Świdnica (województwo lubuskie)

Świdnica
wieś
Ilustracja
Kościół św. Marcina Biskupa
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

zielonogórski

Gmina

Świdnica

Liczba ludności (2021)

2119 [1]

Strefa numeracyjna

68

Kod pocztowy

66-008[2]

Tablice rejestracyjne

FZI

SIMC

0914881

Położenie na mapie gminy Świdnica
Mapa konturowa gminy Świdnica, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Świdnica”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Świdnica”
Położenie na mapie powiatu zielonogórskiego
Mapa konturowa powiatu zielonogórskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Świdnica”
Ziemia51°53′49″N 15°24′15″E/51,896944 15,404167

Świdnica (do 1945 niem. Schweinitz)[3] – wieś gminna (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie zielonogórskim, w gminie Świdnica.

Świdnica uzyskała lokację miejską w 1514 roku, zdegradowana w 1519 roku[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie zielonogórskim.

Historia

Najstarszą wzmiankę o wsi Swidnitz odnotowano około 1300 roku, a następna wzmianka o wsi pochodzi z 1376 roku i odnosi się do miejscowego proboszcza[3]. Jako właściciel części wsi został poświadczony w 1396 roku Heinrich Młodszy von Kittlitz, patron świdnickiego kościoła. Prawdopodobnie wówczas zbudowano pierwszą siedzibę tego rodu. W roku 1428 wymieniono następnego właściciela wsi, którym był Otto von Kittlitz[3]. W latach 1460–1471 dziedzicznym panem wsi był ten sam Otto lub jego następca z rodu Kittlitzów, noszący to samo imię. Przedstawiciele tego rodu mieszkający w Świdnicy byli odnotowywani jeszcze w innych piętnasto- i szesnastowiecznych źródłach[3]. Hans Christoph III w 1702 roku sprzedał majątek Ottonowi Abrahamowi von Diebitschowi, którego wspomniano jeszcze w 1718 roku. W ciągu XVIII i XIX stulecia dość często zmieniali się właściciele majątku w Świdnicy. Należał on w XVIII wieku do rodzin Stentschów i Prittwitz-Gaffronów zaś do Schneiderów i hrabiego Artura von Knobelsdorffa w XIX. Jedna część wsi w 1842 liczyła 148 domów i 844 mieszkańców, a we wsi pracowały wówczas młyny wodne, cegielnia oraz gorzelnia[3]. Do dóbr szlacheckich należały ponadto dwa folwarki: tzw. dolny i leśny oraz olejarnia. W drugiej części wsi odnotowano w 145 domach 722 osoby, ponadto pięć młynów, cegielnię i gorzelnię. Specjalizowano się w Świdnicy w hodowli bydła oraz owiec. Do czasu przejęcia dóbr świdnickich w XX wieku przez państwo polskie nastąpiła kilkakrotna zmiana ich właścicieli, a wymienia się wśród nich Maxa Stobera i Brunona Funka[5]. 23 grudnia 1514 roku dzięki staraniom Balthasara von Kittlitza Władysław Jagiellończyk, król Czech i Węgier nadał miastu przywileje, m.in. prawo składu soli oraz urządzania ośmiu jarmarków rocznie. Świdnica bezpowrotnie utraciła prawa miejskie już w XVII wieku, co było spowodowane bliskim położeniem konkurencyjnej Zielonej Góry, a także niszczącymi skutkami wojny trzydziestoletniej[5]. W roku 1702 – ostatni z rodu Kietliczów na Świdnicy, Hans Christoph III, sprzedał część wsi (wraz z folwarkiem i dworem) Ottonowi Abrahamowi von Diebitsch z Podlegórza niedaleko Sulechowa.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[6]:

