Świetlik (roślina)

Świetlik
	; Morfologia (świetlik łąkowy)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	świetlik
	Nazwa systematyczna
	Euphrasia L.; Sp. Pl. 604. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Euphrasia officinalis L.
Synonimy
	Anagosperma Wettst.,; Siphonidium J. B. Armstr;
	Anagosperma Wettst.,; Siphonidium J. B. Armstr;

Świetlik wyprężony

Świetlik maleńki

Świetlik (Euphrasia L.) – rodzaj roślin z rodziny zarazowatych. Obejmuje ok. 210^[5]–350^[6] gatunków. Duża różnica w liczbie gatunków wynika stąd, że w obrębie rodzaju wyróżniane są (lub nie) liczne mikrogatunki^[6]. Rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony strefach umiarkowanych, zwłaszcza półkuli północnej, poza tym na obszarach górskich w strefie międzyzwrotnikowej^[5]. W Polsce występuje 12 gatunków^[7].

Rośliny te są półpasożytami traw^[8]. U wielu regularnie dochodzi do samozapłodnienia^[6]. Świetlik łąkowy wykorzystywany jest (był zwłaszcza dawniej) do leczenia chorób oczu^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Świetlik wątły

Rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony na wszystkich kontynentach w strefie umiarkowanej półkuli północnej, zwłaszcza w strefie chłodnej. Występuje w całej Europie (gdzie rośnie 46 gatunków^[6]) i Azji (z wyjątkiem Półwyspu Arabskiego i Półwyspu Indochińskiego oraz południowo-wschodnich Chin), ale ma przedstawicieli na wyspach Archipelagu Malajskiego. Występuje w północno-zachodniej Afryce. W Ameryce Północnej rośliny te rosną w Kanadzie i północnej części Stanów Zjednoczonych. Na półkuli południowej rodzaj obecny jest na Nowej Gwinei, w Australii, Nowej Zelandii oraz w Ameryce Południowej wzdłuż Andów od Peru po południowe Chile i Falklandy^[5].

Gatunki flory Polski^[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej The Plants of the World (jeśli jest inna)^[5]

świetlik bezostny Euphrasia exaristata Smejkal
świetlik błękitny Euphrasia coerulea Hoppe & Fürnr. ≡ Euphrasia nemorosa subsp. coerulea (Tausch) Hartl
świetlik gajowy Euphrasia nemorosa (Pers.) Wallr.
świetlik karkonoski Euphrasia corcontica (Smejkal) Smejkal & M.Dvoráková
świetlik krótkogruczołkowy, ś. wiosenny Euphrasia brevipila Wettst. ≡ Euphrasia × vernalis List
świetlik łąkowy Euphrasia rostkoviana Hayne ≡ Euphrasia officinalis subsp. pratensis Fr.
świetlik maleńki, ś. tatrzański Euphrasia minima Jacq.
świetlik nadobny Euphrasia picta Wimm.
świetlik salzburski Euphrasia salisburgensis Funck ex Hoppe
świetlik wątły Euphrasia micrantha Rchb.
świetlik wyprężony Euphrasia stricta D. Wolff ex J. F. Lehm
świetlik zwarty Euphrasia curta (Fr.) Wettst. ≡ Euphrasia micrantha Rchb.

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne, zarówno jednoroczne (w Polsce tylko takie^[9]), jak i wieloletnie, w tym z drewniejącą nasadą łodygi^[8]. Łodyga wyprostowana^[9]. Pędy nagie lub owłosione, włoski proste lub gruczołowate^[9].
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe, przy czym w górze liście bywają nieco przesunięte względem siebie^[9]. Dolne liście zwykle są mniejsze, a górne większe^[8], przy czym w obrębie kwiatostanu przechodzą w podobne przysadki^[9] (z reguły większe od liści, na brzegach zgrubiałe)^[8]. Blaszki są pojedyncze, ząbkowane^[9], dłoniasto użyłkowane^[8].
Kwiaty: Zebrane są na szczycie łodygi kłosowaty lub groniasty kwiatostan wyrastając pojedynczo w kątach przysadek. Kielich jest rurkowaty do dzwonkowatego, zakończony jest 4 łatkami tworzącymi dwie boczne wargi. Korona jest grzbiecista i dwuwargowa, w dole rurkowata, rozszerzająca się ku górze. Górna warga jest hełmiasta, na szczycie rozcięta na dwie łatki. Dolna warga ma podzielona jest na trzy łatki, z których środkowa jest większa od bocznych. Pręciki są dwusilne, z główkami pylników zbliżonymi do siebie pod wargą górną, zakończonymi dzióbkiem. Zalążnia jest jajowata i owłosiona, szyjka słupka nitkowata i długa, także z nitkowatym znamieniem^[9], pojedynczym lub rozwidlonym^[8].
Owoce: Spłaszczone, klinowate torebki otoczone trwałym kielichem, otwierające się na szczycie. Zawierają liczne, drobne nasiona o podługowatym kształcie, prążkowane^[9]^[8].

