Świergotek łąkowy

Świergotek łąkowy

Anthus pratensis[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	pliszkowate
Rodzaj	Anthus
Gatunek	świergotek łąkowy
Synonimy
Alauda pratensis Linnaeus, 1758[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      występuje przez cały rok      przeloty      zimowiska

Świergotek łąkowy^[4] (Anthus pratensis) – gatunek małego ptaka z rodziny pliszkowatych (Motacillidae). Nie jest zagrożony.

Systematyka

Obecnie świergotka łąkowego zwykle uznaje się za gatunek monotypowy^[2][5], choć proponowano wyróżnienie podgatunków enigmaticus (opisany z Taszkentu), whistleri (północna Szkocja) i theresae (zachodnia Irlandia)^[2]. Na Clements Checklist of Birds of the World (sierpień 2021) wyróżniane są dwa podgatunki: nominatywny i whistleri^[6].

Występowanie

Zamieszkuje południowo-wschodnią Grenlandię, Islandię, północną, północno-zachodnią i środkową Europę na wschód po zachodnią Syberię^[2]. W południowej części Starego Kontynentu oraz na Kaukazie^[2] znajduje się parę izolowanych stanowisk. Wędrowny na krótkie dystanse (przeloty od marca do początku maja i od sierpnia do listopada), zimuje w południowej Europie – w basenie Morza Śródziemnego, północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w południowej Azji. Ptaki z Wysp Brytyjskich i zachodu Europy osiadłe, ale przemieszczają się zimą ku wybrzeżom lub niżej położonym rejonom. Północne populacje kierują się na zimę do zachodniej i środkowej Europy, głównie w pobliża niezamarzniętych wód.

© Hans Hillewaert, CC BY-SA 3.0

W trakcie migracji spotkać można na żerowaniu dziesiątki świergotków

W Polsce średnio liczny na niżu, szeroko rozpowszechniony ptak lęgowy; lokalnie jest bardzo liczny^[7]. Spotkać go można w całym kraju, ale w różnej liczebności. Najliczniejsze populacje występują na podmokłych łąkach i bagnach wschodniej Polski, zwłaszcza w dolinach większych rzek. Częściej też zamieszkuje wyższe partie gór w piętrze kosodrzewiny. Przez dokonane melioracje jest rzadszym ptakiem w zachodnich i południowych regionach Polski. W trakcie migracji jest lepiej widoczny, gdyż przeloty są intensywne i w dużych liczbach, zwłaszcza w pasie Wybrzeża^[8]. Na przełomie września i października następuje szczyt wędrówek, co przejawia się obserwacjami dziesiątek i setek żerujących świergotków. Zimowiska najliczniejsze są w centralnych i zachodnich rejonach – widuje się tam nie tylko pojedyncze osobniki, ale i stada liczące kilkadziesiąt sztuk. W pozostałych obszarach kraju stwierdzenia są pojedyncze i przeważnie w grudniu lub styczniu. Coroczna liczebność polskiej populacji może się znacznie różnić.

Charakterystyka

Cechy gatunku

To najmniejszy z krajowych świergotków. Podobny wielkością i upierzeniem do świergotka drzewnego (i małych świergotków rdzawogardłych), lecz z zielonkawym odcieniem upierzenia, wyraźniejszym kreskowaniem (smugami) na ciemniejszym grzbiecie, ogólnie bardziej szarym odcieniem, jaśniejszą piersią, słabszą jasną linią nad okiem i delikatniejszą budową ciała. Różnice tkwią też w głosie, zachowaniu i środowisku życia. W terenie są jednak trudne do odróżnienia. Pomiędzy płciami nie ma różnic zewnętrznych. Głowa i wierzch ciała oliwkowobrązowe lub szarobrązowe (wiosną bardziej oliwkowe) z ciemniejszym kreskowaniem, spód szarobiały z ciemnymi plamkami – na piersiach i bokach mają te same rozmiary i kształt. Cętkowanie może być też widoczne na pokrywach podogonowych (jest go mniej niż u świergotka rdzawogardłego). Ogon ciemny z białymi brzegami. Nad okiem jaśniejsze brwi. Nogi jasne, pomarańczowobrązowe. Na tylnym palcu, co charakterystyczne, długi pazur (dłuższy niż u świergotka drzewnego). Ma długość 10 mm i jest lekko zakrzywiony. Jest zatem tak długi jak palce, czasem bywa nawet od nich dłuższy. Lotki pierwszego rzędu od drugiej do piątej są w przybliżeniu tej samej długości. Jesienią ptaki są bardziej płowe od spodu i mają ciemnopłowy podbródek.

