Świbkowate

Świbkowate
Ilustracja
Świbka morska
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządżabieńcowce
Rodzinaświbkowate
Nazwa systematyczna
Juncaginaceae Richard
Démonstr. Bot.: ix. Mai 1808[3]
Typ nomenklatoryczny

Juncago Seg.[4] = Triglochin Riv. ex L.[5]

Synonimy
  • Triglochinaceae Bercht. et J. Presl
  • Lilaeaceae Dumort.
  • Heterostylaceae Hutch[3].

Świbkowate (Juncaginaceae Rich.) – rodzina kosmopolitycznych roślin zielnych, należąca do rzędu żabieńcowców (Alismatales), obejmująca trzy[2] lub cztery[6] rodzaje z ok. 35[3]–43[6] gatunkami. Rośliny spotykane są na obu półkulach głównie na wybrzeżach[6] i w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego[3], rzadko w strefie międzyzwrotnikowej[2]. Zasiedlają głównie siedliska mokradłowe[6], często zasolone[7]. Znaczenie użytkowe mają niektóre gatunki jadalne, spożywane jako warzywo, z rodzaju świbka[3] (liście świbki morskiej i kłącze T. procerum[8]) oraz Cycnogeton[6]. Z drugiej strony niektóre gatunki z rodziny (w tym świbka morska[9]) zawierają w liściach sporo cyjanowodoru i mogą powodować zatrucia bydła[8] i owiec[9]. W liściach obecne bywają także druzy (kryształki szczawianu wapnia)[9].

Morfologia

Kwiatostan Cycnogeton huegelii
Pokrój
Jednoroczne lub (częściej) wieloletnie geofity zielne, zasiedlające środowiska wodne lub błotne[10]. Rośliny kłączowe, przy czym kłącze bywa cienkie lub tęgie, korzenie cienkie, u Triglochin zdarzają się bulwy korzeniowe. U niektórych gatunków występują rozłogi[8].
Liście
Liście odziomkowe, wynurzone, siedzące, języczkowate (u Triglochin), uszkowate. Blaszki równowąskie[10][8]. W kątach pochew liściowych występują tzw. łuski śródpochowowe, czasem włosowatego kształtu. Same pochwy tworzą czasem coś w rodzaju cebuli[9].
Kwiaty
Rośliny jednopienne. Kwiaty niewielkie[9], obupłciowe lub jednopłciowe (kwiaty w górnej części kwiatostanów bywają tylko męskie)[8], zebrane w kłosopodobne grona lub kłosy, szypułkowe, wyrastające na głąbiku[10][8]. Okwiat zwykle obecny, rzadziej brak, zwykle z 6 listków, rzadziej z 4 lub składający się z jednego listka. Pręciki siedzące 1, 4 lub 6[8]. Ziarna pyłku kuliste[10]. W podłużnej zwykle zalążni rozwija się tylko jeden zalążek. Znamię słupka małe, nabrzmiałe[9].
Owoce
Orzeszki lub rozłupnie[10]. Nasiona z dużym zarodkiem, ale pozbawione bielma[9].

Systematyka

W obrębie rodziny rodzaj Tetroncium zajmuje pozycję bazalną. Cycnogeton i Triglochinsiostrzane względem siebie, a wyodrębniany dawniej gatunek Lilaea scilloides (w tym także wyodrębniany we własną rodzinę Lilaeaceae np. w systemie Hutchinsona z 1959) okazał się zagnieżdżony w obrębie rodzaju Triglochin, w którym jest siostrzany dla kompleksu T. bulbosa. Z kolei zaliczany tu dawniej monotypowy rodzaj Maundia z gatunkiem M. triglochinoides okazał się siostrzany dla kladu obejmującego rodziny Potamogetonaceae i Posidoniaceae i w efekcie został wyodrębniony w osobną rodzinę[2][3][11].

Rodzina od dawna uznawana jest za blisko spokrewnioną z bagnicowatymi Scheuchzeriaceae (łączy je m.in. obecność specyficznego dla nich glikozydu cyjanogennego triglochininy). Obie rodziny sytuowane były tradycyjnie w rzędzie Zosterales[8] (np. w systemie Cronquista z 1981[7]), przy czym wskazywano też na związki z rzędem żabieńcowców Alismatales, do którego w końcu włączono je wraz z resztą Zosterales. Ze względu na większe zróżnicowanie na poziomie rodzajów na półkuli południowej rodzina uznawana jest za pochodzącą z Gondwany[8].

Pozycja rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd żabieńcowce Alismatales[2].

żabieńcowce

obrazkowate Araceae




kosatkowate Tofieldiaceae






żabiściekowate Hydrocharitaceae



łączniowate Butomaceae




żabieńcowate Alismataceae





bagnicowate Scheuchzeriaceae




onowodkowate Aponogetonaceae




świbkowate Juncaginaceae




Maundiaceae





posydoniowate Posidoniaceae




rupiowate Ruppiaceae



bałwanicowate Cymodoceaceae






zosterowate Zosteraceae



rdestnicowate Potamogetonaceae











Wykaz rodzajów[5][6]
  • Cycnogeton Endlicher
  • Lilaea Humb. & Bonpl.takson monotypowy obejmujący jeden gatunek Lilaea scilloides (Poir.) Hauman (w niektórych ujęciach włączany do Triglochin)[2]
  • Tetroncium Willd. – takson monotypowy obejmujący jeden gatunek Tetroncium magellanicum Willd.
  • Triglochin L.świbka

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e f Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-18] (ang.).
  3. a b c d e f Jan Thomas Johansson: Juncaginaceae A. Rich.. W: The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2020-10-16].
  4. Family: Juncaginaceae Rich.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-05-12].
  5. a b The Plant List (2010). Version 1.. [dostęp 2011-02-04].
  6. a b c d e f David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 481. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. a b Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 1062–1064. ISBN 0-231-03880-1.
  8. a b c d e f g h i R.R. Haynes, D.H. Les, L.B. Holm-Nielsen: Juncaginaceae. W: The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). K. Kubitzki (red. nacz.). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 260–263.
  9. a b c d e f g Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 348. ISBN 83-7079-779-2.
  10. a b c d e Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Juncaginaceae Richard. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. [dostęp 2020-10-16].
  11. Sokoloff, D. & Mering, Sabine von & Jacobs, Surrey & Remizowa, Margarita. Morphology of Maundia supports its isolated phylogenetic position in the early-divergent monocot order Alismatales. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 173, s. 12–45, 2013. DOI: 10.1111/boj.12068. 

Media użyte na tej stronie

Triglochin maritimum plant (40).jpg
Autor: Torstein Myhre, Licencja: CC BY 4.0
Triglochin maritimum
Cycnogeton huegelii - Flickr - Kevin Thiele (1).jpg
Autor: Kevin Thiele from Perth, Australia, Licencja: CC BY 2.0
KRT4180