Systematyka

Świetlik salzburski

Świetlik nadobny

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny zarazowatych Orobanchaceae, w której obrębie zaliczany jest do plemienia Rhinantheae^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takht., rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), rodzina zarazowate (Orobanchaceae Vent.), podrodzina Euphrasioideae (D. Don) Leurss., plemię Euphrasieae D. Don, podplemię Euphrasinae Dumort., rodzaj świetlik (Euphrasia L.)^[10].

Wykaz gatunków^[5]

Euphrasia adenocaulon Juz.
Euphrasia adenonota I.M.Johnst.
Euphrasia ajanensis Vorosch.
Euphrasia alba Pennell
Euphrasia alii Qaiser & Siddiqui
Euphrasia alpina Lam.
Euphrasia alsa F.Muell.
Euphrasia altaica Serg.
Euphrasia amblyodonta Juz.
Euphrasia amphisysepala W.R.Barker
Euphrasia amplidens W.R.Barker
Euphrasia amurensis Freyn
Euphrasia andicola Benth.
Euphrasia antarctica Benth.
Euphrasia arctica Lange ex Rostrup
Euphrasia × areschougii Wettst.
Euphrasia arguta R.Br.
Euphrasia aristulata Pennell
Euphrasia atropurpurea (Rostr.) Ostenf.
Euphrasia × atroviolacea Druce & Lumb
Euphrasia australis Perrie
Euphrasia azorica H.C.Watson
Euphrasia bajankolica Juz.
Euphrasia bakurianica Juz.
Euphrasia bella S.T.Blake
Euphrasia bhutanica Pugsley
Euphrasia borneensis Stapf
Euphrasia bottnica Kihlm.
Euphrasia bowdeniae W.R.Barker
Euphrasia brevilabris Yi F.Wang, Y.S.Lian & G.Z.Du
Euphrasia calida Yeo
Euphrasia callosa Pennell
Euphrasia × calvescens Beck
Euphrasia cambrica Pugsley
Euphrasia campbellae Pugsley
Euphrasia caudata (Willis) W.R.Barker
Euphrasia celebica P.Royen
Euphrasia ceramensis P.Royen
Euphrasia cheesemanii Wettst.
Euphrasia chitrovoi Tzvelev
Euphrasia × christii Favrat
Euphrasia chumbica R.R.Mill
Euphrasia ciliolata W.R.Barker
Euphrasia cisalpina Pugsley
Euphrasia cockayneana Petrie
Euphrasia collina R.Br.
Euphrasia confusa Pugsley
Euphrasia corcontica (Smejkal) Smejkal & M.Dvoráková – świetlik karkonoski
Euphrasia coreana W.Becker
Euphrasia coreanalpina Nakai ex Kimura
Euphrasia crassiuscula Gand.
Euphrasia cucullata Pennell
Euphrasia culminicola Wernham
Euphrasia cuneata G.Forst.
Euphrasia curviflora Pennell
Euphrasia cuspidata Host
Euphrasia cyclophylla Juz.
Euphrasia daghestanica Juz.
Euphrasia davidssonii Pugsley
Euphrasia densiflora Pennell
Euphrasia × difformis F.Towns.
Euphrasia × digenea Wettst.
Euphrasia × dilata Vitek
Euphrasia dinarica (Beck) Murb.
Euphrasia disjuncta Fernald & Wiegand
Euphrasia disperma Hook.f.
Euphrasia × drosocalyx Freyn
Euphrasia drosophylla Juz.
Euphrasia drucei Ashwin
Euphrasia dunensis Wiinst.
Euphrasia dyeri Wettst.
Euphrasia eichleri W.R.Barker
Euphrasia × electa F.Towns.
Euphrasia × eurycarpa Pugsley
Euphrasia exaristata Smejkal – świetlik bezostny
Euphrasia farlowii (B.L.Rob.) G.L.Gusarova
Euphrasia × favratii Wettst.
Euphrasia fedtschenkoana Wettst. ex Juz.
Euphrasia flabellata Pennell
Euphrasia flava Poir.
Euphrasia foliosa Pennell
Euphrasia formosissima Skottsb.
Euphrasia foulaensis F.Towns. ex Wettst.
Euphrasia fragosa W.R.Barker
Euphrasia × freynii Wettst.
