Świerząbek

Świerząbek
Ilustracja
Morfologia (świerząbek bulwiasty)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

świerząbek

Nazwa systematyczna
Chaerophyllum L.
Sp. Pl. 258, 1753
Typ nomenklatoryczny

Chaerophyllum temulum L.[3]

Synonimy
  • Caldasia Lag.
  • Chrysophae Koso-Pol.
  • Myrrhoides Heist. ex Fabr.
  • Oreomyrrhis Endl.
  • Physocaulis (DC.) Tausch[4]

Świerząbek (Chaerophyllum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych. Obejmuje co najmniej 46[5]–65[6] gatunków. Występują one w Europie (12 gatunków[6]), w północnej Afryce i w Azji[7] (w Chinach na wschodzie tego kontynentu rosną dwa gatunki[8]). W Polsce jako rodzime rosną cztery gatunki: świerząbek bulwiasty Ch. bulbosum, świerząbek gajowy Ch. temulum, świerząbek korzenny Ch. aromaticum i świerząbek orzęsiony Ch. hirsutum. Poza tym jako antropofit zadomowiony notowany jest świerząbek złotawy Ch. aureum[9].

Rośliny te rosną zwykle w widnych lasach i na siedliskach antropogenicznych, np. na przydrożach[7]. Świerząbek bulwiasty Ch. bulbosum ma jadalny korzeń palowy i bywa uprawiany jako warzywo[6]. Świerząbek orzęsiony Ch. hirsutum bywa uprawiany jako roślina ozdobna, zwłaszcza odmiana o kwiatach różowych – 'Roseum'[7].

Morfologia

Świerząbek gajowy
Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny[10] osiągające ponad 1 m wysokości[7]. Łodygi prosto wzniesione, rozgałęziające się[8], często zgrubiałe pod węzłami[10] i owłosione szorstkimi, skierowanymi w dół włoskami barwy białej lub szarej[8].
Liście
2- i 3-krotnie pierzaste[7]. Ogonkowe, pochwiastą nasadą obejmujące łodygę[8].
Kwiaty
Zebrane w baldachy złożone. Pokryw brak lub są one nieliczne, podczas gdy pokrywki składają się z wielu listków[10]. Kielich drobny, ze słabo widocznymi ząbkami działek lub brak ich zupełnie[7][10]. Płatki korony białe, żółtawe lub różowe, odwrotnie jajowate, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki często nieco większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów[10]. Pręciki w liczbie 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa[7] o szyjkach równej długości lub dłuższych jak stożkowaty krążek miodnikowy[10].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[7], wydłużone, walcowate lub wąsko elipsoidalne, spłaszczone z boku, bez dzióbka na końcu[10], na powierzchni nagie, z 5 żebrami mniej lub bardziej widocznymi[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Scandiceae i podplemienia Scandicinae[4].

Wykaz gatunków[5]
  • Chaerophyllum aksekiense A.Duran & H.Duman
  • Chaerophyllum angelicifolium M.Bieb.
  • Chaerophyllum aromaticum L. – świerząbek korzenny
  • Chaerophyllum astrantiae Boiss. & Balansa ex Boiss.
  • Chaerophyllum atlanticum Coss. ex Batt.
  • Chaerophyllum aurantiacum Post
  • Chaerophyllum aureum L. – świerząbek złotawy
  • Chaerophyllum azoricum Trel.
  • Chaerophyllum bobrovii Schischk.
  • Chaerophyllum borodinii Albov
  • Chaerophyllum bulbosum L. – świerząbek bulwiasty
  • Chaerophyllum byzantinum Boiss.
  • Chaerophyllum capnoides (Decne.) Benth. ex C.B.Clarke
  • Chaerophyllum coloratum L.
  • Chaerophyllum confusum Woronow
  • Chaerophyllum creticum Boiss. & Heldr.
  • Chaerophyllum crinitum Boiss.
  • Chaerophyllum dasycarpum (Hook. ex S.Watson) Nutt.
  • Chaerophyllum elegans Gaudin
  • Chaerophyllum euboeum Halácsy
  • Chaerophyllum hakkiaricum Hedge & Lamond
  • Chaerophyllum heldreichii Orph.
  • Chaerophyllum hirsutum L. – świerząbek orzęsiony, ś. kosmaty
  • Chaerophyllum humile M.Bieb.
  • Chaerophyllum karsianum Kit Tan & Ocakv.
  • Chaerophyllum khorossanicum Czerniak. ex Schischk.
  • Chaerophyllum kiapazi Woronow ex Schischk.
  • Chaerophyllum laseroides Hedge & Lamond
  • Chaerophyllum leucolaenum Boiss.
  • Chaerophyllum libanoticum Boiss. & Kotschy
  • Chaerophyllum macropodum Boiss.
  • Chaerophyllum macrospermum (Willd. ex Spreng.) Fisch. & C.A.Mey. ex Hohen.
  • Chaerophyllum meyeri Boiss. & Buhse
  • Chaerophyllum nivale Hedge & Lamond
  • Chaerophyllum oligocarpum Post ex Boiss.
  • Chaerophyllum posofianum Erik & Demirkus
  • Chaerophyllum procumbens (L.) Crantz
  • Chaerophyllum reflexum Aitch.
  • Chaerophyllum roseum M.Bieb.
  • Chaerophyllum rubellum Albov
  • Chaerophyllum syriacum Heldr. & Ehrenb. ex Boiss.
  • Chaerophyllum tainturieri Hook. & Arn.
  • Chaerophyllum temulum L. – świerząbek gajowy
  • Chaerophyllum tenuifolium Poir.
  • Chaerophyllum villarsii W.D.J.Koch
  • Chaerophyllum villosum Wall. ex DC.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
  4. ↑ a b Genus: Chaerophyllum L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].
  5. ↑ a b Chaerophyllum. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-20].
  6. ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 184. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 307. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b c d e She Menglan, Mark F. Watson: Chaerophyllum Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-20].
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ a b c d e f g Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 24.

Media użyte na tej stronie

Chaerophyllum bulbosum - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-177.jpg
Kerbelrübe. Chaerophyllum bulbosum. A blühender Zweig der Pflanze. B mittleres Stengelblatt. C unterer Teil des Stengels und Wurzel. 1 Blüte; 2 reife Früchte; 3 Frucht im Querschnitt. A, B, C natürliche Grösse, 1, 2, 3 vergrössert.