  • kościół rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Marcina[7], z XIV wieku, XVI wieku, XIX wieku.Wzniesiono go jako kamienno-ceglaną (z dodatkiem rudy darniowej), jednonawową budowlę z trójbocznie zamkniętym, wzmocnionym przyporami prezbiterium, a także zakrystią oraz wieżą[5]. Wnętrze przebudowano w latach 1552–1576, powiększono okna oraz założono w prezbiterium kolebkowo-krzyżowe sklepienie. Po 1580 roku wzniesiono kwadratową wieżę, a podwyższono ją i przekształcono po 1883, nadając jej charakter neogotycki. Wieża w obecnym kształcie jest wzmocniona narożnymi skarpami i zdobią ją pilastry oraz gzyms, a wieńczy kopulasty hełm[5]. Dachem dwuspadowym jest nakryły korpus nawowy, a prezbiterium wielospadowym. Zamknięte półkoliście okna doświetlają wnętrze świątyni. Stropem drewnianym jest przykryta nawa, a zakrystia i prezbiterium sklepieniami kolebkowymi z lunetami[5]. Zachowały się na wewnętrznych ścianach świątyni dziewiętnastowieczne polichromie przedstawiające św. Pawła Pustelnika i Mojżesza w prezbiterium, Dawida i św. Cecylię nad emporą organową, a na północnej ścianie nawy Świętą Rodzinę w Nazarecie i Jezusa u Marii i Marty w Betanii. W wyposażeniu kościoła znajdują się; barokowy ołtarz główny z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1735 roku, boczny z 1731 roku, podobnie z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV wieku oraz chrzcielnica z 1735 roku i osiemnastowieczna ambona[5]. Znajdują się również w świątyni późnorenesansowe, całopostaciowe płyty epitafijne z końca XVI wieku, poświęcone członkom rodu von Kittlitz oraz jedna z 1606 roku, upamiętniająca Heinricha von Zedlitza[8]. Najstarszą płytę poświęconą zmarłemu w 1553 roku, w wieku 99 lat, Balthasarowi von Kittlitzowi zawieszono na północnej ścianie nawy. Płyta upamiętniająca jego żonę (zmarła w 1560 roku) zawisła obok. Krypta, w której w XVI wieku pochowano, częściowo w metalowych sarkofagach, przedstawicieli miejscowej szlachty znajduje się pod zakrystią. Podczas przeprowadzonej w 2007 roku analizy epigraficznej płyt nagrobnych oraz prac porządkowych i powiązanych z analizą antropologiczną zmarłych, zidentyfikowano kilku członków rodu von Kittlitz. Kościół otoczony jest przez w części zachowany, kamienny mur z bramą barokową oraz figurami św. Jana Nepomucena i Matki Boskiej[5].
  • kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem MB Królowej Polski, wzniesiony w latach 1794–1796, XIX wieku. Zbór zbudowano z kamienia i cegły na planie prostokąta i nakryto dachem mansardowym[9]. Czworoboczna wieża, w górnej kondygnacji jest sześcioboczna, zwieńczona szpiczastym hełmem ostrosłupowym. W świątyni, przykrytej stropem drewnianym, zachowały się dwukondygnacyjne empory wsparte na masywnych słupach. Znajduje się tu na emporze organowej półkoliście wygięty parapet, a malowana na deskach barokowa polichromia przedstawiająca sceny ze Starego i Nowego Testamentu zdobi strop. Pochodzi ona z rozebranego kościoła ewangelickiego w Kożuchowie, a w 1983 roku zamontowana w Świdnicy[9]. W wyposażeniu świątyni znajduje się późnobarokowy ołtarz główny, rzeźby świętych Piotra i Pawła z końca XVIII wieku, rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z długiej połowy XVIII stulecia, z 1795 roku neobarokowy prospekt organowy zdobiony snycerką oraz organy z tego samego okresu[9].
  • zespół pałacowy, ul. Długa 27, z 1607 roku, XIX wieku:
    • pałac – renesansowy obiekt o charakterze rezydencji jest datowany na 1602 rok i był siedzibą rodu von Kittlitz. Zbudowano go prawdopodobnie według projektu A. Albertiego z Urbino dla komandora zakonu joannitów Johanna Christopha von Kittlitza. Zachowana do dziś budowla to przekształcony starszy, szesnastowieczny dwór. Na renesansowym portalu zdobiącym główne wejście do budynku widnieje data ukończenia przebudowy i należy dodać, że dwór był modernizowany po 1700 roku, a następnie remontowany po powodzi w 1863 roku[9]. W latach 1970–1974 miał miejsce ostatni gruntowny remont, gdy przeznaczono go na siedzibę muzeum. Początkowo dwór był trójskrzydłowy, a obecnie jest pozbawiony skrzydła zachodniego. Zachowany do dziś obiekt ma kształt litery „L”, który charakteryzują wysokie szczyty i jest nakryty dachami dwuspadowymi. Obecna siedziba Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza, a prezentowane są tam znaleziska archeologiczne z terenów byłego województwa zielonogórskiego, datowane od schyłku paleolitu (około XIII tysiąclecia przed Chrystusem) po czasy nowożytne[9].
    • park
    • stajnia
    • chlewnia
  • park dworski II, z połowy XIX wieku – w epoce romantyzmu regularnie rozplanowany, później przekształcony w założenie krajobrazowe. Dziś w parku można zobaczyć jedynie resztki zabytkowego drzewostanu[10].
  • willa i ogród, ul. Długa 15, z 1800 roku, w 1860 roku

inne zabytki:

  • plebania barokowa z drugiej połowy XVIII wieku. Jest murowanym z cegły, parterowym budynkiem założonym na planie prostokąta i nakrytym mansardowym dachem z naczółkami oraz lukarnami.

Zobacz też

Przypisy

  1. https://www.polskawliczbach.pl/wies_Swidnica
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1286 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. a b c d e Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 59.
  4. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
  5. a b c d e f g Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 60.
  6. Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 112. [dostęp 2013-03-02].
  7. Oficjalna strona Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. [dostęp 2008-08-26].
  8. Większość została umieszczona w zakrystii
  9. a b c d e Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 61.
  10. Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 62.

Bibliografia

  • Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2011, s. 59–62. ISBN 978-83-919914-8-0.

Media użyte na tej stronie

Lubusz Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lubusz Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.18 N
  • S: 51.33 N
  • W: 14.40 E
  • E: 16.60 E
Zielona Góra County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Zielona Góra County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 52.23 N
  • S: 51.72 N
  • W: 15.06 E
  • E: 16.02 E
SM Świdnica Kościół NMP Królowej Polski (3) ID 595269.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świdnica, dawny kościół ewangelicki, ob. rzym-kat. fil. p.w. Matki Boskiej Królowej Polski, kon. XVIII, XIX
SM Świdnica Kościół św Marcina Biskupa (24) ID 595268.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świdnica, kościół par. p.w. św. Marcina, XIV, XVI, XIX
SM Świdnica Kościół św Marcina Biskupa (7) ID 595268.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świdnica, kościół par. p.w. św. Marcina, XIV, XVI, XIX
SM Świdnica Długa 26 - plebania (0).jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Plebania, Świdnica, pow. zielonogórski, woj. lubuskie
SM Świdnica Kościół św Marcina Biskupa (20) ID 595268.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Świdnica, kościół par. p.w. św. Marcina, XIV, XVI, XIX