Euphrasia frigida Pugsley
Euphrasia gibbsiae Du Rietz
Euphrasia × glanduligera Wettst.
Euphrasia glandulosodentata Riedl
Euphrasia grandiflora Hochst.
Euphrasia × gremlii Wettst.
Euphrasia grossheimii Kem.-Nath.
Euphrasia hachijoensis Nakai ex Furumi
Euphrasia × haussknechtii Wettst.
Euphrasia heslop-harrisonii Pugsley
Euphrasia himalayica Wettst.
Euphrasia hirtella Jord. ex Reut.
Euphrasia hookeri Wettst.
Euphrasia hudsoniana Fernald & Wiegand
Euphrasia humifusa Pennell
Euphrasia hyperborea Jörg.
Euphrasia illyrica Wettst.
Euphrasia incisa Pennell
Euphrasia inopinata Ehrend. & Vitek
Euphrasia insignis Wettst.
Euphrasia integrifolia Petrie
Euphrasia integriloba J.J.Dmitriev & N.I.Rubtzov
Euphrasia iranica O.Schwarz & Bornm.
Euphrasia jacutica Juz.
Euphrasia × jaeggii Wettst.
Euphrasia jaeschkei Wettst.
Euphrasia juzepczukii Denissova
Euphrasia karataviensis Govor.
Euphrasia kashmiriana Pugsley
Euphrasia kemulariae Juz.
Euphrasia kisoalpina Hid.Takah. & Ohba
Euphrasia kjellbergii Du Rietz
Euphrasia krassnovii Juz.
Euphrasia krylovii Serg.
Euphrasia kurramensis Pennell
Euphrasia laingii Petrie
Euphrasia lamii Diels
Euphrasia lasianthera W.R.Barker
Euphrasia laxa Pennell
Euphrasia lebardensis Kem.-Nath.
Euphrasia × lerschii I.Györffy
Euphrasia × levieri Wettst.
Euphrasia liburnica Wettst.
Euphrasia macrocalyx Juz.
Euphrasia macrodonta Juz. ex Ganesch.
Euphrasia marchesettii Wettst.
Euphrasia marshallii Pugsley
Euphrasia matsumurae Nakai
Euphrasia maximowiczii Wettst. ex Palib.
Euphrasia melanosticta R.R.Mill
Euphrasia merrillii Du Rietz
Euphrasia micrantha Rchb. – świetlik wątły
Euphrasia microcarpa Pennell
Euphrasia microphylla Koidz.
Euphrasia minima Jacq. ex DC. – świetlik maleńki
Euphrasia mirabilis Pennell
Euphrasia mollis (Ledeb.) Wettst.
Euphrasia monroi Hook.f.
Euphrasia multiflora Pennell
Euphrasia multifolia Wettst.
Euphrasia × murbeckii Wettst.
Euphrasia muscosa Phil.
Euphrasia nana (Rouy) Prain
Euphrasia nankotaizanensis Yamam.
Euphrasia nemorosa (Pers.) Wallr. – świetlik gajowy
Euphrasia nepalensis Pugsley
Euphrasia × notata F.Towns.
Euphrasia oakesii Wettst.
Euphrasia × occidentalis Wettst.
Euphrasia officinalis L. – świetlik łąkowy
Euphrasia omeri Qaiser & Siddiqui
Euphrasia onegensis Cojand. ex Serg.
Euphrasia orthocheila W.R.Barker
Euphrasia ossica Juz. ex Ganesch.
Euphrasia ostenfeldii (Pugsley) Yeo
Euphrasia paghmanensis Rech.f.
Euphrasia papuana Schltr.
Euphrasia paucifolia Wettst.
Euphrasia pectinata Ten.
Euphrasia peduncularis Juz.
Euphrasia petiolaris Wettst.
Euphrasia petriei Ashwin
Euphrasia philippinensis Du Rietz
Euphrasia phragmostoma W.R.Barker
Euphrasia picta Wimm. – świetlik nadobny
Euphrasia pinifolia Poir.
Euphrasia platyphylla Pennell
Euphrasia portae Wettst.
Euphrasia × pratiuscola F.Towns.
Euphrasia pseudokerneri Pugsley
Euphrasia pseudopaucifolia T.Siddiqui & Qaiser
Euphrasia × pulchella A.Kern.
Euphrasia qaiseri Siddiqui
Euphrasia ramulosa W.R.Barker
Euphrasia randii B.L.Rob.
Euphrasia rectiflora Pennell
Euphrasia regelii Wettst.
Euphrasia remota Pennell
