Świetlik nadobny

Świetlik nadobny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządjasnotowce
Rodzinazarazowate
Rodzajświetlik
Podgatunekświetlik nadobny
Nazwa systematyczna
Euphrasia picta Wimm.
Fl. Schles. ed. 3 (1857) 407[3][4]

Świetlik nadobny[5] (Euphrasia picta Wimmer) – gatunek rośliny należącej do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Z gatunkiem tym jest czasem synonimizowany świetlik bezostny[6] (Euphrasia exaristata Smejkal)[3] (w niektórych taksonomicznych bazach danych nazwa nieuwzględniana[7] lub uznawana za niejednoznaczną[8]).

Rozmieszczenie geograficzne

Świetlik nadobny należy do wysokogórskich gatunków świetlików. W Polsce występuje w Tatrach i Bieszczadach, w przeszłości notowany był również na Babiej Górze, a według informacji, których nie udało się potwierdzić także w Sudetach na Śnieżniku[9][10].

Synonimizowany z nim czasem świetlik bezostny jest endemitem tatrzańskim. Według słowackiego botanika Králika najbardziej podobny jest do gatunków Euphrasia tatrae i Euphrasia frigida występujących w arktycznych oraz subarktycznych regionach Europy i Ameryki Północnej. W Polsce znane jest tylko jedno stanowisko tego gatunku. Znajduje się w Tatrach na wysokości ok. 1550 m n.p.m., pomiędzy Morskim Okiem a Czarnym Stawem pod Rysami. W słowackich Tatrach znane są 4 stanowiska: dwa w Dolinie Cichej i dwa w jej odnodze – Dolinie Tomanowej Liptowskiej[6][11][12].

Morfologia

Kwiaty
Łodyga
Wzniesiona, nierozgałęziona lub mało rozgałęziona. Osiąga wysokość 5–15(25) cm[13].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Dolne liście okrągłoklinowate, górne i przysadki okrągłojajowate lub okrągłe. Brzegi liści z 3–5 ząbkami z każdej strony. Wszystkie liście mają tępy koniec, a ząbki przysadek są tępawe lub słabo zaostrzone, nigdy jednak nie mają ości. Wszystkie liście pokryte są krótkimi szczecinkami, ale bez gruczołów[13]. Na dolnej stronie koliste hydatody z pustym środkiem[12].
Kwiaty
Grzbieciste białe lub liliowe o szerokich łatkach. Górna warga jest fioletowa, dolna ciemno prążkowana i pokryta żółtymi plamkami. Rurka korony wydłuża się podczas kwitnienia, osiągając długość 10–14 mm. Szyjka słupka podczas kwitnienia jest niemal prosta[13].
Owoce
Torebka pokryta delikatnymi i prostymi szczecinkami[13].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna, półpasożyt zdolny do przeprowadzania fotosyntezy, a od innych roślin pobierający ssawkami wodę z solami mineralnymi. W Tatrach występuje na halach w reglu górnym i piętrze halnym. Kwitnie w sierpniu[12].

Zagrożenia

Świetlik bezostny umieszczony jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii CR (krytycznie zagrożony)[6]. Z kolei świetlik nadobny na polskiej czerwonej liście posiada kategorię EN (zagrożony)[14]. Świetlik bezostny według kryteriów IUCN w Karpatach polskich jest gatunkiem narażonym na wyginięcie (kategoria zagrożenia VU). Jedyne stanowisko liczy kilkaset osobników, jednak znajduje się blisko popularnego szlaku turystycznego na Rysy i potencjalnie jest zagrożone wydeptaniem. Wskazany jest monitoring tego stanowiska[12][6][11].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2020-09-19].
  4. ↑ a b Euphrasia picta Wimm.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-19].
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. ↑ a b c d Jerzy Staszkiewicz: Euphrasia exaristata Smejkal Świetlik bezostny. W: Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  7. ↑ Plants of the World online. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-19].
  8. ↑ Euphrasia exaristata Smejkal. W: World Flora Online [on-line]. A Project of the World Flora Online Consortium. [dostęp 2021-09-19].
  9. ↑ Ewa Posz. Monitoring zjawiska cykliczności pojawów u Euphrasia picta Wimm. (Scrophulariaceae) w Bieszczadzkim Parku Narodowym. „Roczniki Bieszczadzkie”. 22, s. 213-220, 2014. [dostęp 2021-09-19]. 
  10. ↑ Ewa Posz (Proszkiewicz): Rozmieszczenie gatunków z rodzaju Euphrasia L. w polskiej części Tatr. W: Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem. T. II. Zakopane: 2010, s. 17-21. [dostęp 2021-09-19].
  11. ↑ a b Jerzy Staszkiewicz. Euphrasia exaristata (Scrophulariaceae), a Western Carpathian endemic species new to the flora of Poland. „Polish Botanical Journal”. 54 (1), s. 27-29, 2009. [dostęp 2021-09-19]. 
  12. ↑ a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  13. ↑ a b c d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  14. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Media użyte na tej stronie

Euphrasia picta 002.JPG
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Euphrasia officinalis ssp. picta, Orobranchaceae, Colored Eyebright, habitus; Diavolezza, Engadin , Switzerland, altidude ca. 3.000 m.
Euphrasia picta 003.JPG
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Euphrasia officinalis ssp. picta, Orobranchaceae, Colored Eyebright, flowers; Diavolezza, Engadin , Switzerland, altidude ca. 3.000 m.