Rozmiarami ustępuje wróblowi. Przypomina nieco skowronka, choć jest od niego mniejszy i bardziej wysmukły. Sylwetką przyrównać go można do pliszki. Choć nie jest to ptak rzadki, to przez skromne upierzenie często pomija się go w obserwacjach. Przeważnie dopiero wzbudza swą uwagę śpiewem. Szybko biega i chodzi po ziemi. Po okresie lęgowym żyje w małych stadach. Lata szybko i zręcznie, płytko uderzając skrzydłami. Lot wygląda na chwiejny, a pojedyncze osobniki zrywają się nieregularnie odbijając od reszty stada.

(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Skromne upierzenie sprawia, że często nie dostrzega się tego gatunku

Wymiary średnie

długość ciała

ok. 14 cm

rozpiętość skrzydeł

ok. 22–25 cm

Masa ciała

ok. 20 g

Głos

W locie wydaje wysokie „ijst”. W trakcie swej pieśni szybuje nad łąkami w dół, aż w końcu prawie pionowo opada na ziemię lub na łodygę wysokiej zielnej rośliny lub krzewu („spadochronowy” lot). Wydłużona melodia zaczyna się szeregiem szybkich i zarazem wysokich tonów, które stopniowo się wzmagają. Końcowa część to harmonijny trel. Odgłosy są mniej gwałtowne niż u świergotka rdzawogardłego, a słabsze i cieńsze niż u świergotka ciemnonogiego – skalnego i siwerniaka. Gdy się go spłoszy, wzbija się w powietrze trzepocząc skrzydłami i wydając przy tym ostrzegawcze odgłosy „tsi tsip”, krąży nad miejscem, z którego się poderwał.

Biotop

Podmokłe i wilgotne łąki nizinne typu grądów i bielaw, torfowiska (również wysokogórskie), mokradła, śródpolne obniżenia, turzycowiska, wrzosowiska, rozlewiska rzek i jezior z bujną roślinnością zielną. Również w górach pokryte trawą stoki, w Polsce zwłaszcza w charakteryzujących się wilgotnym klimatem Sudetach. Rzadziej i mniej licznie widywany na ugorach, nieporośniętych krzewami oraz drzewami wydmach i uprawach zbóż. Lęgnie się na bezdrzewnych, otwartych i podmokłych terenach.

Okres lęgowy

Gniazdo z jajami

Trwa od kwietnia do lipca.

Gniazdo

Na ziemi w wygrzebanym dołku, dobrze osłonięte kępą traw, bardzo często na skarpie drogi lub rowu, wysłane lekko włosiem, a zbudowane z suchych traw lub mchu. Wychodzący z gniazda ptak wygląda, jakby był wcześniej schowany w płytkiej norce. Terytoria lęgowe są dość małe i rozciągają się w promieniu 100 m od gniazda. Lęgowiska są położone oddzielnie, nie tworzą kolonii.

Jaja

Lęgi (1–2) od połowy kwietnia do maja, niekiedy drugi lęg w końcu czerwca. W zniesieniu 4–5 jaj o średnich wymiarach 19×14 mm, szarych lub oliwkowych, szarobrunatno nakrapianych, bardzo podobnych do jaj pliszki żółtej.

Wysiadywanie, pisklęta

Od złożenia ostatniego jaja trwa 12–14 dni. Gdy samica siedzi na jajach, jej partner przepędza inne świergotki łąkowe ze swojego terytorium oraz ostrzega ją przed czyhającym niebezpieczeństwem. Przyszła matka ucieka z gniazda w sytuacji zagrożenia, dopiero gdy drapieżnik lub człowiek pojawi się tuż obok niej. Pisklęta przebywają w gnieździe przez 11–13 dni. Są wychowywane przez oboje rodziców. Gdy opuszczają lęgowisko, nie potrafią jeszcze w pełni latać.

Pożywienie

Głównym pokarmem świergotków są owady zbierane na ziemi

Drobne owady błonkoskrzydłe, małe chrząszcze, pająki zbierane na ziemi. Owady może też chwytać w powietrzu. Sporadycznie jedzą nasiona. Dieta jest podobna do preferowanej przez inne gatunki świergotków.

Status, zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2021 roku klasyfikuje świergotka łąkowego jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Wcześniej, od 2015 roku miał on status gatunku bliskiego zagrożenia (NT – Near Threatened), a od 1988 roku – najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki BirdLife International dla Europy z 2021 roku, mieści się w przedziale 24–33 miliony dorosłych osobników. Liczebność gatunku spada, ale nie tak szybko, jak wcześniej sądzono, stąd decyzja IUCN o zmianie statusu z NT na LC^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[10]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja lęgowa świergotka łąkowego w Polsce liczyła 322–409 tysięcy par^[11]. Zagrożeniem dla niego jest osuszanie terenów podmokłych, komasacja gruntów – upraszczanie krajobrazu rolniczego, uproduktywnianie ugorów i nieużytków oraz stosowanie środków ochrony roślin.

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 195. ISBN 978-83-7073-474-9.
• Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).