Euphrasia repens Hook.f.
Euphrasia retroticha Nakai ex Yamaz.
Euphrasia × reuteri Wettst.
Euphrasia revoluta Hook.f.
Euphrasia rhumica Pugsley
Euphrasia rivularis Pugsley
Euphrasia rotundifolia Pugsley
Euphrasia ruptura W.R.Barker
Euphrasia salisburgensis Funck ex Hoppe – świetlik salzburski
Euphrasia scabra R.Br.
Euphrasia schischkinii Serg.
Euphrasia schlagintweitii Wettst.
Euphrasia schugnanica Juz.
Euphrasia scottica Wettst.
Euphrasia scutellarioides Wernham
Euphrasia secundiflora Pennell
Euphrasia semipicta W.R.Barker
Euphrasia setulosa Pugsley
Euphrasia sevanensis Juz.
Euphrasia sibirica Serg.
Euphrasia simplex D.Don
Euphrasia sinuata Vitek & Ehrend.
Euphrasia slovaca (Yeo) Holub
Euphrasia sosnowskyi Kem.-Nath.
Euphrasia spatulifolia Pennell
Euphrasia stipitata Smejkal
Euphrasia striata R.Br.
Euphrasia stricta J.P.Wolff ex J.F.Lehm. – świetlik wyprężony
Euphrasia subarctica Raup
Euphrasia subexserta Benth.
Euphrasia suborbicularis Y.Sell & Yeo
Euphrasia svanica Kem.-Nath.
Euphrasia syreitschikovii Govor.
Euphrasia tarokoana Ohzoi
Euphrasia tatarica Fisch. ex Spreng.
Euphrasia tatrae Wettst. – świetlik tatrzański
Euphrasia taurica Ganesch.
Euphrasia tetraquetra (Bréb.) Arrond.
Euphrasia tirolensis Pugsley
Euphrasia townsonii Petrie
Euphrasia transmorrisonensis Hayata
Euphrasia tranzschelii Juz.
Euphrasia tricuspidata L.
Euphrasia trifida Poepp. ex Benth.
Euphrasia × trikoviana Vitek
Euphrasia ussuriensis Juz.
Euphrasia × valentinii Smejkal
Euphrasia × venusta F.Towns.
Euphrasia × vernalis List – świetlik krótkogruczołkowy, ś. wiosenny
Euphrasia versteegii (Diels) Du Rietz
Euphrasia × vestinensis Wettst.
Euphrasia vigursii Davey
Euphrasia × villosa Callen
Euphrasia vinacea Y.Sell & Yeo
Euphrasia wettsteinii G.L.Gusarova
Euphrasia willkommii Freyn
Euphrasia woronowii Juz.
Euphrasia yabeana Nakai
Euphrasia yezoensis H.Hara
Euphrasia zelandica Wettst.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Euphrasia L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 353. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79-80, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euphrasia Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 7.
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Euphrasia (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].

[powo-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Euphrasia L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-28].

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 353. ISBN 978-1-107-11502-6.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79-80, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[china-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Euphrasia Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-07-28].

[plflora-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 7.

[10] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Euphrasia (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Świetlik (roślina)

Spis treści

Rozmieszczenie geograficzne

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie