrycjusza Piotra i magistra Sklerosa, lecz mieli oni jedynie obserwować działania Światosława, który zdążył już spustoszyć Trację, i czekać na resztę wojsk, która w tym czasie była zaangażowana w tłumienie buntu Fokasa. Dopiero w 972 roku, po zdławieniu buntu, Tzimiskes natychmiast wyruszył z resztą wojsk ku zachodniej granicy na spotkanie z Rusinami, rozbijając po drodze wysunięte oddziały Bułgarów, a następnie skierował się bezpośrednio do Dorostolon, gdzie przebywał Światosław. Zdając sobie sprawę z przewagi militarnej Bizancjum, część możnych Bułgarii zerwała sojusz z Rusinami i zaczęła się wycofywać. Światosław wraz ze swoim wojskiem znalazł się w bardzo poważnej sytuacji. Jak opisuje Leon Diakonos, z 60 tysięcy wojska zostało mu już tylko 22 tysiące głodnych i rannych wojów. Po długich pertraktacjach między cesarzem a księciem kijowskim, w których Jan Tzimiskes starał się odwieść Światosława od walki, powołując się na dawne traktaty z Igorem i na przewagę liczebną wojsk bizantyjskich, Rurykowicz odmówił wycofania wojsk i rozpoczęła się bitwa. Książę kijowski tak powiedzieć miał przed bitwą do swych wojów dla pokrzepienia ich serc i dusz: „Zginie sława, towarzyszka oręża Rusów, którzy bez trudu zwyciężali ludy sąsiednie i bez krwi przelewu podbijali całe kraje, jeśli teraz haniebnie ustąpimy przed Rzymianami. A więc z męstwem przodków naszych i z tą myślą, że ruska siła była do tego czasu niezwyciężona, będziemy się bić dzielnie o życie nasze. Nie mamy zwyczaju ratować się ucieczką do ojczyzny, lecz albo żyć jako zwycięzcy, albo dokonawszy znakomitych czynów, umrzeć ze sławą...”.

Śmierć

Tę sekcję należy dopracować: → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Zabójstwo Światosława. Ilustracja Borisa Czorikowa do książki Artysta Karamazin lub historia Rosji w obrazach (Petersburg, 1836).

Przewaga sił nieprzyjacielskich była znaczna. Pomimo męstwa i odwagi wojska ruskie były wyczerpane długą kampanią i wieloma ranami. Nie były w stanie stawić czoła żołnierzom cesarza. Bitwa była długa i ciężka, a wielu Rusinów poległo. Pomimo przegranej Światosław był w stanie wynegocjować dobre warunki, m.in. zastrzegł sobie prawo odprowadzenia całego wojska wraz z uzbrojeniem do domu i otrzymanie prowiantu na całą tę drogę. Niewiarygodne musiało być męstwo oddziałów ruskich w tej bitwie, skoro sam Leon Diakonos stwierdza, ”...że zwyciężeni Tauroscytowie (tak nazywa Rusinów) nigdy żywi się nie poddają... i że naród ten odważny jest do szaleństwa, dzielny i potężny...”.

Światosław, książę kijowski, poległ jednak gdzie indziej. Po bitwie Światosław wysłał wojewodę Swenelda z wojskiem do Kijowa, a sam został na zimę w Białobrzeżu nad Dunajem. Świadczyć to mogło o jego dalszych planach politycznych związanych z Bułgarią. Tam właśnie zastali ich Pieczyngowie powiadomieni przez Greków. Światosław syn Igora Rurykowicza został zabity w 973 roku, mając trzydzieści jeden lat. Według legendy^[3] władca Pieczyngów kazał zrobić sobie z czaszki Światosława puchar oprawiony w złoto. Po śmierci Światosława doszło do walk o władzę między jego synami, z której jako jedyny cało wyszedł Włodzimierz I Wielki, który rządził od 978 do 1015 roku, a za czasów którego nastało wiele zmian w państwie ruskim.

Światosław I, syn Igora, książę kijowski pozostawił po sobie państwo parokrotnie większe, niż otrzymał w spadku po ojcu, a jego działania zarówno na polu bitwy, jak i w polityce świadczą o wybitnym talencie tego władcy, o jego inteligencji i odwadze. Lata jego panowania to nie tylko nieustanne wojowanie, to także poważne zabiegi dyplomatyczne, kontrakty i ugody handlowe, jak i przede wszystkim pojawienie się spójnej państwowości ruskiej. Za czasów tego księcia młode państwo kijowskie zaistniało na arenie międzynarodowej.

Przodkowie

Potomstwo

+ Przedsława:

• Jaropełk I zm. 978/980
• Oleg

+ Malusza:

• Włodzimierz I Wielki 956 lub 958 – 15 lipca 1015

Zobacz też

• Światosław (imię)

Przypisy

Bibliografia

• Святослав Ігорович w: Енциклопедія історії України: Т. 9. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2012, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2 s. 487
• Grekow B., Ruś Kijowska. Warszawa 1955.
• Grekow B., Walka Rusi o stworzenie własnego państwa. Warszawa 1950.
• Koranyi K., Powszechna historia państwa i prawa w zarysie. Warszawa 1955.
• Leciejewicz L., Normanowie. Wrocław 1979.
• Łowmiański H., Studia nad dziejami słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich. Poznań 1986.
• Rybakow B., Pierwsze wieki historii Rusi. Warszawa 1983.
• Kroniki staroruskie, przeł. E. Goranin, F. Sielicki i H. Suszko, Warszawa 1987.